|
'''Tabgaçlar''' ('''تابغاچ''' Tabghach, '''تاۋغاچ''' Tawghach ya da '''Tabgac''', '''Topa''', '''Toba''', [[Çince]]: 拓跋 [[pinyin]]: Tuòbá veya Tuòbá Shi '''拓拔氏''' „Tuoba sülalesi“), [[Siyenpiler]]in (Sien-pi, 鮮卑 xiān bēi) bir boyu.
=== Etimoloji ve Köken ===
Kâşgarlı Mahmud tarafından “Türklerden bir bölük” olarak kaydedilen<ref>Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk, I, Çev. Besim Atalay, Ankara 2006, 5. bs., s. 453.</ref>Tabgaçların Tunguz (Wieger), Moğol (Shiratori) veya Tunguz dilli (Pelliot)olduklarına dâir görüşler olsa da 386 yılında kurdukları Çin tarzı Kuzey Vey Devleti’nde Çinlileşmeden önce esasen Türk oldukları<ref>Wolfram Eberhard, “Toba’lar Etnik Bakımından Hangi Zümreye Girer?”, AÜ DTCF Dergisi, I, 2, 1942, s. 19-30.</ref>en azından hâkim tabakanın Türk olduğu<ref>Eberhard, Das Toba-Reich Nordchinas, s. 6-12</ref>görülmektedir. Tabgaçların Türklüğü artık tartışma konusu yapılmamaktadır Gerard Clauson’nun bütün Tabgaç, Hsien-pei ve Mu-jung topluluğunun Türk oldukları ve Türkçe konuştukları yönündeki görüşü kayda değerdir.<ref>Gerard Clauson, “Turk, Mongol, Tungus”, Asia Major, VIII, 1, 1960, s. 117</ref>
[[Divân-ı Lügati't-Türk]]'te; Tawgaç: Maçin'in adıdır. Burası Çin'den dört ay uzaktadır. Çin, aslında üç bölüktür: Birincisi, Yukarı Çin'dir ki, doğudadır; buna "''Tawgaç''" derler. İkincisi, Orta Çin'dir; burası, "''Xıtay''" adını alır. Üçüncüsü, Aşağı Çin'dir, "''Barxan''" adı verilir; bu, [[Kaşgar]]'dadır. Lâkin, şimdi "''Maçin''", "''Tawgaç''" diye tanınmıştır. "''Xıtay''" ülkesine de "''Çin''" denilmiştir.<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Mehmet. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 343, 483</ref>
[[Göktürk]]lerinGöktürklerin Orhun bölgesine diktikleri bengü taşlarda Çin adı yerine kullanılan "Tabgaç" sözcüğü, gerçekte 4. yüzyılda Kuzey Çin'de etkili bir politika ile sivrilen Tabgaç devletinin adından yadigardı. ▼Theophylactos Simocatta göre Çin'in bir kısmına (''Tavγάσг'' = Tabgaç = Wei hanedanı) ve ''Movкρί'' bir parçasıdır.<ref>[http://www.kroraina.com/hudud/hud_49_c.html Hudud al-'Alam, The Regions of the World]</ref>
[[Göktürk Kağanlığı ]] döneminden çok sonralara kadar Çin adı yerine bu sözcüğü kullanmayı sürdürdüler. Çin kaynaklarının [[Topa ]] diye zikrettiği Tabgaçların adı, [[KâşgarlıKaşgarlı Mahmud]]Mahmut tarafından "ulu, saygıdeğer" diye açıklanmıştır ki yaşadığı dönemde [[Türkistan ]] coğrafyasına egemen olan [[Karahanlı ]] hükümdarlarınca "tafgaç, tamgaç" şeklinde unvan olarak kullanılmaktaydı. Modern [[Köken bilimi|Köken bilimsel]] araştırmalarda ise L. Bazin değişik bir yorum getirmiş: [[Türkçe]] tab+gaç = (mala, mülke) sahip, malik.{{fact}}▼▲[[Göktürk]]lerin Orhun bölgesine diktikleri bengü taşlarda Çin adı yerine kullanılan "Tabgaç" sözcüğü, gerçekte 4. yüzyılda Kuzey Çin'de etkili bir politika ile sivrilen Tabgaç devletinin adından yadigardı.
Modern etimolojik araştırmalarda ise L.Bazin değişik bir yorum getirmiş: Türkçe tab+gaç = (mala, mülke) sahip, malik.<ref>L.N.Gumilöv, Hazar Çevresinde Bir Yıl, s.124</ref>
[[Orhun Yazıtları]]nda pek çok yerde geçmektedir,çoğu çevirilerde çin devleti veya çinli halk manasında kullanılmıştır. Bilge Tonyukuk 1. taş, 1. yüz, (Batı yüzü) 7. dizi'de şöyle yazılmıştır;
<blockquote>"''Bilge Tonyukuk ben özüm tabgaç iliñe kılındım Türk bodun tabgaçka körür erdi.''" (Ben Bilge Tonyukuk. Kendim Tabgaç<ref>''Maçin'', yukarı (doğu) Çin. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2 Cilt I. sayfa 28, 453, 454 II. 280</ref> ilinde doğdum. Türk boyları Tabgaç'e bağlı idi.)</blockquote>
"''Tawgaç, (Tabgaç, Tavgaç)''" adı 鮮卑; ''[[Sien-Piler|Xiānbēi]]'', yani Sibir kabileleri içerisindeki "''Tuo-ba''" (拓跋) veya "''Tuo-ba Shi''" (拓跋氏) diye bilinen kabile adından gelmedir. Tuo-ba kabile konferderasyonunda [[Hunlar|Hun]], [[Dingling]], [[Kırgızlar|Kırgız]], Jujuan, Wuhuan ve doğu Siyanpileri gibi 31 kabile bulunuyordu<ref>Enver Baytur, Heyrinisa Sıdık, Şincangdiki Milletlerning Tarihi (Doğu Türkistandaki Milletlerin tarihi), Milletler Neşriyatı, Pekin, 1999, sayfa 249-250.</ref>.
Tuo-ba’lar (拓跋) Kuzey Wei Hanedanlığı (M. S. [[386]] – [[534]]) nı kurarak Çin’i aşağı yukarı 150 sene hakimiyeti altında tutmuştur. Dolayısıyla batıdaki kavimler Çin’i "''Tabgaç''" (Taughast) adıyla anmışlardır. [[Orhun Yazıtları]]’nda da görülen "''Tabgaç''" adı [[Orta Asya]]’da Çağatay dönemine kadar kullanılmaya devam etmiştir<ref>Zhong-hua Min-zu Duo-yuan Yi-ti Ge-ju, ''The Pattern of Diversity in Unity of the Chinese Nation'' (Çin Milletinin Çok Boyutlu Birliği), sayfa 173.</ref>.
Çinliler (Hanlar) ne "''Qin''", "''Çin''" adını, ne "''Kıtay''" adını, ne de "''Tabgaç, Tawgaç''" adını benimsemişlerdir. Onlar kendi ülkeleri için eskiden beri "''Zhong-guo''" (中國), kendileri için de "''Xia''" (夏), "''Han''" (漢), "''Han-ren''" (漢人), "''Han-zu''" (漢族), "''Hua-xia''" (華夏) terimlerini kullanmışlardır.
Yalnız ilginç olan şudur ki, "''Tabgaç (Tawgaç)''" adı [[Tang Hanedanı|Tang (T’ang) Hanedanlığı]] (唐朝) için de kullanılmıştır. Mesela [[Singku Seli Tutung]] "Hsüan-tsang ([[Xuan Zang|Xuan-zang]])’ın Biyografisi"nde Çince 唐朝 (''Táng Cháo'': "Tang (T’ang) Hanedanlığı")yı "''t(a)vgač''" diye tercüme etmektedir:
:"''il-lig barca t(a)vgač ilingä kirdi''" (Devletlerin hepsi Tang Hanedanlığı’na girdiler)<ref>Ya-Sen Wu-Shou-Er (Yasin Huşur), Gu-dai Han-wen Wen-xian Zhong "''Xiong-nu''" Deng Ming-cheng De Huigu-yu Yi-ming” (Eski Çince Vesikalardaki “Hun” Gibi Adların Uygurcadaki Tercümesi”, Min-zu Yu-wen, Sayı. 1, 2006, sayfa 18.</ref>.
: "''ymä kutlug ulug t(a)vgač elin[tä]''" (ve kutlu büyük tawgaç elinde (ilinde))<ref>Röhrborn, Klaus: Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain. Wiesbaden 1991 (Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, 34 [Xuanzangs Leben und Werk])</ref>.<ref>Eski türkçede ''il'' ya da ''el'' V. V Thomsen'a göre "''siyasi bakımdan müstakil, muntazam ve teşkilatlı bir millet''" demektir.</ref>
▲[[Göktürk Kağanlığı]] döneminden çok sonralara kadar Çin adı yerine bu sözcüğü kullanmayı sürdürdüler. Çin kaynaklarının [[Topa]] diye zikrettiği Tabgaçların adı, [[Kâşgarlı Mahmud]] tarafından "ulu, saygıdeğer" diye açıklanmıştır ki yaşadığı dönemde [[Türkistan]] coğrafyasına egemen olan [[Karahanlı]] hükümdarlarınca "tafgaç, tamgaç" şeklinde unvan olarak kullanılmaktaydı. Modern [[Köken bilimi|Köken bilimsel]] araştırmalarda ise L. Bazin değişik bir yorum getirmiş: [[Türkçe]] tab+gaç = (mala, mülke) sahip, malik.{{fact}}
[[Kâşgarlı Mahmud]]'un Türklüğünü iddia ettiği Tabgaçlar, Çin kaynaklarına göre de [[Hiung-nu]]'lardan bir bölüktür ve [[Motun (Tanhu)|Motun]] ([[Mete]])'u eski Toba hükümdarı sayarlar. Çin kaynaklarından saptanan bazı etnografik ve dilsel bulgular da, onların Türklüklerine ilişkin ipuçları vermektedir. {{fact}}Örnek sunmak gerekirse, [[Türk Mitolojisi|kurt ve göç efsanelerinin]] varlığı; mağara, dağ ve orman kültleri ([[Tengricilik]]); dillerinde tespit edilen bitegçin (bitikçi, kâtip), kapukçın (kapıcı,hacip?), atlaçın (atlı, süvari), korakçın (koruyucu,muhafız alayı), aşçın (aşçı), törü (yasa, töre), il (devlet) gibi sözcükler mevcuttu. {{fact}}
Ancak siyasal erki elinde tutan Türk zümresinin yanında yönetimleri altında pek çok [[Moğollar|Moğol]] kabilesinin olduğu da bir gerçektir. Bu konuda kafası karışık olan ünlü sinelog Eberhard bir kitabında kabilelerin yarısından fazlasını Moğol kökenli gösterirken, başka bir araştırmasında yüzdelik sunacak kadar kesin fakat ters bilgi veriyor: %60'ı Türk, %35'i Moğol; %2 [[Tunguslar|Tunguz]] ve bir Hint-Avrupalı kabile (Kabile oranlarıyla ilişkili bu bilgiler, asla nüfusun kesin yoğunluğunu vermez).{{fact}}
== Siyasal Tarih ==
|
