Josef Stalin: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
→‎Dış bağlantılar: silinen şablon çıkarıldı AWB ile
Değişiklik özeti yok
44. satır:
Yosif Visaryonoviç 18 Aralık 1878'de [[Gori]]’de dünyaya geldi. 7 yaşında çiçek hastalığına yakalandı ve bu hastalık yüzünde kalıcı izler bıraktı. 10 yaşında rahip okuluna devam etti. Burada Gürcü çocuklar Rusça eğitim alırlardı. 12 yaşına geldiğinde geçirdiği iki at arabası kazası sonucu sol kolu sakatlandı ve hayatı boyunca tam iyileşmedi. 16 yaşında Gürcü Ortodoks Rahip Okuluna gitmeye hak kazansa da, burada otoriteye karşı başkaldırıp huzursuzluk çıkardığı için 1899 yılında okuldan atıldı.
 
Bu dönemde Stalin, [[Lenin]]'in eserlerini okudu ve [[Marksist]] bir devrimci olmaya karar verdi. [[Tiflis]]'teki [[RSDİP]] örgütüne katıldı ve 1901 yılında [[Tiflis]]'te Çarlık askerleri tarafından bastırılan 1 Mayıs gösterilerini örgütledi.<ref>Montefiore, s.82</ref>. Buradan [[Batum]]'a geçti ve petrol işçilerinin örgütlenmesinde görev aldı. Mart 1902'de petrol işçilerinin greve gitmesinde etkili oldu.<ref>Montefiore, s.95</ref>. 1903 yılında [[Bolşevikler]]e katıldı. Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi 2. Kongresi'nde kararlı ve devrimciliğe destek veren tavrıyla Lenin'in dikkatini çekti. Böylece [[Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi|RSDİP]]'in ve Bolşeviklerin Kafkas bölge temsilcisi konumuna geldi. [[Ohranka]] tarafından sürekli izlense de profesyonel devrimci olarak illegal parti faaliyetlerini yürüttü. Kafkaslar'da özellikle propaganda, grev örgütleme, banka soygunu gibi alanlarda faaliyet gösterdi.
<gallery>
Dosya:Stalin 1894.jpg|İosif Cugaşvili (1894)
59. satır:
15-16 Temmuz 1906 akşamı<ref>Montefiore, s.160</ref> Yekaterina Svanidze ile evlendi. Bu evlilikten ilk oğlu [[Yakov Cugaşvili|Yakov]] dünyaya geldi. Bolşevik Parti banka soygunlarını yasakladığı için geçici bir süre partiden resmen istifa etti ve bir banka soygunu düzenleyerek [[Bakü]]’ye kaçtı. Bakü’de yeraltı faaliyetlerini sürdüren Stalin, Çarlık taraftarlarına karşı örgütlenmeyi hızlandırdı. 27 Nisan (10 Mayıs) 1907 günü [[Stepan Şaumyan]] ile birlikte [[Birleşik Krallık]]'a geçerek [[SBKP 5. Kongre|5. Kongreye]] gözlemci delege olarak katıldı.<ref>Montefiore, s.168</ref>. Bu dönemde tifo hastalığına yakalanan eşi ''Kato'' 22 Kasım 1907 günü Bakü'de öldü.<ref>Montefiore, s.191</ref>. Eşinin çok genç yaşta ölümü Stalin'i çok derinden etkiledi.
 
Stalin, Bakü'de bulunduğu dönemde Müslüman işçiler arasında örgütlenme faaliyeti gösterdi. Parti içindeki işçiler tarafından sevilmekteyse de partili aydınlar tarafından kaba davranışları ve sertlik yanlısı politikaları beğenilmedi. Bakü'de Çarlık yanlısı [[Karayüzler]] örgütü ile mücadele etti ve Bolşevikler için petrol madeni sahibi zenginlerden zorla para topladı.<ref>Gelecekteki ünlü Sovyet savcısı [[Andrey Vışinski]] ile bu sırada tanıştı ve dost oldu.</ref> Bu yıllarda Kafkasya'daki parti tabanında Lenin'den sonra en etkili kişi olduğu belirtilir<ref>Montefiore, s.199</ref>.
 
Kafkaslardan sonra ilk kez 1911 yılında Bolşeviklerin büyük örgütlerinin bulunduğu Moskova veya St. Petersburg'a gitmek istediğini belirtti. Bunun üzerine 1911 Eylül ayında Sankt-Petersburg örgütüne katıldı.<ref>Montefiore, s.236</ref>. Ocak 1912'de yapılan ve Bolşeviklerin ayrı bir parti olduklarını açıkladıkları ilk toplantı olan Prag Parti Konferansına delege olmasına rağmen katılamasa da ilk kez Merkez Komitesine seçildi. Bu dönemde yine Merkez Komitesinde bulunan ve aynı zamanda Bolşevik Duma vekili olan [[Ohranka]] ajanı [[Roman Malinovski]] sayesinde Çarlık rejimi tüm Bolşevik liderleri yakalamayı başardı. Nisan 1912’de Sankt-Petersburg’da Pravda’nın yayınlanmasında görev aldı. Artık yazılarında ve parti içinde Rusça çelik adam anlamına gelen Stalin mahlasını kullanmaya başladı. Temmuz ayında yakalansa da sürgün edildiği Sibirya'daki Narym kasabasından kısa sürede firar etmeyi başardı.
103. satır:
[[Dosya:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|200px|Stalin, [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] ve [[Winston Churchill|Churchill]] ([[Tahran Konferansı]])]]
[[Dosya:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|left|200px|Ön sırada: [[Clement Attlee|Attlee]], [[Harry S. Truman|Truman]] ve Stalin, arka sırada: Amiral [[William D. Leahy|Leahy]], [[Ernest Bevin|Bevin]], [[James W. Byrnes|Byrnes]] ve [[Vyaçeslav Molotov|Molotov]] ([[Potsdam Konferansı]])]]
[[II. Dünya Savaşı]] sırasında parti liderliği, hükümet başkanlığı ve Sovyet orduları başkomutanlığı görevlerini bir arada yürüttü. 1939'da [[Adolf Hitler]]'in [[Nazi Almanyası]]'yla [[Molotov-Ribbentrop Paktı]] diye de bilinen bir saldırmazlık anlaşmasını imzaladı. Bu sayede Alman ordularına karşı savaş hazırlığı yapmak için vakit kazanmış oldu. Bu anlaşma müzakereleri sırasında, Stalin, [[Adolf Hitler|Hitler]]'den, [[Polonya]]'nın doğusunun, -ki bu topraklar Rus Devrimi sırasında, devrimi doğduğu gün boğmak isteyen Polonya hükümeti tarafından işgal edilmişti- [[Finlandiya]]'nın güneyinin, [[Estonya]], [[Letonya]] ve [[Litvanya]]'nın Alman ordularının güzergahları dışında bırakılmasında diretti ve bu bölgelerin Sovyet nüfuz alanında olduğunu belirtti. Bu sayede diplomatik bir manevrayla Baltık Denizi'nden Karadeniz'e kadar Almanların -eğer yapmış oldukları anlaşmayı ihlal etmeselerdi- asla yaramayacağı tampon bölgeler oluşturdu. Bu büyük bir diplomatik başarıydı. Savaş sırasında Stalin'in Türkiye'den de toprak talepleri olduğu iddiası savaşın çeşitli taraflarınca Türk-Sovyet ilişkilerini germek amacıyla pek çok kereler farklı amaçlarla dillendirildi. Bu propagandanın savaş sonrası dönemde ABD'nin Türkiye'deki nüfuzunu artırmasında ve Türkiye'nin NATO'ya üye yapılmasındaki etkisi büyüktür.
 
Bu tartışmalı tarihsel dönemle ilgili olarak, Stalin'e düşman veya Stalin'den yana olan her iki tarafın da farklı tezleri vardır. Stalin karşıtlarının tezlerine göre, Hitler'le aralarındaki açıklanmayan gizli protokole bağlı olarak [[Finlandiya]], [[Estonya]], [[Letonya]], Litvanya, [[Romanya]] ve [[Polonya]]'nın Almanya veya Sovyetler tarafından işgalinin yolu açılmıştır. Stalin'in doğru yaptığını savunanlara göre ise, 1937'deki [[Münih]] görüşmelerinde açıkça ortaya çıktığı gibi, İngiliz ve Fransız devletleri ve dolaylı olarak da Amerikalılar, nasyonal sosyalist Almanya'yı kışkırtıyorlardı ve onların [[Sovyetler Birliği]]'ne saldırısının önünü açmaya çalışıyorlardı. Bu amaçla [[Avusturya]]'nın [[Almanya]]'ya katılmasına (Anschluss) ve [[Çekoslovakya]]'nın işgaline göz yummuş ve onaylamışlardı. Ne var ki, özellikle [[Çekoslovakya]]'nın işgalinden sonra Sovyetler Birliği'nin [[Britanya]] ve [[Fransa]] ile ilişki kurma çabalarına rağmen bu iki ülke Alman tehdidini birlikte ortadan kaldırma girişimini reddetti. Böylece [[Sovyetler Birliği]], kendi sınırlarını güvence altına almak için bu protokolü imzaladı. Stalin'in amaçlarına göre, [[Polonya]] ve [[Baltık ülkeleri]]nde oluşturulacak tampon bölgeler, Almanların [[Sovyetler Birliği]]'ne ulaşmasını engelleyecekti. Böylece 1939 yılında Alman işgalinden sonra Sovyetler Polonya'nın kalan yarısını işgal edip Estonya, Litvanya ve Letonya'yı sınırlarına kattı. Sovyetler'in kuzeyindeki saatli bomba niteliği taşıyan Finlandiya'ya saldırdı ve büyük kayıplar vermesine rağmen Mart 1940'da [[Kış Savaşı]] olarak bilinen bu savaşı da kazandı. Polonya'nın Kızıl Ordu tarafından işgal edilen bölgelerinden Katyn ormanlarında yaklaşık 22.000 silahsız savaş esiri Polonyalı subay Stalin'in emriyle [[Katyn Katliamı|katledildi]].
123. satır:
===İnsan hakları ihlalleri===
[[Dosya:Katyn - decision of massacre p1.jpg|thumb|[[Lavrenti Beriya]]'nın Stalin'e Polonyalı subayların idamını teklif eden 5 Mart 1940 tarihli nottan bir parça]]
1939'da ve 1940'ların başında 300.000 Polonyalı tutsak alındıktan sonra,<ref name="PWN">{{pl icon}} [http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3949396 obozy jenieckie zolnierzy polskich] (Prison camps for Polish soldiers) [[Internetowa encyklopedia PWN|Encyklopedia PWN]]. Retrieved 28 November 2006</ref><ref name="Wojsko">{{pl icon}} Edukacja Humanistyczna w wojsku. 1/2005. Dom wydawniczy Wojska Polskiego. {{ISSN|1734-6584}}. (Official publication of the Polish Army)</ref><ref name="Молотов">{{ru icon}} Молотов на V сессии Верховного Совета 31 октября цифра «примерно 250 тыс.» (Please provide translation of the reference title and publication data and means)</ref><ref name="Отчёт">{{ru icon}} Отчёт Украинского и Белорусского фронтов Красной Армии, Мельтюхов, p. 367. (Report of the Ukrainian and Belorussian fronts of the Red Army, Melyukhov)</ref> 5 Mart 1940'ta [[Lavrenti Beriya]]'nın Stalin'e gönderdiği bir nota istinaden 25.700 Polonyalı tutsak idam edildi.<ref name="Fischer">[[Benjamin B. Fischer]], "[https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/winter99-00/art6.html The Katyn Controversy: Stalin's Killing Field]", ''[[Studies in Intelligence]]'', Winter 1999–2000</ref><ref name="kmw_resolution">Excerpt from the minutes No. 13 of the Politburo of the Central Committee meeting, shooting order of 5 March 1940{{web kaynağı|url=http://www.electronicmuseum.ca/Poland-WW2/katyn_memorial_wall/kmw_resolution.html |title=Electronicmuseum.ca |accessdate=2005-12-19 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050921034703/http://www.electronicmuseum.ca/Poland-WW2/katyn_memorial_wall/kmw_resolution.html |archivedate=21 September 2005 |df=dmy }} . Retrieved 19 December 2005, original in Russian with English translation</ref> Bu olay [[Katyn Katliamı]] olarak bilinir.<ref name="Fischer" /><ref name="Sanford">[[George Sanford (scholar)|George Sanford]], [https://books.google.com/books?vid=ISBN0415338735&id=PZXvUuvfv-oC&pg=PA20 Katyn and the Soviet massacre of 1940: truth, justice and memory], Routledge, 2005, ISBN 0-415-33873-5 pp. 20–24</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol43no3/pdf/v43i3a06p.pdf | title = Stalin's Killing Field | accessdate = 19 July 2008 | format = PDF | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160413232951/https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol43no3/pdf/v43i3a06p.pdf | arşivtarihi = 13 Nisan 2016}}</ref> Stalin şahsen bir Polonyalı generale [[Mançurya]]'da kaybolduklarını söylerken,<ref name="Biuletyn">{{web kaynağı|url=http://www.udskior.gov.pl/kombatant/200306_spec.pdf |title=Kombatant Bulletin |accessdate=2011-08-03 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090303231404/http://www.udskior.gov.pl/kombatant/200306_spec.pdf |archivedate=3 March 2009 |df=dmy }} Special Edition of Kombatant Bulletin No.148 6/2003 on the occasion of the Year of General Sikorski. Official publication of the Polish government Agency of Combatants and Repressed</ref><ref name=VIZH>Svyatek; Romuald (1991) "Катынский лес", Военно-исторический журнал, No.9, {{ISSN|0042-9058}}</ref>{{sfn|Brackman|2001}} Polonya demiryolu işçileri 1941 Nazi istilasından sonra toplu mezarı buldu.<ref name="BIPN1">{{Cite journal|author=Polak, Barbara |year =2005|title =Zbrodnia katynska|journal=Biuletyn [[Institute of National Remembrance|IPN]] |pages =4–21|url =http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=f4349d43-b13d-4c2c-a70d-056e8801493d|format =PDF|accessdate =22 September 2007|language=pl}}</ref>
 
== Savaştan sonra ==
Stalin, [[II. Dünya Savaşı]]'nın sonlarında [[Kızıl Ordu]] tarafından Alman işgalinden kurtarılan [[Doğu Bloku|Doğu Avrupa]] ülkelerinde [[Komünizm|komünist]] partilerin iktidara gelmesine destek sağladı. [[Çekoslovakya]], Doğu Almanya denilen [[Demokratik Alman Cumhuriyeti]], [[Bulgaristan Halk Cumhuriyeti]], Polonya, Yugoslavya Federasyonu, Macaristan ve Romanya'da sosyalist halk cumhuriyetleri kuruldu. Bu ülkelerin [[kapitalist]] ekonomiden [[sosyalist]] ekonomiye geçmesine ve [[Sovyetler Birliği]]'nin tecrübelerinden yararlanmalarında yardımcı oldu. ABD öncülüğünde Avrupa'da uygulanmaya konan [[Marshall Planı]]na karşı sosyalist ülkelerin ekonomik ve siyasi birliğini amaçlayan ve sosyalist ülkeler arasındaki ticareti geliştiren [[COMECON]]'u kurdu. II.Dünya Savaşı'nda lağvedilen III.Enternasyonal yerine [[Kominform|IV.Enternasyonal]]'i örgütledi ve yeni kurulan sosyalist ülkelerdeki partilerin örgütlü mücadelesi için çaba sarf etti. 1946 yılında SBKP Merkez Komitesi Dış Politika Bölümü Başkanlığına getirdiği [[Mikhail Suslov]] ideolojik propaganda şefi olarak sosyalizmin diğer ülkelere yayılmasında etkili oldu.
 
1950'li yıllara gelindiğinde artık yaşlı bir lider olan Stalin ülkenin geleceği açısından halefini belirlemekten çekinmedi. Rus siyasi analist [[Jores Medvedev]]'e göre [[Stalin]] en çok [[Mikhail Suslov|Suslov]]'a güveniyordu ve hatta ölümünden sonra onu genel sekreterliğe varis tayin etmişti.<ref>Я. Г. Рокитянский. Рецензия на кн.: Ж. А. Медведев, Р. А. Медведев. Неизвестный Сталин http://russcience.euro.ru/biblio/rok02vr.htm</ref>
166. satır:
Resim:Stalin-Lenin-Kalinin-1919.jpg|Stalin, Lenin, Kalinin; 1919.
Resim:Stalin.gif|Stalin'in video kaydından bir kesit
Resim:Stalin (TIME 04011943).jpg‎jpg|4 Ocak 1943 tarihli [[Time]] dergisi kapağı
Resim:Stalin (TIME 05021945).jpg‎jpg|5 Şubat 1945 tarihli Time dergisi kapağı
Resim:Ekaterina Dzhugashvili.jpg|Annesi, Ketevan Geladze (Rusça Ekaterina)
Resim:Vissarion Jughashvili.jpg|Babası, [[Vissariyon İvanoviç Cugaşvili]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Josef_Stalin" sayfasından alınmıştır