|
[[Dosya:Map-Romance Language World.png|350px|right|thumb|Yeryüzündeki ''RomanRomen Dilleri'' :<br />'''<font color="#0000FF">Mavi</font>''' – Fransızca; '''<font color="00B927">Yeşil</font>''' – İspanyolca; '''<font color="#FF8400">Turuncu</font>''' – Portekizce; '''<font color="#FFFF00">Sarı</font>''' – İtalyanca; '''<font color="#FF0000">Kırmızı</font>''' – Rumence]]
'''RomanRomen dilleri''', '''Roma dilleri''' veya '''Latin dilleri''', [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dillerinin]] alt birimi, kökeni [[Roma İmparatorluğu|Roma İmparatorluğu'nun]] dili [[Latince]] olan bütün dilleri kapsar. Dünya çapında RomansRomen dillerini anadili gibi bilen insan sayısı 600 milyondan fazladır. Bu diller [[Amerika]], [[Avrupa]] ve [[Afrika]] kıtalarında daha sık rastlanılan dillerdir, ama genel olarak dünyanın her yerine dağılmış oldukları söylenebilir.
Bütün RomanRomen dilleri (kimi zaman '''Romanik''' diye de geçer) [[Genel Latince]]'den gelir. Roma edebiyatında kullanılan [[Klasik Latince]]'den daha farklı olan [[Genel Latince]]'yi Roma İmparatorluğu'nun tebasında olan askerler, seyyahlar ve köleler kullanırdı. M.Ö. 200 ve M.S. 100 yılları arasında, imparatorluğun genişlemesi, devletin eğitim ve yönetim politikalarıyla birleşince, [[Genel Latince]] [[İber Yarımadası|İber Yarımadası'ndan]] başlayarak [[Karadeniz|Karadeniz'in]] doğu kıyılarına kadar olan geniş bir alanda ilk dil olarak kullanılır oldu. İmparatorluğun beşinci yüzyıldaki gerilemesi ve çöküşüyle birlikte, [[Genel Latince]] yerelleşti ve bu dilden onlarca farklı yerel dil ve lehçe oluştu. [[Fransızlar|Fransız]], [[Portekiz]] ve [[İspanyollar|İspanyol]] denizaşırı sömürge imparatorlukları onbeşinci yüzyıldan sonra bu dilleri başka kıtalara da yaymaya başladılar - öyle ki bütün RomanRomen dillerini kullananların 2/3'ü artık [[Avrupa]] dışındaydı.
Roma öncesi diller ve sonraki işgallere rağmen, RomanRomen dillerinin [[fonetifonetil]]k, [[morfoloji]]k özellikleri, [[sözcük]]leri ve [[sözdizimsöz dizimi]]i aslen [[Genel Latince]]ye dayanmaktadır. Bu dillerin, grup olarak, bu gibi dilbilgisidil bilgisi özellikleri, onları [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dillerinin]] diğer altbirimlerinden ayırır. Genel olarak, bir iki istisna hariç, RomansRomen dilleri [[Latince dil bilgisi:İsim çekimleri|Klasik Latincenin çekim yapısını]] kaybetmiştir. Bunun sonucunda RomansRomen dilleri ÖFN (Özne-Fiil-Nesne) cümle yapısını ve [[edat]]ların geniş anlamda kullanımını zorunlu hale getiren bir yapı geliştirmişlerdir.
== Tarihçe ==
=== Genel Latince ===
[[Genel Latince]] ile ilgili bugüne kadar kalan çok az belge vardır, ve bu az belgenin bir çevirisini yapmak ve çevirilerin arasında uyum sağlayarak bir dil yakalamak çok zordur. Her halukardahalükarda, bu dili kullananların birçoğu askerler, köleler ve zorla göç ettirilmiş kimselerdi - bu kişilerin Roma'nın ana yurdundan çok işgal edilen yerlerin yerlileri olması daha muhtemeldir. Tahminlere göre, [[Genel Latince]] bütün RomanRomen dillerinin ortak özelliklerini bulundurmaktaydı, ve onları [[Klasik Latince]]'den ayıran özellikleri vardı - bu özelliklerin başlıcaları [[edat]]ların çekim sisteminin yerini alması, [[nötr]] cinsiyetin ve birçok eylemsel zamanın yok olması, tanımlıkların kullanımı ve {{IPA|/k/}} and {{IPA|/ɡ/}} lerin telaffuzudur.
=== İmparatorluğun Çöküşü ===
[[Roma İmparatorluğu]]'nun siyasi çöküşü ve [[Kavimler Göçü]], Özellikle de [[Cermen]] kökenli toplulukların akınları, Latince konuşan dünyanın birçok bağımsız kesimlere bölünmesine yol açmıştır. [[Orta Avrupa]] ve [[Balkanlar]], [[Cermen]] ve [[Slavlar|Slav]] toplulukları, ([[Hunlar|Hun]]ların baskıları sonucu kaçmaları ile) tarafından alınmıştır, bu da [[Romanya]]'yı geri kalan [[Latin Avrupa]]sı'ndan ayırmıştır. Latince, bir süreliğine Roma toprağı olan [[İngiltere]]'de de yok olmuştur. Öte yandan, [[İtalya]], [[Fransa]] ve [[İber Yarımadası]]'na gelen [[Cermen]] toplulukları [[Latince]]'yi ve Roma kültüründen kalanları benimsemişler, ve bunun sonucunda da bu bölgelerde [[Latince]]'nin hakimiyeti sürmüştür.
=== Başkalaşma ===
=== Yerel dillerin tanımlanması ===
Onuncu ve onüçüncü yüzyıllar arasında, kimi yerel diller yazıya dökülmeye ve [[Latince]]'nin birçok alanda yerini almaya başladı. [[Portekiz]] gibi kimi ülkelerde bu değişim yasal yollardan hızlandırılmıştır. İtalya gibi bazı ülkelerde ise yerel dillerin yükselişi birçok iyi şairin ve yazarın bu dilleri kabul edip kullanmalarına yol açmıştır.
=== Aynılaşma ve sabitlenme ===
16. yüzyıldan itibaren, matbaanın icadı RomanRomen dillerindeki evrimi büyük ölçüde yavaşlatmıştır, ve bu sayede siyasi sınırlar içerisinde aynı dilin kullanımına yönelik bir eğilim oluşmuştur. Örneğin [[Fransa]]'da Paris ve civarında konuşulan "Fransiyen" zamanla bütün ülkeye yayılmıştır, bununla birlikte güneyde kullanılan "Langue d'Oc ve "Franko-Provençal dili" büyük güç kaybetmiştir.
<!--
=== İsmin tarihçesi ===
#* [[Valonca]] (''walon'' ; vers les {{XIIe s}}-{{XIIIe siècle}}) : premier texte littéraire ''Cantilène de sainte Eulalie'', {{XIe siècle}} en picard-wallon ; parlé principalement en [[Belgique]] en [[Région wallonne]], où il a le statut de langue régionale.
# [[Francoprovençal]] ({{XIIIe siècle}} : ''Méditations'' de [[Marguerite d'Oingt]]) : langue répartie entre l'[[Italie]] ([[Val d'Aoste]], [[Piémont]]), la [[Suisse]] (à [[Fribourg (Suisse)|Fribourg]] et en [[Valais]] principalement), la [[Fransa]] (Dauphinois, Lyonnais, [[Savoie]]) ; le [[francoprovençal]] semble être à la croisée entre langues d'oïl et occitan mais il possède aussi des traits propres. Il est menacé d'extinction mais est défendu, notamment dans le Val d'Aoste.
-->
=== Örnekler ===
Sözcük ve gramer Romance dil benzerlikleri, Latin ve bunların her arasındaki Aşağıdaki örnekler kullanarak tespit edilebilir :
:{| cellspacing="3px"
|-
| 