Soy gaz: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
k →‎Bileşikleri: daha faydalı bir görsel eklendi
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
k →‎Bileşikleri: bu görsel olmasa da olur
85. satır:
1933 yılında [[Linus Pauling]], daha soy gazların flor ve oksijen ile bileşik oluşturabileceğini öngördü. Pauling, kripton hekzaflorür ({{chem|KrF|6}}) ve [[ksenon hekzaflorür]] ({{chem|XeF|6}}) bileşiklerinin varolduğunu ve ksenon hekzaflorürün kararsız bir bileşik olabileceğini öngörerek [[ksenik asit]]in [[perksenat]] tuzları oluşturabileceği fikrini ortaya attı.<ref>{{Dergi kaynağı |başlık=The Formulas of Antimonic Acid and the Antimonates |son=Pauling |ilk=Linus |dergi=Journal of the American Chemical Society |cilt=55 |sayı=5 |sayfalar=1895-1900 |yıl=1933 |dil=İngilizce |doi=10.1021/ja01332a016}}</ref> İlerleyen dönemlerde, hem [[kimyasal kararlılık|termodinamik]] hem de [[kinetik teori|kinetik]] olarak kararsız olduğu düşünülen ksenon oktaflorür ({{chem|Xe||F|8}}) dışında bu öngörülerin genel olarak doğru olduğu tespit edildi.<ref>{{Dergi kaynağı |son=Seppelt |ilk=Konrad |yıl=1979 |başlık=Recent developments in the Chemistry of Some Electronegative Elements |dergi=[[Accounts of Chemical Research]] |cilt=12 |sayfalar=211-216 |doi=10.1021/ar50138a004 |sayı=6 |dil=İngilizce}}</ref>
 
Ksenon bileşikleri, soy gaz bileşiklerinin en kalabalık grubudur.<ref>{{Dergi kaynağı |son=Moody |ilk=G. J. |başlık=A Decade of Xenon Chemistry |dergi=Journal of Chemical Education |yıl=1974 |sayı=10 |cilt=51 |sayfalar=628-630 |url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=EJ111480&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=EJ111480 |dil=İngilizce |doi=10.1021/ed051p628 |bibcode=1974JChEd..51..628M}}</ref> [[Ksenon diflorür]] ({{chem|XeF|2}}), [[ksenon tetraflorür]] ({{chem|XeF|4}}), ksenon hekzaflorür ({{chem|XeF|6}}), [[ksenon tetroksit]] ({{chem|XeO|4}}) ve sodyum perksenat ({{chem|Na|4|XeO|6}}) bileşiklerinde olduğu gibi bu bileşiklerin çoğunda [[yükseltgenme seviyesi]] +2, +4, +6 veya +8 olan ve oksijen ve flor gibi elektronegatifliielektronegatifliği yüksek atomlarla bağ oluşturan ksenon atomu bulunur. Bu bileşiklerin bazıları [[kimyasal sentez]]de yükseltgen madde olarak kullanılır, özellikle [[Halojenleme#Florinasyon|florinasyon]] maddesi olarak kullanılan ksenon diflorür ticari olarak satılmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı |başlık=Fluorination with XeF<sub>2</sub>. 44. Effect of Geometry and Heteroatom on the Regioselectivity of Fluorine Introduction into an Aromatic Ring |son1=Zupan |ilk1=Marko |son2=Iskra |ilk2=Jernej |son3=Stavber |ilk3=Stojan |dergi=J. Org. Chem. |yıl=1998 |cilt=63 |sayı=3 |sayfalar=878-880 |doi=10.1021/jo971496e |pmid=11672087 |dil=İngilizce}}</ref> 2007'ye kadar, organoksenon bileşikleri (bunlar [[karbon]]a bağlıdır) ve azot, klor, [[altın]], [[cıva]] ve ksenonun kendisine bağlı olanları da içeren diğer elementlere bağlı halde yaklaşık beş yüz ksenon bileşiği belirlendi.<ref name=Ngcomp/><ref>{{Kitap kaynağı |son1=Harding |ilk1=Charlie J.|son2=Janes |ilk2=Rob |yıl=2002 |başlık=Elements of the P Block |yayımcı=[[Royal Society of Chemistry]] |isbn=0854046909 |dil=İngilizce |sayfalar=90-99}}</ref> Ksenonun [[bor]], [[hidrojen]], [[brom]], [[iyot]], [[berilyum]], [[sülfür]], [[titanyum]], [[bakır]] ve [[gümüş]]e bağlandığı bileşikler de görülmüş; ancak varlıklarına yalnızca düşük sıcaklıklardaki soy [[matris izolasyonu|gaz matrislerinde]] veya süpersonik soy gaz jetlerinde rastlanmaktadır.<ref name=Ngcomp/>
 
Teoride radonun, ksenondan daha reaktif olmasından dolayı ksenona kıyasla daha kolay kimyasal bağ oluşturması gerekse de; [[radon izotopları|izotoplarının]] yüksek radyoaktivitesi ve görece kısa yarı ömrü sebebiyle radon, pratikte birkaç [[florür]] ve [[oksit]] oluşturabilmektedir.<ref>.{{Dergi kaynağı |başlık=The Chemistry of Radon |cilt=51 |dergi=Russian Chemical Review |yıl=1982 |sayı=1 |sayfalar=12-20 |son1=Avrorin |ilk1=V. V. |son2=Krasikova |ilk2=R. N. |son3=Nefedov |ilk3=V. D. |son4=Toropova |ilk4=M. A. |doi=10.1070/RC1982v051n01ABEH002787 |bibcode= 1982RuCRv..51...12A |dil=İngilizce}}</ref> Kripton, ksenondan daha az reaktif olsa da +2 [[yükseltgenme seviyesi]]ne sahip kripton bileşiklerine rastlanmıştırrrastlanmıştır.<ref name=Ngcomp/> Kriptonun, azot veya oksijen ile tek bağ oluşturduğu bileşikler; sırasıyla {{convert|-60|C}} ve {{convert|-90|C}} altındaki sıcaklıklarda kararlıdır.<ref>{{dergi kaynağı |doi=10.1016/S0010-8545(02)00202-3 |başlık=The chemistry of krypton |yıl=2002 |son=Lehmann |ilk=J |dergi=Coordination Chemistry Reviews |cilt=233-234 |sayfalar=1-39 |dil=İngilizce}}</ref><ref name=Ngcomp/> Kripton atomlarının diğer [[ametal]]ler (hidrojen, klor, karbon) ve bazı [[geçiş metali|geçiş metalleriyle]] (bakır, gümüş, altın) kimyasal bağlar gerçekleştirdikleri gözlemlense de bunların varlıklarına ya düşük sıcaklıklardaki soy gaz matrislerinde ya da süpersonik soy gaz jetlerinde rastlandı.<ref name=Ngcomp/> Benzer koşullar 2000'de, [[argon florohidrür]] (HArF) gibi argonun ilk birkaç bileşiğinin ve bazı geçiş metalleriyle oluşturduğu bağların elde edilmesinde kullanıldı.<ref name=Ngcomp/> 2007 itibarı ile bilinen helyum ve neonun dahil olduğu kovalent bağlı herhangi bir kararlı nötral molekül bulunmamaktadır.<ref name=Ngcomp/>
 
Soy gazlar, gaz hâlinde kararlı [[moleküler iyon]]lar oluşturabilirler. Bu iyonların ilki, 1925'te keşfedilen [[helyum hidrit moleküler iyonu]]dur (HeH<sup>+</sup>).<ref>{{Dergi kaynağı |son1=Hogness |ilk1=T. R. |son2=Lunn |ilk2=E. G. |başlık=The Ionization of Hydrogen by Electron Impact as Interpreted by Positive Ray Analysis |dergi=Physical Review |yıl=1925 |cilt=26 |sayfalar=44-55 |doi=10.1103/PhysRev.26.44 |bibcode=1925PhRv...26...44H |dil=İngilizce}}</ref> Evrende en yaygın bulunan iki element olan hidrojen ile helyumun bileşiminden oluştuğu için bu iyonun, henüz saptanmamış olsa da, [[Yıldızlararası madde|yıldızlararası ortamda]] doğal olarak bulunabileceği düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı |son1=Fernandez |ilk1=J. |son2=Martin |ilk2=F. |başlık=Photoionization of the HeH<sub>2</sub><sup>+</sup> molecular ion |dergi=J. Phys. B: At. Mol. Opt. Phys. |yıl=2007 |cilt=40 |sayfalar=2471-2480 |doi=10.1088/0953-4075/40/12/020 |sayı=12 |bibcode=2007JPhB...40.2471F |dil=İngilizce}}</ref> Bu iyonlara ek olarak soy gazların bilinen birçok nötr [[eksimer]]i bulunmaktadır. Bunlar, yalnızca [[uyarılmış durum|uyarılmış elektron durumunda]] kararlı olan [[Argon florür lazeri|argon florür]] ve [[kripton florür lazeri|kripton florür]] gibi bileşiklerdir ve bu bileşiklerden bazıları [[eksimer lazer]]lerde kullanılmaktadır.
96. satır:
Soy gazlar, soy gaz atomunun [[fulleren]] molekülü içinde kıstırıldığı [[endohedral fulleren]] bileşikleri oluşturabilmektedirler. 1993'te, 60&nbsp;karbon atomu içeren bir küresel molekül olan {{chem|C|60}}, yüksek basınç altında soy gazlara maruz bırakıldığında {{chem|He@C|60}} gibi [[koordinasyon bileşiği|koordinasyon bileşiklerinin]] oluşabileceği keşfedildi (''@'' gösterimi helyumun {{chem|C|60}} içerdiğini ancak ona kovalent olarak bağlanmadığını belirtmektedir).<ref>{{Dergi kaynağı |başlık=Stable compounds of helium and neon. He@C60 and Ne@C60 |son1=Saunders |ilk1=M. |son2=Jiménez-Vázquez |ilk2=H. A. |son3=Cross |ilk3=R. J. |son4=Poreda |ilk4=R. J. |dergi=Science |yıl=1993 |cilt=259 |dil=İngilizce |sayfalar=1428-1430 |doi=10.1126/science.259.5100.1428 |pmid=17801275 |sayı=5100 |bibcode= 1993Sci...259.1428S}}</ref> 2008 itibarı ile helyum, neon, argon, kripton ve ksenonlu endohedral bileşikler elde edildi.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Incorporation of helium, neon, argon, krypton, and xenon into fullerenes using high pressure |son1=Saunders |ilk1=Martin |son2=Jimenez-Vazquez |ilk2=Hugo A. |son3=Cross |ilk3=R. James |son4=Mroczkowski |ilk4=Stanley |son5=Gross |ilk5=Michael L. |son6=Giblin |ilk6=Daryl E. |son7=Poreda |ilk7=Robert J. |dergi=[[J. Am. Chem. Soc.]] |yıl=1994 |dil=İngilizce |cilt=116 |sayı=5 |sayfalar=2193-2194 |doi=10.1021/ja00084a089}}</ref> Bu bileşikler, soy gaz atomunun [[nükleer manyetik rezonans]]ı vasıtasıyla fullerenlerin yapısı ve reaktivitesinin incelenmesinde kullanılmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı |son1=Frunzi |ilk1=Michael |son2=Cross |ilk2=R. Jame |son3=Saunders |ilk3=Martin |başlık=Effect of Xenon on Fullerene Reactions |dergi=Journal of the American Chemical Society |dil=İngilizce |yıl=2007 |cilt=129 |doi=10.1021/ja075568n |sayfalar=13343-6 |pmid=17924634 |sayı=43}}</ref>
 
[[Dosya:XeF2.png|300px|thumb|left|[[Üç merkez dört elektron bağı]] modeline göre [[ksenon diflorür]] {{chem|XeF|2}} bileşiğinin bağ yapısı.]]
[[Ksenon diflorür]] ({{chem|XeF|2}}) gibi soy gaz bileşikleri, [[oktet kuralı]]nı ihlal ettikleri için [[hipervalent molekül|hipervalent]] olarak kabul edilirler. Bu bileşiklerdeki bağlanmalar, [[üç merkez dört elektron bağı]] modeli kullanılarak açıklanabilmektedirler.{{sfn|Greenwood|Earnshaw|1997|p=897}}<ref>{{Kitap kaynağı |son=Weinhold |ilk1=F. |son2=Landis |ilk2=C. |başlık=Valency and Bonding |yayımcı=[[Cambridge University Press]] |yıl=2005 |isbn=0521831288 |dil=İngilizce |sayfalar=275-306}}</ref> İlk olarak 1951'de önerilen bu model, üç doğrudaş atomun bağlanmasını göz önünde bulundurur. Örneğin ksenon diflorürdeki bağlanma, her atomun [[atomik orbital|p orbitalinden]] kaynaklanan üç [[moleküler orbital]] ile tanımlanır. Bağlanma; ksenondan gelen dolu bir p orbitali ile her bir flor atomundan gelen yarı dolu p orbitallerinden meydana gelir ve bu da, dolu bir bağ orbitali, dolu bir bağ yapmayan orbital ve bir [[Bağ karşıtı moleküler orbital|bağ karşıtı orbital]] ile sonuçlanır. [[HOMO/LUMO|En yüksek dolu moleküler orbital]] iki uç atomda yerelleşir.<ref>{{Dergi kaynağı |son=Pimentel |ilk=G. C. |başlık=The Bonding of Trihalide and Bifluoride Ions by the Molecular Orbital Method |yıl=1951 |sayı=4 |sayfalar=446-448 |doi=10.1063/1.1748245 |dergi=The Journal of Chemical Physics |cilt=19 |bibcode= 1951JChPh..19..446P |dil=İngilizce}}</ref>
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Soy_gaz" sayfasından alınmıştır