|
== Tarihçe ==
Assos kentinde ilk defa iskan edenlerin kim olduğu bilinmez ancak arkeolojik verilerden kentte Tunç Çağı'ndan beri kesintisiz iskan edildiği anlaşılmaktadır.<ref name=esra>{{Web kaynağı | soyadı1 = Bakar | ad1 = Esra | başlık = Assos Araştırma Tarihi ve Yapıları | url = https://www.academia.edu/25524277/Assos | yayıncı = İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ocak 2014 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref>
Bölge, M.Ö.MÖ 7. yüzyılda Lesbos Adası'ndan (Midilli) gelen [[Aiol]] kolonileri tarafından iskan edilerek gelişmiş, zenginleşmiştir. M.Ö.MÖ 6. yüzyılda [[Lidya Krallığı]] kıyılardaki hellen şehirleri üzerinde politik güç sağlamak istemiş ve bunun sonucunda Assos İ.Ö.MÖ 560'ta Lidya Krallığı'nın hâkimiyetine girmiştir. M.Ö.MÖ 546 yılında Perslerin Lidya hakimiyetine son vermesi sonucu Pers egemenliği başladı. Bu dönemde vergi siteminde değişiklik olmadı. Vergi toplayanlar, Persler'den ziyade Hellen yöneticilerdi.
M.Ö.MÖ 5. yüzyılda Pers egemenliğine karşı Atina Devleti'nin liderliğinde kurulan [[Attik Delos Birliği|Atina kent birliği]]'nin kuruluşu sırasında Assos, yılda 1 talent ödeme karşılığında<ref name=emrah>{{Web kaynağı | soyadı1 = Kahraman | ad1 = Emrah | başlık = Assos Agorası | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGmvGpSnthZW5LZE4O7DZUz-DkDjUgvQzZl1c_WnALhFM | website = https://tez.yok.gov.tr | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> kurucu üyeler arasında kaldı.<ref name=esra/> Persler, uğradıkları yenilgilerden sonra Ege'nin Asya kıyılarından ayrılmaya başlamıştı. Ancak zaman içinde Persler yeniden Anadolu kıyılarına döndüler; Batı Anadolu kıyılarında yaşayanları yeniden Pers egemenliğine zorlayan Kral Barışı'nın (M.Ö.MÖ 387) imzalanmasından hemen sonra ''Eubolos'' adında bir tüccar kendini Assos ve [[Atarneus]] kentlerinin kralı ilan etti.<ref name=emrah/> Onun ölümünden sonra hizmetkarlarından Hermesisas yönetimi ele geçirdi.<ref name=dergibursa>{{Web kaynağı | başlık = Assos'un Tarihi | url = http://www.dergibursa.com.tr/e-dergiler/Nisan-2013/files/assets/basic-html/page88.html | website = http://www.dergibursa.com.tr | yayıncı = Dergi Bursa, Nisan 2013 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160806135158/http://www.dergibursa.com.tr/e-dergiler/Nisan-2013/files/assets/basic-html/page88.html | arşivtarihi = 6 Ağustos 2016}}</ref> Gençliğinde [[Plato]]'nun okulunda öğrenim görmüş olan Hermesias, başta Aristo olmak üzere filozof dostlarını Asos’a davet etti. Hermesias’ın yeğeni Phtias ile evlenen Aristo, Assos'ta üç yıl yaşadı. M.Ö.MÖ 347’de Assos'ta bir felsefe okulu kurdu ve yaşambilimi üzerine çalışmalar yaptı. Kral Hermesias, M.Ö.MÖ 345 yılında bağımsızlığını yitirdi; Pers komutanı Rodoslu Memnon tarafından esir alınarak Persepolis'te çarmıha gerildi ve kentte yeniden Pers hakimiyeti başladı. M.Ö.MÖ 344'te Assos'tan ayrılan Aristo; Makedon Kralı [[II. Philip]]'in oğlu [[büyük İskender|İskender]]'i yetiştirmek üzere [[Pella]]'ya gitmiştir. Bölgede Pers hakimiyeti, M.Ö.MÖ 334 yılında [[Büyük İskender]]'in [[Granikos Savaşı]]'nda kazandığı zafer ile son buldu.
Assos, Büyük İskender'in ölümünden sonra Galatlar tarafından işgal edildi.<ref name=emrah/> M.Ö.MÖ 241 yılında Pergamon Krallığı'nın egemenliği altına girdi. M.Ö.MÖ 133'te Kral III. Attolos'un vasiyeti ile Bergama Krallığı [[Roma İmparatorluğu|Roma]]'ya geçince Assos kenti de Roma egemenliğine girdi.<ref name=esra/>
Kent, Roma yönetimi döneminde gelişti. Bu dönemde tarım arazilerinin verimliliği ile ünlü oldu.<ref>{{Web kaynağı | soyadı1 = Sezgin | ad1 = Kudret | başlık = Assos Kuzey Stoasının inşası ve kullanım evreleri | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGiwaMpT6r_Kp68oShqJCOUV12cuRuJ7eAgByqWXJ_PIN | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> Erken imparatorluk döneminde [[Athena|Athena Polias]], [[Zeus|Zeus Soter]] ve [[Asklepios]] kültleri yanında Roma imparatoru [[Caesar Divi Filius Augustus|Augustus]] ve karısı [[Livia]]'yı tanrılaştıran Assoslular<ref name=mehmet/>, Hıristiyanlığın doğuşundan sonra kenti [[Pavlus|Aziz Pavlus]] ve [[Luka|Aziz Luka]]'nın ziyaret etmiş olmasının da etkisi ile Hıristiyanlığı kabul ettiler.<ref name=esra/> M.S.MS 381 - 390 yıllarında, Hıristiyanlığın etkisi ve imparatorluğun emirleri doğrultusunda, birçok tapınak kapatılmış ve yıkılmış, taşları kilise ve konut inşasında kullanılmıştır; ayrıca harç yapımına gerekli kirecin sağlanması için tüm mermer malzeme agora yakınındaki kireç kuyusunda yakılmıştır. Assos Athena Tapınağı ve tapınağa ait sunak da bu zamanda tahrip edilmiştir.<ref name=osman/>
M.S.MS 3. yy.ınyüzyılın ortalarından sonra kent önemini yitirdi.<ref name=osman>{{Web kaynağı | soyadı1 = Çapalov | ad1 = Osman | başlık = Assos kenti Yunan ve Roma Dönemi zeytinyağı, şarap ve un üretim aletler | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=zqI_ZOq-b18GC2rT9c2JGso0TT5bmLt7RdlotZ28uUyUgrbI3ug_FjHgcrb7e1o6 | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Yüksek Lisans Tezi ,2010 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref> M.S.MS 5. yüzyılda piskoposluk merkezi haline gelen kentte yerleşim, 7. yüzyılda sonra erdi.<ref name=mehmet>{{Web kaynağı | soyadı1 = Ayaz | ad1 = Mehmet | başlık = Assos Kuzey Stoası Kırmızı astarlı Roma seramiği | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=gyLHMouPes-CvnhRcjQsKQ37CsyE6x1HndBlLJ1UcPFADxM0otrUG1H7FmdW0c96 | website = https://tez.yok.gov.tr/ | yayıncı = Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014 | erişimtarihi = 25 Temmuz 2016 | arşivengelli = evet}}</ref>
Latinler, Franklar, Selçuklu ve Osmanlı Türkleri akropolise birçok kez kente saldırmışlardır. Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi haline gelen Assos, 1080 yılında, [[Selçuklular]]ın egemenliği altına girdi, ancak 17 yıl süren egemenlikten sonra [[I. Haçlı Seferi|I. Haçlı ordusu]] komutanlarından [[Pierre L'Ermite|Keşiş Pierre]], bölgeden Türkleri uzaklaştırdığı için burada 1330 yılına kadar Bizans hâkimiyeti devam etti.<ref name=emrah/> 14. yüzyılda [[Karesi Beyliği]]'nin topraklarında olan Assos, tüm Çanakkale çevresi ile birlikte 1359 yılında [[I. Murat|Sultan I. Murat]]'a satılarak Osmanlı topraklarının bir parçası oldu.<ref name=emrah/>
== Yapılar ==
[[Dosya:Theatre@Assos(Turkey),_April_%2709.JPG|thumb|Tiyatro]]
6x13 dor düzenli sütün ile çevrili Athena Tapınağı, Akropolün en önemli yapısıdır. M.Ö.MÖ 530 yılına ait tapınak 14x30m14x30 m. ölçüsündedir. Tapınağın bazı sütunları yerine dikilmiştir. Athena Tapınağı frizlerinden bir kısmı [[İstanbul Arkeoloji Müzesi]]'ndedir. İkinci bir surla takviye edilen akropoldeki iç surlar Orta Çağ'da, Osmanlı döneminde ve günümüzde de restore edilmiştir.
Assos Nekropolü, Helenistik ve Roma dönemlerinden kalmadır. Mezarlar, Helenistik çağdan Arkaik çağa kadar kesintisiz devam eder.
Akropolün güney eteklerindeki teraslar üzerinde Agora inşa edilmiştir. Agoranın doğusunda meclis binası (bouleuterion), kuzey ve güneyde stoalar (revaklar) bulunur.
Agora ile Batı kapısı arasındaki gymnasium Helenistik dönemde yapılmıştır. Batı kapıdan aşağı inen taş yol hamamlara ve tiyatroya ulaşır. Tiyatro, doğal bir kaya oyuğuna M.Ö.MÖ 3. yüzyılda inşa edilmiştir.
== Araştırmalar, Kazılar ==
Assos kalıntılarını ilk belirten, [[Piri Reis]]'tir (1521).<ref name=osman/> 1672'de John Covel, 1785'te Choiseul-Gouffier kenti gezen ilk seyyahlardır; 19. yüzyılda başka seyyahlar onları takip etmiştir. [[Charles Texier]], 1835 yılında kentin kapsamlı planı ile birlikte tapınak frizlerinin çizimlerini yapmış; bu araştırma üzerine, 1838 yılında Sultan [[II. Mahmut]], yüzeydeki heykeltıraşlık eserlerinin büyük bölümünü Fransa Kralına armağan etmiştir.
| 