Asya mandası: Revizyonlar arasındaki fark

Mandaların yaşadığı [[coğrafya]] son buz-çağından bu yana hiç durmaksızın daralmıştır. [[Buzul çağı|Pleistosende]] Kuzey [[Afrika]]'da bile mandaların yaşamış oldukları bilinmektedir. [[Çin]], [[Hindistan]] ve Güneydoğu Asya'nın yanında, [[Mezopotamya]]'nın eski yüksek kültürleri çağında Mezopotamya'da da çok yaygınlarmış{{kaynak belirt}}.

 

Günümüzde hangi mandaların hakiki yabani manda ve hangilerinin sonradan tekrar yabanileşmiş olan evcil manda soyu olduğunu kesin olarak belirlemek zor olmuştur. [[Kamboçya]], [[Laos]] ve [[Vietnam]]'da artık hakiki yaban mandaları bulunmadığı düşünülür. Birkaç hakiki yabani manda sürüleri dağınık şekilde [[Nepal]], [[Bhutan]] ve [[Hindistan]]'ın [[Assam]], [[Madhya Pradesh]], [[Meghalaya]] ve [[Arunaçhal Pradesh]] illerinde yaşamaktadırlar. [[Tayland]]'ın batısında ve [[Sri Lanka]]'da yaşayan mandaların hakiki yaban mandası olup olmadığı konusu hala tartışılmaktadır.

 

 

== Yaşam şekilleri ==

[[Asya]]'da artık neredeyse sadece evcil mandalar ya da "tekrar yabanileşmiş" mandalar bulunduğu için mandaların davranışları daha çok uzun zamandır yabani olarak yaşadıkları [[Avustralya]]'da incelenmektedir. Mandalar 30 hayvandan oluşan sürüler oluştururlar, ve bu sürünün başında tecrübeli bir dişi bulunur. Genç dişiler sürüde kalırlar ama genç erkek hayvanlar 2 yaşına vardıklarında sürüden kovulurlar. Erkek mandalar kendi aralarında 10 hayvandan oluşan bekar sürüleri oluştururlar. Çiftleşme zamanında (Eylül ayında) erkek mandalar, dişi sürülerinin peşine takılırlar. Çiftleşme zamanı sona erince, dişilerden ve yavrulardan oluşan sürünün başı olan yaşlı dişi, erkek mandaları tekrar sürüden kovar. Yaşlılıktan dolayı artık çiftleşemeyen erkekler gönüllü olarak sürülerden uzaklaşıp yalnız yaşamaya başlarlar. Bazen ama daha genç bir erkek manda tarafından sürüden kovulurlar.

 

 

=== Kullanımı ===

Mandalar [[pirinç]] tarlalarında çalıştırılırlar ve yük hayvanı olarak kullanılırlar. [[Süt]]ü, eti ve deriside kullanılır. Mandanın diğer bir özelliği de, diğer sığır türlerinin yakalandığı tipik hastalıklara karşı daha dayanıklı olmasıdır.

 

 

=== Manda soyları ===

Mandaların 74 ayrı soyları tanılmaktadır. Bu soylar kabaca, ''Bataklık mandaları'' ve ''Irmak mandaları'' diye ikiye ayrılır. Bataklık mandaları yük hayvanları ve ırmak mandaları et ve süt elde edilen mandalardır.