Litvanya: Revizyonlar arasındaki fark

14. yüzyılın sonlarına doğru; [[Beyaz Rusya]], [[Ukrayna]], [[Polonya]]'nın bir bölümü ve [[Rusya]] dahil [[Avrupa]]'nın büyük bir bölümünü ele geçiren Litvanya, Avrupa'nın en büyük ülkesi haline geldi.<ref>Paul Magocsi. ''History of the Ukraine''. University of Toronto Press, 1996. p.128</ref> Böylece Litvanya Dükalığı, doğu ve batının arasında çoklu bir kültür mirasına sahip; doğal sınırlara ulaşmış bir devlet halini aldı. İmparatorlukta var olan dinlere hoşgörülü davranan Litvanyalılar [[Slavlar|Slav kültüründen]] birçok ögeyi kendi kültürüne kattı, böylece Litvanya dilinde Slav etkisi arttı ve devletin resmî dili Slav kaynaklı [[Rutenya Alfabesi|Ruthenya Dili]] olarak kabul edildi.

 

1385'te, Polonya Kralı [[Jogaila]] ile yapılan antlaşmayla iki ulus birleşti. Böylece Pagan Litvanlar [[Hristiyanlık|Hristiyanlığı]] kabul etti ve Litvanya-Polonya ulus birliği sağlandı. 1392'de ([[Vytautas|Görkemli Vytautas]] zamanında) Litvanya Dükalığında iki iç savaş çıktı. Buna rağmen Vytautas döneminde ülkenin topraklarının genişlemesi zirve yaptı, devlet kurumsallaşması başladı, ülkede soylular yönetimde söz sahibi haline geldi. 1410'daki [[Grunwald Savaşı]]'nda, Polonya ve Litvanya ordularının kurduğu birlik, Töton Şövalyelerine karşı Avrupa'da büyük bir zafer kazandı.<ref name='Lane'>{{Kitap kaynağı| ilk = Lane | son = Thomas | authorlink = | coauthors = | başlık = Lithuania: Stepping Westward | yayımcı = Routledge | yıl = 2001 | location = | pages = ix, xxi | url = http://books.google.com/?id=fecMC0LXU-sC&printsec=frontcover | isbn = 0415267315 | erişimtarihi = 17 Eylül 2009 }}</ref><ref>The New Encyclopaedia Britannica: .v. 17, 1998 p.545</ref><ref>R. Fawn Ideology and National Identity in Post-communist Foreign Policies. p. 186]</ref>

 

1923'te [[Klaipėda Ayaklanması]] sırasında ele geçirilen [[Klaipėda|Klaipėda Bölgesi]], Mart 1939'te [[Nazi Almanyası]]'nın verdiği bir nota üzerine Almanya'ya devredildi. Bu durum ülkenin ulusal çizgideki güçlerinin tepkisini çekti, [[Milliyetçilik|milliyetçi]] politikalar izleyen [[Antanas Smetona]] ve Smetona'nın partisi olan [[Litvanya Ulusal Birlik Hareketi]], 1926'da askerin yönetime el koymasından sonra iktidara geldi.

 

 

Eylül 1939'da Sovyet güçlerinin Doğu Polonya'yı işgaliyle Vilnius yeniden Litvanya'ya bırakıldı.<ref>J.Lee Ready (1995), ''World War Two. Nation by Nation'', London, Cassell, page 191. ISBN 1-85409-290-1</ref> Ancak Litvanya, bu olaydan dokuz ay sonra bağımsızlığını kaybetti. Haziran 1940'ta, [[Kızıl Ordu]] [[Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı]]'na uygun olarak önce Litvanya'yı işgal etti ardından ülkeyi ilhak ettiğini açıkladı.<ref>I. Žiemele. Baltic Yearbook of International Law, 2001. 2002, Vol.1 p.10</ref><ref>K. Dawisha, B. Parrott. The Consolidation of Democracy in East-Central Europe. 1997 p. 293.</ref> Bir yıl sonra Almanların [[Barbarossa Harekâtı]]'yla Litvanya Alman işgaline uğradı. Bu işgal sırasında Naziler ve onların Litvanyalı destekçileri tarafından ülkedeki [[Yahudiler|Yahudi]] varlığının %91'i anlamına gelen 190 bin Yahudi öldürüldü.<ref>[http://www.travel-earth.com/lithuania/ Lithuania: Back to the Future]. 11 Şubat 2009'de erişilmiştir.</ref>

 

== Coğrafya ==

 

Litvanya [[Doğu Avrupa]]'da bulunur ve 53 ve 57 kuzey paralelleri ve 21-27 doğu meridyenleri arasındadır. Ülkenin sahil şeridi 61 mil uzunluğundadır. Ülkenin [[Baltık Denizi]]'nde olan sahilinin uzunluğu 24 mildir. [[Kuronya Uzantısı]] sayılmazsa, Litvanya; [[Baltık ülkeleri]] arasında, Baltık Denizi'ne en az sınırı bulunan ülkedir. Litvanya'nın en büyük sıcak su limanı, [[Klaipeda]]'dır. Kuronya Uzantısı, [[Kuronya Lagünü]]'nden başlayıp (Litvanca: ''Kuršiu marios''), [[Kaliningrad]]'a kadar uzanan bir deniz uzantısıdır. Ülkedeki temel akarsu, [[Neman Nehri|Neman Irmağı]]'dır. Bu ırmağın bazı kolları uluslararası taşımacılıkta kullanılmaktadır.

Litvanya'nın iklimi, deniz (ılıman) ve oransal olarak hafif [[karasal iklim]] arasındadır. Ocak ayında kıyılardaki ortalama sıcaklık −2.5&nbsp;°C, temmuzdaysa 16&nbsp;°C'dir. Ocak ayında başkent [[Vilnius]]'un ortalama sıcaklık değeri -6&nbsp;°C iken, temmuzda bu ortalama 16&nbsp;°C'ye yükselir. Ülke genelinde yaz dönemindeki ortalama sıcaklık gündüzleri 20&nbsp;°C, geceleriyse 14&nbsp;°C kadardır. Litvanya [[klimatoloji]] tarihine göre bu ortalamanın 30-35&nbsp;°C'ye kadar yükseldiği de görülmüştür. Ülkede bazı kışlar aşırı soğuk olur. Sıcaklık değerleri hemen hemen her kış -20&nbsp;°C'ye kadar düşer. Ülkenin sahil kesimlerindeki en düşük sıcaklık değeri -34&nbsp;°C, doğusundaysa −43&nbsp;°C olarak ölçülmüştür.

 

 

Ülkenin kıyı bölgelerindeki yıllık yağış ortalaması 800&nbsp;mm'dir. En çok yağış alan kuzey bölgelerinde ise bu oran 900&nbsp;mm'ye kadar yükselir. Ülkenin doğusu yıllık ortalama 600&nbsp;mm yağış alır. Kar, ülkede her yıl ekim ve nisan arasında görülen bir durumdur. Bazı yıllar mayıs ve eylül aylarında karla karışık yağmur da görülür. Ekinlerin büyüme dönemi; ülkenin batı bölgelerinde 202 gün, doğu bölgelerinde ise 169 gündür. Ülkenin doğusunda seyrek olarak güçlü fırtınalar görülür, ancak kıyı bölgelerinde fırtınalar yaygındır.

 

== Siyaset ==

 

Litvanya, 11 Mart 1990'da bağımsızlığını yeniden kazandığında demokratik geleneğini korumuş bir durumdaydı. Bağımsızlığın ilanının ardından 25 Ekim 1992'de yapılan ilk genel seçimlerde 56.75%'lik bir oyla yeni [[anayasa]] kabul edildi.<ref name=referenda>{{lt icon}} [http://www3.lrs.lt/docs2/QKVXRGNF.DOC Nuo 1991 m. iki šiol paskelbtų referendumų rezultatai], Microsoft Word Document, [[Seimas]]. 4 Haziran 2006'da kaynaklandırıldı.</ref> Anayasadaki [[cumhurbaşkanı|cumhurbaşkanlığının]] rolü konusunda derin tartışmalar vardı. Bu sorunun çözümlenmesi için 23 Mayıs 1992'de anayasa oylamasından ayrı olarak [[referandum|halk oylamasına]] gidildi. Böylece Litvanya'da oluşturulacak rejimin parlamenter sistemi %41'lik bir katılımla belirlendi.<ref name=referenda/> Sonuç olarak ülkede, [[yarı başkanlık sistemi]] kabul edildi.<ref>Lina Kulikauskienė, Lietuvos Respublikos Konstitucija (Constitution of Lithuania), Native History, CD, 2002. ISBN 9986-9216-7-8</ref>

 

=== Silâhlı kuvvetler ===

Litvanya Silâhlı Kuvvetleri 2,400 sivil personel dahil, 15 bin etkin çalışandan oluşmaktadır.<ref>[http://www.kam.lt/en/human_resource_policy_1062/facts_and_figures.html Personnel size in 1998–2009] ''Ministry of National Defence''</ref> Ordunun 100 bin civarında ise rezerve gücü bulunmaktadır. Litvanya'da Eylül 2008 tarihinde kaldırılan zorunlu askerlik Şubat 2015 tarihinde Doğu Avrupa'daki iç karışıklıklar ve Rusya tehdidine karşı zorunlu hale gelmiştir.<ref name="Ministry of National Defence, Lithuania">{{Haber kaynağı|url=http://www.kam.lt/index.php/en/168627/ |başlık= Compulsory basic military service discontinued |yayımcı=Ministry of National Defence}}</ref>

 

 

=== İnanç ===

 

2005 verilerine göre, Litvanya'nın %79'u [[Roma Katolik Kilisesi]]'ne bağlıdır.<ref>Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithuania. ''{{Web kaynağı| url = http://www.std.lt/en/pages/view/?id=1734 | başlık = Population by Religious Confession, census | arşivtarihi = 1 Ocak 2006 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20061001185140/http://www.std.lt/en/pages/view/?id=1734 }}''. 2005'te yüklendi.</ref> 14. yüzyılın sonlarına doğru kiliseninde yönlendirmesiyle [[Hristiyanlık|Litvanya Hristiyanlığı]] bir [[mezhep]] halini almıştır ve bu etki 15. yüzyılda etkisini iyice göstermeye başlamıştır. Sovyet işgali sırasında ülkeye uygulanan baskı politikalarına rağmen bazı papazlar [[Komünizm|Komünist Diyalektik Sistemi]]'ne karşı çıkmıştır.

=== Eğitim ===

 

 

Litvanya'da varlığı belgelenmiş ilk okul, 1387'de [[Vilnius]]'ta bir [[katedral]]de kurulmuştur.<ref name=4T/> Bu okul, [[Hristiyanlık]] temelinde eğitim vermiştir. [[Ortaçağ]]'da Litvanya'da birkaç tür okul vardı. Bunlar: Katedral okulları, ([[papaz]] yetiştirmek için); kilise okulları (temel eğitim vermek için) ve [[soylu]]ların çocuklarına özgü ev okullarıydı. 1579'da [[Vilnius Üniversitesi]] kurulana dek, ülkede yüksek öğretim yapmak isteyenler, [[Krakov]], [[Prag]] ve [[Leipzig]] gibi önemli yabancı kentlere eğitim amaçlı gidiyordu.<ref name=4T>{{Kitap kaynağı| son = Kiaupienė | ilk = Jūratė | authorlink = Jūratė Kiaupienė | coauthors = Rimvydas Petrauskas | başlık = [[History of Lithuania (book)|Lietuvos istorija. Vol. IV]] | yayımcı = Baltos lankos | yıl = 2009 | yer = Vilnius | sayfa = 145–147 | url = | doi = | id = | isbn = 978-9955-23-239-1 }}</ref> 20. yüzyılın ilk yarısında ise [[Vytautas Magnus Üniversitesi]], [[Kaunas]]'ta kuruldu.

 

=== Edebiyat ===

 

[[Orta Çağ]]'da Litvanya'da bilimsel dil olarak [[Latince]] kullanılmakta ve kitaplar Latince yazılmaktaydı. Ülkedeki ilk yazılı belgeler Litvanya Kralı [[Mindaugas]]'ın fermanları olarak bilinmektedir. [[Gediminas Mektupları]] da önemli Litvanyalı Latin yazılarındandır.