İspanyol İmparatorluğu: Revizyonlar arasındaki fark

Kastilya, Portekiz ile birlikte Avrupa kıtasındaki [[coğrafi keşifler]]in ve okyanus ötesi ticaret yollarının öncüsüydü. Ticaret yolları, [[Atlantik Okyanusu]]nda İspanya ile Amerika kıtasını, [[Pasifik Okyanusu]]nda ise [[Filipinler]] üzerinden Asya ile Meksika’yı birleştirilmekteydi. İspanyol fatihler Amerika’da, Asya’da, Afrika’da ve Okyanusya’da çok değişik kültürel özelliklere sahip toprakları keşfetmiş ve ele geçirmiştir. İspanya ve daha öncesinde Kastilya Krallığı büyüyerek, bu bölgeleri kolonileştirmiş ve dünyada o zamana kadar görülmemiş büyüklükte bir ekonomiye sahip olmuştur. 1580 yılında Portekiz İmparatorluğunun da kapsanması<ref>Kamen, Henry (2003), Empire: How Spain Became a World Power, 1492-1763, New York: HarperCollins, ISBN 0-06-093264-3 s.403</ref> ve Amerika’daki kolonilerin 19.yüzyılda kaybedilmesi arasında geçen süre zarfında toprak büyüklüğü olarak en büyük imparatorluklardan birisidir. 18.yüzyılda yaşanan iflaslar ve askeri yenilgiler ise sonun başlangıcı olmuştur. Hanedanlar arası evlilikler sayesinde Avrupa’da geniş araziler elde edilmiştir. Önce Aragon ve Burgondiya, daha sonra da Avusturya Hanedanlarıyla birleşme sağlanmıştır. İspanya denizde de, Yenilmez Armada sayesinde askeri üstünlüğe sahipti, bunun yanı sıra askerleri dönemin en iyi eğitimli askerleriydi. Genel olarak bakıldığında İspanyol İmparatorluk Ordusu altın çağını 16.yüzyılda yaşamıştır. Bu kadar geniş topraklara sahip imparatorluk sürekli olarak düşmanlarıyla savaş halindeydi. Bu savaşların sebepleri toprak anlaşmazlıkları, ticari ve dini konulardaki çıkar çatışmalarıydı. Akdeniz’de Osmanlı İmparartorluğuyla, Avrupa kıtasında Fransa’yla, Amerika’da Portekiz ve daha sonraları İngiltere ile savaş içinde oldu. Daha sonra ise bağımsızlık mücadelesi veren Hollanda ile yoğun savaşlar yaşanmıştır. Sürekli yaşanan savaşlar, Avrupa’da yeni yükselen güçlerle rekabet, siyasi ve dini çelişkiler ve savunulması çok zor olan muazzam genişlikte topraklar yüzünde imparatorluk gerilemeye ve çöküşe başlayacaktır. 1648 ile 1659 yıllarında imzalanan [[Vestfalya Antlaşması|Vestfalya]] ve [[Pireneler Antlaşması|Pireneler]] antlaşmaları İspanya’nın ilk imzaladığı barış antlaşmalarıdır. Bu çöküş 1713 yılında imzalanan [[Utrecht Antlaşması]]yla pekişmiş, [[İtalya]] ve [[Hollanda]]’daki haklarından vazgeçmek zorunda kalan İspanya artık Avrupa siyasetindeki hegemonyasını kaybedecektir. Buna rağmen İspanya denizaşırı imparatorluğunu koruyacak ve genişletecektir. Özellikle Amerika kıtasında İngiliz, Fransız ve Hollanda yayılmacılığıyla mücadele edecek ancak 19.yüzyıldaki özellikle [[Latin Amerika]]daki bağımsızlık hareketlerinden darbe yiyecektir. Gelişmeler sonunda İspanya Amerika kıtasındaki imparatorluğunun çok küçük bir ksımını elinde tutabilecek, sadece [[Küba]] ve [[Porto Riko]]’da hakimiyeti sürecektir. Buna Asya’daki Filipinler ve Pasifik Okyanusundaki irili ufaklı adalar ([[Guam]], Palaos vb) dahildir. 1898 yılında [[İspanyol - Amerikan Savaşı]]nda ise bütün bu topraklarını kaybedecektir. Son kalan adalar ise 1899 yılında Almanya tarafından alınacaktır. Bu kayıpların oluşturduğu etki çarpıcı olmuş, kaybedilen sömürgelerin yerine Afrika kıtasında sömürge arayışına girişilmiştir. Bu şekilde [[Fas]], [[Sahara]], [[Ekvator Ginesi]] gibi ülkelerde hakimiyet kurulmaya çalışılsa da 1960-70’li70'li yıllarda buralar da elden çıkacaktır.

19.yüzılda İspanya’nın kaybedeceği ilk toprak uçsuz bucaksız Louisiana topraklarıydı. Bu topraklar Kanada’ya kadar uzanmaktaydı ve 1763 yılında Fransa’dan devralınmıştı. Fransızlar Napolyon Bonaparte liderliğinde bu toprakları 1800 yılındaki San Ildefonso Antlaşmasıyla geri alacak ve 1803 yılında Birleşik Devletlere [[Louisiana Satınalımı|satacaklardı]]. [[Trafalgar Deniz Savaşı]]nda ise Fransız donanmasının safında İngilizlere yenilecek olan İspanyol donanması artık denizaşırı kolonileri koruyamayacak düzeye düşecektir. [[Napolyon Bonapart|Napolyon]] ordularının İspanya’yı 1808 yılında işgal etmesiyle çıkan savaş sırasında İspanya’nın kolonilerle bağı tamamen kesilecektir. Louisiana’nın el değiştirmesiyle berabe artık ABD ile İspanya sınır komşusu olacak ve sürekli sınır anlaşmazlıkları yaşanacaktır. Florida’da yaşanan ayaklanma sayesinde burası da ABD egemenliğine geçecektir. 1808 yılında Fransa tarafından işgale uğrayan İspanya, gerilla savaşı vererek uzun ve kanlı bir [[Peninsular War|ayaklanmayla]] Fransızları ülkeden atacak, izleyen yıllarda yaşanan iktidar boşluğunda iç savaş yaşanacaktır. Cumhuriyet yanlıları monarşi yanlılarıyla savaşacaktır. Bu yıllarda İspanya tüm kolonilerini kaybedecek sadece Küba, Portoriko ve Asya’da izole olan Filipinler, Guam Adaları ile Afrika’da İspanyol Sahrası, İspanyol Ginesi ve Fas’ın bazı kısımları İspanyol denetiminde kalacaktır. Latin Amerika’daki bağımsızlık savaşları ise bölgenin İngilizler tarafından işgaline karşı yerel halkın verdiği kavganın bağımsızlık savaşına evrilmesiyle başlayacak ve başarıya ulaşacaktır. Amerikan Bağımsızlık Savaşından dersler çıkartan Latin Amerika halkları uzun savaşlardan sonra birer birer bağımsız olacaktır: [[Paraguay]] (1811), [[Uruguay]] (1815), [[Arjantin]] (1816), [[Şili]] (1818) ve [[Peru]] (1821) [[San Martin]] ve [[Bolivar]] gibi komutanlar sayesinde bağımsız olacaktır. Bu ülkeleri [[Venezuela]], [[Kolombiya]], [[Ekvador]] ve [[Bolivya]] izleyecektir. [[Meksika]] ise 1821 yılında bağımsızlığın ilan edecektir. [[Santo Domingo]] da bağımsızlığını ilan edecek ve Bolivar’ın Büyük Kolombiya Cumhuriyetine katılmak istese de kölelerin kurduğu cumhuriyet olan [[Haiti]] tarafından ele geçirilecektir. Amerika kıtasında İspanya’nın elinde sadece Küba ve Portoriko kalacaktır.İspanya’da ise Napolyon savaşlarından sonra ülke egemliğin kimde olduğunun bilinmediği bir geçiş döneminden geçmektedir. 1870’lerdeki1870'lerdeki XII. Alfonso yönetimi sayesinde merkezi iktidarda bir toparlanma yaşansa da kralın erken ölümü durumu yine içinden çıkılmaz hale getirecektir. Kolonilerdeki milliyetçi ayaklanmalar 1898 yılındaki [[İspanya-ABD Savaşı]]nın çıkasında etken olacak ve yayılmaya başlayan ABD egemenliğinin hedefi [[Küba]] olacaktır. Küba’nın ABD’ye bağımlı şekilde bağımsızlığını ilan etmesinden sonra İspanya 20 milyon dolar karşılığında Portoriko, Filipinler ve Guam’ı ABD’ye devredecektir. Filipinlerdeki askeri üs 1899 yılında boşaltıldığında bölgedeki 400 yıllık İspanyol egemenliği de sona erecektir. Pasifik Okyanusunda kalan son ufak adalrını da Almanya’ya satan İspanya’nın sadece Kuzey Afrika’da kolonileri kalacaktır.

* Karayip Adaları: Bugünkü devlet sınırları olarak; Dominik Cumhuriyeti ve Bahama Adaları, Bahamas (1670’e1670'e kadar), Antigua ve Barbuda (1493-1632), Trinidad ve Tobago, Granada (1498-1674), Jamaika (1655’e kadar), San Cristóbal ve Nevis (Saint Kitts ve Nevis), Dominica (1493 - 1783), Barbados (1518 - 1624), Santa Lucía (1504 - 1654).