Vikipedi

Bizans İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Yzkoc (mesaj | katkılar)
Devriyeler
128.360 değişiklik
düzeltme AWB ile
1. satır:
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı = {{langDil|grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}<br/>''Basileía Rhōmaíōn''{{refn|''{{langDil|grc|Βασιλεία Ῥωμαίων}}'', Latince ''{{transl|grc-Latn|Basileia Rhōmaiōn}}'' olarak ifade edilebilir ve ''Roma İmparatorluğu'' anlamına gelir.|group="m"}}<br />''{{langDil|la|Imperium Romanum }}''
|tam_adı = Doğu Roma İmparatorluğu
|yaygın_adı = Bizans İmparatorluğu
123. satır:
|dipnotlar = {{Kaynakça|group="m"}}
}}
'''Bizans İmparatorluğu''' veya zaman zaman kullanılan adıyla '''Doğu Roma İmparatorluğu''', [[geç antik çağ]] ve [[Orta Çağ|orta çağ]] boyunca [[Roma İmparatorluğu]]'nun devamı şeklinde var olan ve başkenti [[Konstantinopolis]] (günümüzde [[İstanbul]], orijinal olarak [[Byzantion]]) olan ülke. 5. yüzyılda [[Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü|Batı Roma İmparatorluğu'nun dağılışı ve çöküşü]] sürecinden sağ kalan imparatorluk, 1453'te [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Türkleri]]'ne yenik düşene kadar, yaklaşık bin yıl var olmaya devam etti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire | title = Byzantine Empire | work = Encyclopædia Britannica | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160702004021/https://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire | arşivtarihi = 2 Temmuz 2016}}</ref> Var olduğu sürenin çoğunda, Avrupa'da ekonomik, kültürel ve askerî bakımdan en güçlü ülkeydi. "Bizans İmparatorluğu" ve "Doğu Roma İmparatorluğu" terimleri ülkenin yıkılışından sonraki tarihçiler tarafından yaratılmış olup imparatorluk vatandaşları kendi ülkelerine ''Roma İmparatorluğu'' ({{Dil-grc|Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων}}, [[Yunancanın romanizasyonu|tr.]] {{transl|grc|''Basileia tôn Rhōmaiōn''}}; {{Dil-la|Imperium Romanum}}),{{sfn|Kazhdan|Epstein|1985|p=1}} veya ''Romania'' ({{langDil|grc|Ῥωμανία}}); kendilerineyse "Romalılar" demekteydi.{{sfnm|1a1=Millar|1y=2006|1pp=2, 15|2a1=James|2y=2010|2p=5|3a1=Freeman|3y=1999|3pp=431, 435–437, 459-462|4a1=Baynes|4a2=Moss|4y=1948|4p=xx|5a1=Ostrogorsky|5y=1969|5p=27|6a1=Kaldellis|6y=2007|6pp=2–3|7a1=Kazhdan|7a2=Constable|7y=1982|7p=12|8a1=Norwich|8y=1998|8p=383}}
 
4. yüzyıldan 6. yüzyıla kadar yaşanan bazı göze çarpan olaylar, Roma İmparatorluğu'nun [[Grek Doğu ve Latin Batı]] şeklinde ayrışma sürecini belirledi. [[I. Konstantin]] (taht: 324–337) imparatorluğu yeniden organize ederek [[Konstantinopolis]]'i başkent yaptı ve [[Hristiyanlık]] dinini yasallaştırdı. [[I. Theodosius]] (taht: 379–395) döneminde, Hristiyanlık ülkenin [[devlet dini]] olarak kabul edildi ve [[I. Theodosius döneminde Hristiyanlık tarafından paganizme yönelik zulüm|diğer dinler yasaklandı]]. Son olarak [[Herakleios]] zamanında (taht: 610–641), imparatorluğun askerî ve idari sistemi yeniden yapılandırıldı ve Latince yerine Yunanca resmî dil olarak benimsendi.{{sfnm|Ostrogorsky|1969|1pp=105–107, 109|Norwich|1998|2p=97|Haywood|2001|3pp=2.17, 3.06, 3.15}} Böylece, her ne kadar Roma devleti ve devlet gelenekleri sürdürüldüyse de, Konstantinopolis çevresinde, Latin'den ziyade Yunan kültürü ve [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Ortodoks Hristiyanlık]] geleneklerine göre şekillendiğinden ötürü, modern tarihçiler Bizans'ı [[Antik Roma]]'dan ayırır.{{sfnm|1a1=Millar|1y=2006|1pp=2, 15|2a1=James|2y=2010|2p=5|3a1=Freeman|3y=1999|3pp=431, 435–437, 459–462|4a1=Baynes|4a2=Moss|4y=1948|4p=xx|5a1=Ostrogorsky|5y=1969|5p=27|6a1=Kaldellis|6y=2007|6pp=2–3|7a1=Kazhdan|7a2=Constable|7y=1982|7p=12|8a1=Norwich|8y=1998|8p=383}}
139. satır:
[[Roma İmparatorluğu]]'nun son dönemlerinden bahsetmek üzere "Bizans" sözcüğünün ilk kullanımı, 1557'de Alman tarihçi [[Hieronymus Wolf]]'un tarih kaynakları koleksiyonu ''Corpus Historiæ Byzantinæ''{{'}}ye dayanır. Terim, kaynağını Konstantin'in başkenti Konstantinopolis olarak adlandırmasından önce şehrin ismi olan "Byzantion"dan alır. Şehrin bu eski adı, Konstantin'den sonra tarihi ve edebi kaynaklar dışında hemen hemen hiç kullanılmaz. 1648'de ''Byzantine du Louvre'' (''[[Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae]]'') ve 1680'de [[Charles du Fresne, sieur du Cange|Du Cange]]'ın ''Historia Byzantina'' eserleri yayımlanınca, "Bizans" terimi [[Montesquieu]] gibi Fransız yazarları arasında popülerlik elde etti.<ref>Fox, [http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm What, If Anything, Is a Byzantine?]; {{harvnb|Rosser|2011|p=1}}</ref> Ancak terim, batı dünyasında 19. yüzyıl ortalarına kadar genel bir kabullenim görmedi.<ref>{{harvnb|Rosser|2011|p=2}}.</ref>
 
Bizans İmparatorluğu, kendi halkı tarafından "Roma İmparatorluğu", "Romalıların İmparatorluğu" (Latince: ''Imperium Romanum'', ''Imperium Romanorum''; Yunanca: {{langDil|grc|Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων}} ''Basileia tōn Rhōmaiōn'', {{langDil|grc|Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων}} ''Archē tōn Rhōmaiōn''), "Romania" (Latince: ''Romania''; Yunanca: {{langDil|grc|Ῥωμανία}} ''Rhōmania''),{{refn|"Romania" genel olarak gayrıresmî olarak kullanılırdı ve "Romalıların diyarı" anlamına gelmekteydi.<ref>{{harvnb|Fossier|Sondheimer|1997|p=104}}.</ref> 1081'den sonra, resmî Bizans belgelerinde de rastlanılmaktadır. 1204'te Dördüncü Haçlı Seferi sırasında gelen yöneticiler bu yeni Latin İmparatorluğu'na ''Romania'' adını verdi.<ref>{{harvnb|Wolff|1948|pp=5–7, 33–34}}.</ref> Bu terim modern [[Romanya]]'yla karıştırılmamalıdır.|group="n"}} "Roma Cumhuriyeti" (Latince: ''Res Publica Romana''; Yunanca: {{langDil|grc|Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων}} ''Politeia tōn Rhōmaiōn''), ''Graikia'' (Yunanca: Γραικία) ve ayrıca ''Rhōmais'' (Yunanca: {{langDil|grc|Ῥωμαΐς}}) gibi adlarla ifade ediliyordu.<ref>{{harvnb|Cinnamus|1976|p=240}}; [[Theodoros (aziz)|Thedoros o Studitis]], ''Epistulae'', 145, line 19 ("ἡ ταπεινὴ Γραικία"), and 458, line 28 ("ἐν Ἀρμενίᾳ καὶ Γραικίᾳ").</ref> Vatandaşlar kendilerini ''Romaioi'' ve ''Graikoi'' şeklinde adlandırıyorlardı. Öyle ki, 19. yüzyıl gibi geç bir döneme kadar Rumlar sıklıkla kendi ana dillerini ''[[Yunanca|Romaika]]'' ve ''[[Yunanca|Graikika]]'' şeklinde tanımlamaktaydı.
 
Her ne kadar Bizans İmparatorluğu, tarihi boyunca çoklu bir etnik karaktere sahip olsa da<ref>{{harvnb|Ahrweiler|Laiou|1998|p=3}}; {{harvnb|Mango|2002|p=13}}.</ref> ve [[Greko-Romen (kültür)|Romano-Hellenistik]] geleneklerini sürdürüp korusa da,<ref>{{harvnb|Gabriel|2002|p=277}}.</ref> döneminin batılı ve kuzeyli çağdaşları tarafından, sürekli artan [[Bizans Rumları|Yunan bileşenleri]]yle tanımlandı.<ref>{{harvnb|Ahrweiler|Laiou|1998|p=vii}}; {{harvnb|Davies|1996|p=245}}; {{harvnb|Gross|1999|p=45}}; {{harvnb|Lapidge|Blair|Keynes|1998|p=79}}; {{harvnb|Millar|2006|pages=2, 15}}; {{harvnb|Moravcsik|1970|pp=11–12}}; {{harvnb|Ostrogorsky|1969|pp=28, 146}}; {{harvnb|Browning|1983|p=113}}.</ref> Bizans İmparatorluğu'nu Roma İmparatorluğu'nun prestijinden ayrı tutmak amacıyla batının yeni krallıkları arasında<ref>{{harvnb|Fouracre|Gerberding|1996|p=345}}: "The Frankish court no longer regarded the Byzantine Empire as holding valid claims of universality; instead it was now termed the 'Empire of the Greeks'."</ref> kullanılan "Grek (Yunan) İmparatorluğu" (Latince: ''Imperium Graecorum'') ve "Grek -Yunan- İmparatoru" (''Imperator Graecorum'') gibi terimlere ara sıra rastlanılmaktadır.<ref>{{harvnb|Klein|2004|p=290 (Note #39)}}; ''[[Annales Fuldenses]]'', 389: "Mense lanuario c. epiphaniam Basilii, Graecorum imperatoris, legati cum muneribus et epistolis ad Hludowicum regem Radasbonam venerunt&nbsp;...".</ref>
315. satır:
 
=== Kriz ve parçalanma ===
İmparatorluk kısa süre sonra, büyük oranda thema sisteminin bozulması ve askerî sistemin ihmal edilmesinden kaynaklanan zorluklarla dolu bir sürece girdi. II. Nikeforos, İoannis Çimiskes ve II. Basileios, askerî yapılanmayı ({{langDil|grc|τάγματα}}, ''[[tagma (askeri)|tagmata]]'') acil müdahale eden, çoğunlukla savunmacı, vatandaşlardan oluşan bir yapıdan, profesyonel, sefere çıkan ve gittikçe [[paralı asker]]lere dayalı bir ordu haline getirmişti. İstila tehlikesi 10. yüzyıl itibarıyla azalmaya başlayınca bu oldukça pahalı paralı askerlere, büyük garnizonlara, pahalı savunma yapılarına ve dolayısıyla bütün bunların sürdürülebilirliğine duyulan ihtiyaç da azaldı.<ref>{{harvnb|Treadgold|1997|pp=548–549}}.</ref> II. Basileios ölümünden sonra filizlenen bir hazine bıraksa da, kendinden sonra geleceklerin izleyebileceği bir plan yapmayı ihmal etti. Yakın dönem ardıllarından hiçbirinin özellikli askerî veya politik yeteneği yoktu ve imparatorluğun idaresi gittikçe kamu hizmeti sisteminin eline düştü. Bizans ekonomisini canlandırma girişimleri sadece [[enflasyon]]a ve değeri küçültülmüş altın para sistemine yol açtı. Ordu şimdi gereksiz bir harcama ve siyasî bir risk olarak görülüyordu. Bu yüzden yerel birliklerin görevlerine son verildi ve ordu daha çok belirli kontratlar üzerinden yürüyen yabancı paralı askerlerle dolduruldu.<ref name="PM">Markham, "[http://faculty.uml.edu/ethan_spanier/Teaching/documents/TheBattleofManzikert.pdf The Battle of Manzikert]".</ref>
 
Aynı süreçte, imparatorluk yeni düşmanlar edindi. Güney İtalya'daki eyaletler, 11. yüzyıl başında İtalya'ya gelen [[İtalo-Normanlar|Normanlar]]'ın tehdidi altında kaldı. Konstantinopolis ve Roma arasında 1054'teki [[Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması]] ile sonuçlanan çekişmeler sırasında Normanlar, yavaş ama emin adımlarla Bizans İtalya'sına doğru genişlemeye başlamıştı.<ref>{{harvnb|Vasiliev|1928–1935}}, "[http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_P17.HTM Relations with Italy and Western Europe]".</ref> Calabria'nın [[tagma (askeri)|tagma]] merkezi olan [[Reggio Calabria|Reggio]], 1060'ta [[Robert Guiscard]] tarafından ele geçirildi ve bunu 1068'de [[Otranto]]'nun kaybı izledi. [[Puglia]]'daki ana kale olan [[Bari]], Ağustos 1068'de kuşatıldı ve [[Bari Kuşatması|Nisan 1071'de düştü]].<ref>{{harvnb|Hooper|Bennett|1996|p=82}}; {{harvnb|Stephenson|2000|p=157}}.</ref> Bizanslılar bunun yanında, 1069 itibarıyla [[Dalmaçya]] kıyılarındaki etkilerini, Hırvat kralı [[IV. Petar Krešimir]]'e (taht: 1058–1074/1075) kaybetti.<ref>{{harvnb|Šišić|1990}}.</ref>
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Bizans_İmparatorluğu" sayfasından alınmıştır