Erzurum: Revizyonlar arasındaki fark

 

== Tarihçe ==

Tabiat şartlarının ve coğrafi konumunun uygun ve elverişli olması yanı sıra , önemli uygarlık ve medeniyet merkezi olarak bilinen yerlere yakınlığı, Erzurum'un Anadolu'da en eski yerleşim merkezlerinden birisi olmasını sağlamıştır. Günümüze kadar yapılan kazılar sonucu bulunan bazı taş araçlar Erzurum ve yöresindeki yerleşimin geçmişini 'yontma taş devri' ne kadar götürmektedir. Ayrıca [[Karaz Höyük|Karaz]], [[Pulur]], [[Güzelova Höyük]], ve [[Sos Höyük]] buluntuları, Erzurum'un İlk Tunç Çağı'ında [[Karaz Kültürü]]nün merkezi konumunda olduğunu göstermektedir.<ref>Anadolu'nun Önsözü Erzurum, Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2. baskı, Erzurum Tarihi, s. 9</ref>

 

=== İlk dönem ===

Doğu Anadolu'nun en büyük kenti olan Erzurum'un MÖ 4900 yıllarında kurulduğu tahmin edilmektedir. Erzurum'u da içine alan bölge tarih boyunca [[Hurriler]], [[Asurlar]], [[Kimmerler]], [[İskitler]] (''Sakalar'') bölgede hakimiyet kurmuşlardır. [[Medler]] tarafından kuşatılamayan bölge [[Persler]] tarafından MÖ 6. yüzyılda istilâ edilmiştir. MÖ 4. yüzyılda İran'ı mağlup eden Makedonya Kralı İskender bölgede hüküm sürmüştür.Daha sonra İskender'in ölümü üzerine önce Selokidlerin sonra ise [[Romalı]]'ların eline geçen bölge, Romalılar ile [[Partlar]] arasında büyük savaşlara sebep olmuştur. [[Roma İmparatorluğu]]nun bölünmesi sebebiyle MS 395 yılında Erzurum, Doğu Romalılara ([[Bizanslılar]]a) verilmiştir. Daha sonraki dönemde [[Sasaniler]] ve [[Bizanslılar]] tarafından yönetilmiştir. [[Hititler]]'in sınır bölgesinde olan Erzurum'un pek çok savaşlara sahne olmasının sebebi tarihi göç ve istilâ yolları üzerinde bulunmasından kaynaklanmaktadır. MS 422 yılında Bizanslılar Erzurum yakınlarında " Theodosiopolis" şehrini kurdular. Daha sonra Erzurum ve "Theodosiopolis" Müslüman Komutan Ömer bin Hattab'ın komutasındaki İslam Orduları tarafından 633 yılında fethedildi. Müslümanların eline geçen bölgenin nüfusu çok sürede hızla arttı ve 200 bin oldu. O dönemde dünyanın en büyük şehirleri arasında olan Erzurum daha sonra İslâm devletlerinin birbiriyle çekişip iç mücadeleye başlamaları ve sonuç itibarıyla zayıf düşmeleri neticesinde Bizanslılar diğer şehirleri ve Erzurum'u geri aldılar.<ref name="Rehber Ansiklopedi, Cilt 5, s.189"/> 1048 yılında [[Selçuklular]] Pasinler meydan muharebesinde Bizanslıları mağlup ettiler. Böylece 1071 Malazgirt meydan muharebesinden 22 yıl önce Erzurum'u; Tuğrul Bey, kardeşi Çağrı Bey ve Süleyman Şah'ın babası Şahzade Kutalmış Bey feth etmiş oldular. Bu süreçte Bizansla yapılan anlaşma üzerine Erzurum Bizans'a geri iade edildi. Selçuklu Sultanı Alparslan'a bağlı komutanlardan Ebul Kasım, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans'ı mağlup ederek Erzurum'u fethetti.

[[Anadolu]]'da ilk Türk Beylerbeyliği olan Saltık (Saltuk)oğulları " [[Saltuklular|Saltuklular Beyliği]] " kuruldu. Erzurum 1202 yılına kadar Saltuklular Beyliğinin başşehri olmuştur.

'''1071-1202 döneminde''': Melik Ebul Kasım (1071-1103), Melik Ali (1103-1174), Melik Nasreddin Mehmed (1174-1884), Melikşah (1184-1202), Melik Alâeddin (1200-1202) hüküm sürmüşlerdir.Erzurum 1202 yılında Konya 'da bulunan Anadolu Selçuklularına tabi bir vilâyet oldu.

15 Mayıs 1915’te, Erzurum’daki bir Alman yetkili çevre köylerdeki Ermeni ahalisinin sürgününü ilk kez rapor etti. Daha sonra da sürülenlerin yoksulluk sıkıntısından söz etti. 2 Haziran’da ise Erzurum’daki konsolos yardımcısı Scheubner-Richter, "sevkiyata dair bütün gerekli malzemeler, her türlü alet, edevat, taşıma araçlarının yok denecek kadar az" olduğundan söz etti ve "bunun sonucu sürgüne gönderilenlerin yarısından azı gönderildikleri yere canlı olarak ulaşacaktır" diye bir saptamada bulundu.<ref>Wolfgang Gust, Alman Belgeleri, Alman Dışişleri Bakanlığı Siyasi Arşiv Belgeleri, Belge Yayınları, s. 29.</ref>

 

27 Şubat 1918 günü Ermeni çeteler Erzurum'un [[Alaca, Ilıca|Alaca]] köyünde Türkleri öldürdü<ref name="Tver9"/> ve Erzurum'da Türk çarşıları yakılmaya başlandı.<ref name=Tver9/> 26-27 Şubat 1918 gecesi Erzurum'da 3000<ref name=Tver11/> ila 8000<ref>Demirel, Muammer. ''Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve çevresinde Ermeni hareketleri, 1914-1918'' (1996), Genelkurmay Basımevi, [http://books.google.com/books?id=209pAAAAMAAJ&q=Erzurum+katliam+8000&dq=Erzurum+katliam+8000&hl=en&ei=vVW5TceACczSsgbmoO3qAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA sf.97]</ref><ref>Türközü, Halil Kemal. ''Armenian atrocity according to Ottoman and Russian documents'' (1986), Institute for the Study of Turkish Culture, [http://books.google.com/books?ei=C1S5TfKgFJDfsgbO1LDrAw&ct=result&id=sKsMAAAAIAAJ&dq=Erzurum+massacre&q=%22Erzurum+massacre%22#search_anchor sf.72]: "In brief, the victims of Erzurum massacre, including aged men women and children totaled at 8000."</ref> Müslüman öldürüldü.<ref name=Tver11>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=11-12}}.</ref> Rus Yarbay Tverdohlebof, Şubat 1918 sonlarında Erzurum'a yakın köylerdeki Türklerin "ortadan kaybolduklarını"<ref name=Tver30>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=30}}</ref>, 1917 yılı ilkbaharında Ermeni çetelerin bölge halkının elindeki silahları toplamak amacıyla halka zulmettiğini ve işkence yaptığını belirtir<ref name=Tver5>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=5-6}}</ref>. Daha sonra Rus ordusu çekildikçe katliamların daha da arttığı<ref name=Tver5/>, Erzurum'a çekilirken yoldaki Türk köylerinde halkın öldürüldüğünü<ref name=Tver8>{{Harvnb|Tverdohlebof|1918|loc=8}}</ref>, [[Aziziye, Erzurum (ilçe)|Ilıca]]'da kaçamayan sivil halktan yaklaşık 800 Müslüman Türkün öldürüldüğü <ref name=Tver8/> Rus subaylar Yarbay Tverdohlebof ve Yarbay Grizyanov ve bazı akademisyenler tarafından belirtilmektedir.<ref>http://www.zaman.com.tr/gundem_aziziye-belediyesinden-vefa-ornegi_2166492.html Zaman</ref><ref>http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?DocID=6234784 Hürriyet</ref><ref>http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale22.html MAKALELER Doğu Anadolu'da Türk Soykırımı ve Ermeniler, Doç. Dr. Erol KÜRKÇÜOĞLU</ref>

 

 

=== Tarihî süreç ve sonuç ===

 

==== Cumhuriyet dönemi ====

 

[[Türkiye| Türkiye Cumhuriyeti Devleti]]'nin ilk [[Cumhurbaşkanı]] olan [[Türkler|Türk]] siyasetçi ve devlet adamı [[Mustafa Kemal Atatürk]] 23 Nisan 1920'de, Ankara'da, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılışında, Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçilmiştir.

 

== Ekonomi ==

Erzurum'un ekonomisini genel olarak tarım - hayvancılık ve sanayi - ticaret unsurları oluşturmaktadır. Sanayi siciline kayıtlı 69 kuruluş vardır. 2 tane organize sanayi bölgesi vardır.<ref>[http://www.erzurumtb.org.tr/erzurum/erz_ekonomi.htm Erzurum Ticaret Borsası]</ref> Bölgenin geçmiş dönemlerde de ipek yolu üzerinde olması, şehrin ekonomi alanında gelişmesini sağlamakla birlikte ticari anlamdaki önemini de ortaya koymaktadır. [[1957]] yılında Erzurum'da kurulmuş olan [[Atatürk Üniversitesi]] , şehirde ticari anlamda da canlılık sağlamaktadır. Erzurum, Türkiye'nin ve Doğu Anadolu bölgesinin en önemli ticaret merkezlerinden biridir. Bölgede, [[Oltu]] ilçesinde çıkarılan ve yarı kıymetli maden özelliğinde olan [[Oltu taşı]] ve bu taştan yapılan özel aksesuarlar, takı ve benzeri eşyalar bölge insanı ve esnafı için geçim kaynağıdır. Daha önceleri bölgede mevcut olup, Palandöken dağı kış spor tesisleri ile sınırlı olan kış turizmi, özellikle son yıllarda önemli kazanımlar elde etmiş ve bölge geneline yeni altyapı ve tesisler olarak dağılmıştır. Bu özelliği ile Türkiye sınırlarını aşarak alanında dünyanın sayılı merkezlerinden biri haline gelmiştir.<ref>[http://www.fisu.net/en/FISU-Ski-Jumping-3547.html?aMotsCles=a%3A2%3A%7Bs%3A0%3A%22%22%3Ba%3A3%3A%7Bi%3A0%3Bs%3A4%3A%222011%22%3Bi%3A1%3Bs%3A6%3A%22Winter%22%3Bi%3A2%3Bs%3A11%3A%22Universiade%22%3B%7Ds%3A3%3A%22%2B%22%2B%22%3Bs%3A23%3A%222011+Winter+Universiade%22%3B%7D International University Sports Federatıon]</ref> Spor tesislerinin bölge turizmine ve ekonomisine önemli katkıları söz konusudur.

 

 

== Kültür ==

Şehirdeki Kültür merkezi birçok kültürel faaliyetlerin icrasına imkân sağlamaktadır. Ayrıca Erzurum Devlet Tiyatrosu tarafından birçok oyun sergilenmektedir. Şehirdeki 4 sinema salonu faaldir. [[İhsan Doğramacı]] Vakfı Özel [[Bilkent|Bilkent Erzurum Laboratuvar Lisesi]] her ay [[Bilkent Senfoni Orkestrası]]'nın konserlerine ev sahipliği yapmaktadır.

 

 

==== Erzurum Kalesi, Saat Kulesi ====

[[Dosya:Erzurum Kalesi Orta Sur.jpg|thumb|200px|Orta kale]]

 

Erzurum Kalesi, şehir merkezinde yer aldığı tepenin en uc noktasında bir iç kale ve bu iç kaleyi çevreleyen bir dış kaleden oluşmaktadır. İç Kale sekiz burcu ile günümüze kadar varlığını koruyabilmiş olmasına rağmen Dış Kale konumundaki ikinci kat sur kısmen mevcuttur. İç kale duvar kalınlıkları 2-2.5 m. arasındadır. Kalenin ilk inşâ tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte M.S. 5. yüzyılın ilk yarısında Bizanslılar tarafından yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Tarih boyunca [[Asurlular]], [[Sasaniler]], [[Persler]], [[Araplar]], [[Antik Roma|Romalılar]] ve [[Bizanslılar]] arasında sık sık el değiştiren ve 11. yüzyılda [[Türkler]]'in eline geçen Erzurum Kalesi İç kale kısmında, ilk Türk-İslam eserlerinden [[Saltuklu Beyliği|Saltukoğulları]] dönemine ait Kale Mescidi (Kale Camii) yer almaktadır.<ref>[http://www.erzurumkulturturizm.gov.tr/Turizm Aktiviteleri/Kuleler ve Kaleler]</ref>. Kale [[Selçuklular|Selçuklu]] ve [[Osmanlılar]] döneminde onarılmıştır. Üç kat surla çevrili olan kalede, yüzon burç ve kule bulunmaktaydı. Tebriz Kapı, Gürcü Kapı, Uyucan Kapı ve Yeni Kapı olmak üzere dört kapısı vardı. İkinci kat surun günümüzde kısmen mevcudiyetine rağmen Üçüncü kat sur (Şehri tam olarak çevreleyen sur) tamamen kaybolmuştur. Kalenin kurulu bulunduğu tepenin yüksekliği 1950 metredir. Erzurum'un [[Selçuklular]] tarafından fethi döneminde, kale ile ilgili olarak günümüze kadar anlatıla gelen menkıbeye göre: Erzurum kalesinin ihtişamı karşısında şaşkınlığa düşen Selçuklu Türkleri ' Bu kal'ayı kılıçla mancınıkla fethedemeyiz' derler. Birkaç hafta süren kuşatmanın akabinde "Esirleri iade etmek için biz kale tekfuruna gidiyoruz, siz bizim esirleri bize teslim edin bizde sizin kırk askerinizi (esiri) size verelim" derler. Kale tekfuru sevinir. Akşam karanlığında esir kılığındaki kırk Türk yiğidi kale kapısındaki muhafızlara saldırırlar. Oluşan panikten yararlanan Türk askerleri kaleyi fethederler.<ref>Rehber Ansiklopedi, cilt 5, sayfa 201</ref><ref>Erzurum Türbeleri ve Ziyaret Yerleri, Muzaffer Taşyürek, 2010 syf.53-54</ref>

 

 

===== Saat Kulesi =====

 

==== Tarihî cami ve medreseler ====

[[Dosya:Erzurum Kasım Paşa Camii.jpg|thumb|150px|Erzurum Kasım Paşa Camii|Kasım Paşa Camii]]

[[Dosya:Erzurum Boyahane Camii.jpg|thumb|150px|Erzurum Boyahane Camii|Boyahane Camii]]

Erzurum'da bulunan tarihi Camii ve Medreseler:

 

=== Belediye Başkanları ===

[[Dosya:Erzurum Büyükşehir Belediyesi1.jpg|thumb|180px|Erzurum Büyükşehir Belediyesi]]

{| class=wikitable style="border:1px solid #8888aa; text-align:center; background-color:#f7f8ff; padding:0px; font-size:95%;"