Problem çözme: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Kategori:Psikoloji eklendi (HotCat) |
kDeğişiklik özeti yok |
||
1. satır:
'''Problem çözme''', problem çözücü için açık bir çözüm yöntemi bulunmadığında, belirli bir durumu, bir sonuç durumuna dönüştürmeye yönelik bilişsel süreçtir<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Keane|ad1=Michael W. Eysenck, Mark T.|başlık=Cognitive psychology : a student's handbook|tarih=2010|yayıncı=Psychology Press|yer=Hove, Eng.|isbn=978-1-84169-540-2|basım=6th ed.}}</ref>.▼
▲Problem çözme, problem çözücü için açık bir çözüm yöntemi bulunmadığında, belirli bir durumu, bir sonuç durumuna dönüştürmeye yönelik bilişsel süreçtir<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Keane|ad1=Michael W. Eysenck, Mark T.|başlık=Cognitive psychology : a student's handbook|tarih=2010|yayıncı=Psychology Press|yer=Hove, Eng.|isbn=978-1-84169-540-2|basım=6th ed.}}</ref>.
Problem çözme, hedefe yönelik (goal-directed) davranıştır. Hamlelerin uygulanmasını mümkün kılan alt hedefleri içerir<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Anderson|ad1=John R.|başlık=Cognitive psychology : and Its Implications|tarih=2005|yayıncı=Worth|yer=New York, USA.|isbn= 978-1-4641-4891-0|basım=8th ed.}}</ref>.
Problem çözmenin temel özelliklerini sıralayacak olursak: (1) hedefe yönelik olması, (2) alt hedeflere ayrıştırılması (subgoal decomposition), (3) hamlelerin (operatör) uygulanmasıdır. Burada hamle bir problemin pozisyonundan diğer problem pozisyonuna geçişteki eyleme denir. Böylelikle hedefin tamamı alt hedeflere ayrıştırılır ve bu alt hedefler arasında hamleler uygulanır, problemin çözümü gerçekleşir. ▼
▲Problem çözmenin temel özelliklerini
=== Problem Türleri ===
14. satır:
Problem çözmede ilk çalışmalar [[Edward Thorndike|Thorndike]] tarafından yapılmıştır. Thorndike, yiyecek vermediği kedileri kapalı bir kafese koymuştur ve kedilerin kafesten görebileceği, ancak ulaşamayacağı uzaklığa yiyecek koymuştur. İlk olarak, kedi kafesin etrafını tırmalamış ve bir süre sonra kilidin çubuğuna vurarak kafesin kapısını açabilmiştir. Birçok denemeden sonra kedi aşamalı olarak neyin gerekli olduğunu öğrenmiştir. Denemelerin sonunda neredeyse anında kafesten çıkabilmiştir. Thorndike kedilerin bu performansı deneme yanılma yoluyla öğrenme olarak adlandırmıştır.
[[File:Puzzle box.jpg|thumb|Thorndike Bulmaca Kutusu]]
[[Gestalt psikolojisi|Gestaltçılar]] kedinin çubuğa vurma davranışı ve kafesin kapısını açması arasındaki rastgele ilişkiye karşı çıkmışlardır. Thorndike ve Gestaltçıların görüş farklılıkları Yeniden üreten (reproductive) ve Üretken (productive) düşünme arasındaki farkla açıklanabilir. Yeniden üreten düşünme, tanıdık, rutin prosedürlerin uygulanmasını içerir, önceki deneyimlere dayanır<ref>{{dergi kaynağı|ad1=Cunningham|soyadı1=Cunningham|başlık=Productive and Re-productive Thinking in Solving Insight Problems|dergi=The Journal of Creative Behavior|tarih=Mart 2014|cilt=48|sayı=1|sayfalar=44–63|doi=10.1002/jocb.40}}</ref>. Thorndike’ın deneyi buna örnek verilebilir. Üretken düşünme, problem çözücünün yeni, kimi zaman dönüşümsel yaklaşımları dikkate almasını sağlayan perspektifte kaymalar ile karakterize edilir. Gestalt psikologları için problem çözme, insanların bir problemi zihinlerinde nasıl temsil ettiği ve bir problemi çözmenin, bu temsillerin yeniden organizasyonu ve yeniden yapılandırılmasını nasıl içerdiği hakkındadır<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Goldstein|ad1=E. Bruce|başlık=Cognitive psychology : connecting mind, research and everyday experience|tarih=2007|yayıncı=Thomson/Wadsworth|yer=Australia|isbn=978-0-495-09557-6|basım=2nd ed.}}</ref>.
Gestaltçılara göre, problem çözme, problemlerin algılama ve belleğin birbiriyle etkileşimi sonucunda beliren gerilim veya stres esnasında gerçekleşir <ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Ayçiçeği-Dinn|ad1=Robert L. Solso, M.Kimberly Maclin, Otto H.Maclin ;çeviri Ayşe|başlık=Bilişsel Psikoloji|tarih=2007|yayıncı=Kitabevi|yer=İstanbul|isbn=978-975-9173-34-0}}</ref>. Ayrıca bir problem üzerinde yoğun olarak düşünülüp, değişik yönlerden ele alındığında, problemin çözümü anlık bir iç görüyle (insight), kavrama ile bulunabilir. İç görü çalışmalarına örnek olarak Wolfgang Köhler’in ''Sultan'' adlı maymunla yaptığı çalışmalar gösterilebilir.[https://www.youtube.com/watch?v=lD2_RU1o_Po] Köhler, Sultan’ı bir kafese koymuştur. Sultan’ın kafesin dışındaki muza uzanarak ulaşması mümkün değildir. Maymunun muza ulaşması için kafesin içindeki iki çubuğu birbirine eklemesi gerekmektedir. Maymun iki çubuğu kazara eline almıştır ve daha sonra bu iki çubuğu birleştirmiştir. Köhler’e göre Sultan iç görü göstermiştir, burada iç görü bir problemin aniden yeniden yapılandırılmasını içerir ve genellikle
Geçmiş deneyimlerimiz, genel olarak problem çözme becerimizi arttırır. Fakat Duncker’in deneyi bunun her zaman böyle olmadığını göstermiştir<ref>{{dergi kaynağı|ad1=Duncker|soyadı1=Duncker|başlık=On problem-solving.|dergi=Psychological Monographs|tarih=1945|cilt=58|sayı=5|sayfalar=i–113|doi=10.1037/h0093599}}</ref>. Gestalt psikologlarından bir diğer çalışma, Duncker’in mum problemi, bizi [[işlevsel sabitlik]] kavramına götürmektedir. Gestalt psikologlarına göre işlevsel sabitlik problem çözmenin temel zorluklarından biridir. İşlevsel sabitlik, kişilerin problemin spesifik bir özelliğine odaklanıp, kişiyi çözüme ulaşmaktan alıkoyması eğilimidir. ▼
▲Geçmiş deneyimlerimiz, genel olarak problem çözme becerimizi arttırır. Fakat
[[File:Genimage.jpg|thumb|Duncker'in Mum problemi]]
=== Modern problem çözme çalışmaları ===
Newell ve Simon, insanların problem çözme becerilerinin sistematik bilgisayar simülasyonlarını üretmenin mümkün olup olmadığını tartışmıştır. Bunu bir dizi iyi yapılandırılmış problemi çözmek için tasarladıkları bir bilgisayar programı olan Genel Problem Çözücü ile başarmışlardır. Simon ve Newell, insan bilgi işlemleme sisteminin, problem çözme çabaları ile şekillendiğini belirtmişlerdir ve bu sistemin seri olarak işlediğini (yani bir seferde bir işlem şeklinde), bu işlemlerin her birinin girdi ve çıktılarının kısa süreli bellekte tutulduğunu ve uzun süreli bellekten ilgili bilginin getirilebildiğini göstermişlerdir <ref>{{dergi kaynağı|ad1=Simon|soyadı1=Simon|başlık=Human problem solving: The state of the theory in 1970.|dergi=American Psychologist|tarih=1971|cilt=26|sayı=2|sayfalar=145–159|doi=10.1037/h0030806}}</ref>.
Newell ve Simon (1972) katılımcılarından sesli düşünerek problem çözmelerini istemişlerdir<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Simon|ad1=Allen Newell, Herbert A.|başlık=Human problem solving|tarih=1972|yayıncı=Prentice-Hall|yer=Englewood Cliffs, N.J.|isbn=978-0134454030|basım=2. printing}}</ref>
Amaca ulaşmak için birçok olası yol olmasına rağmen, hangi hamleyle başlanılması, devamında hangi hamleleri yapılması konusuna nasıl karar verilir? Newell ve Simon araç-amaç analizi (means-end analysis) stratejisini öne sürmüşlerdir. Bu analizin temel amacı, başlangıç ve hedef pozisyonları arasındaki farkı azaltmaktır. Bu da alt hedefler (subgoals)-hedefe yakın aracı pozisyonlar oluşturan hedefler- ile yapılır (Goldstein, 2008:407). Araç-amaç analizi algoritmadan ziyade bir kestirmedir, problemin çözümüne ulaşacağına garanti vermese de problem çözücü için kullanışlıdır.
=== Problem çözme ve beyin sistemleri ===
|