Rusya: Revizyonlar arasındaki fark

| olay7 = [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti|Rusya SFSC]]

| olay7_tarihi = 7 Kasım 1917

| olay8_tarihi = 10 Aralık 1922

| olay9 = Rusya Federasyonu

Rusya'nın tarihi 3. ve 8. yüzyıllar arasında Avrupa'da tanınan bir grup olarak ortaya çıkan [[Doğu Slavları]] ile başlamaktadır.<ref name=autogenerated1>{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia/38597/The-Indo-European-group?anchor=ref422350 | başlık = Russia | yayımcı = Encyclopædia Britannica | erişimtarihi = 24 Şubat 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20140202100552/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia/38597/The-Indo-European-group?anchor=ref422350 | arşivtarihi = 2 Şubat 2014}}</ref> 9. yüzyılda [[Varegler]] tarafından kurulan ve yönetilen [[Orta Çağ]] [[Kiev Knezliği|Kiev Rus Devleti]] ortaya çıktı. 988 yılında [[Bizans İmparatorluğu]]'ndan [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Ortodoks Hıristiyanlığı]] kabul edilerek,<ref name=Curtis/> [[Rusya Milenyumu|sonraki milenyum]] için [[Rus kültürü]] tanımlanan Bizans ve Slav kültürleri sentezi başladı.<ref name=Curtis>{{Web kaynağı | last = Excerpted from Glenn E. Curtis (ed.) | başlık = Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods | yayımcı = Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress | yıl = 1998 | url = http://www.shsu.edu/~his_ncp/Kievan.html | erişimtarihi = 24 Şubat 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151109082559/http://www.shsu.edu:80/~his_ncp/Kievan.html | arşivtarihi = 9 Kasım 2015}}</ref> Daha sonra Kiev Knezliği bir dizi küçük devletler halinde parçalandı ve topraklarının çoğunluğu [[Kiev Knezliği'nin Moğollar tarafından işgali|Moğollar]] tarafından istila edilip [[Altın Orda Devleti]]'nin kolları haline geldi.<ref>''The Mongol empire: its rise and legacy'', By [[Michael Prawdin]], Gérard Chaliand, (2005) page 512-550</ref> Altın Orda Devleti'nden bağımsızlığını ilan eden Rus prenslikleri yavaş yavaş yeniden birleşip [[Moskova Knezliği]]'ni kurmuş ve Kiev Knezliği'nin kültürel ve siyasi mirasının ardılı olmuştur. 18. yüzyıla gelindiğinde, büyük ölçüde fetih, ilhak ve keşif yoluyla Avrupa'da Polonya'dan Kuzey Amerika'da [[Rus Amerikası|Alaska]]'ya kadar uzanan tarihin [[Büyük imparatorluklar listesi|en büyük üçüncü imparatorluğu]] olan [[Rus İmparatorluğu]] haline geldi.<ref>{{dergi kaynağı|yazar=Rein Taagepera|yazarlink=Rein Taagepera|başlık=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|dergi=[[International Studies Quarterly]]|cilt=41|basım=3|sayfalar=475–504|yıl= 1997|doi=10.1111/0020-8833.00053}}</ref><ref>Peter Turchin, Thomas D. Hall and Jonathan M. Adams, "[http://jwsr.ucr.edu/archive/vol12/number2/pdf/jwsr-v12n2-tah.pdf East-West Orientation of Historical Empires]", ''Journal of World-Systems Research'' Vol. 12 (no. 2), pp. 219–229 (2006).</ref>

 

 

[[Rusya ekonomisi]], [[gayrısafî yurtiçi hâsıla|GSYİH]]'ya göre dünyanın en büyük [[Ülkelerin GSYİH'ya (nominal) göre sıralanışı|dokuzuncu]] ve [[satın alma gücü paritesi]] göre [[Ülkelerin GSYİH’ya (SAGP) göre sıralanışı|altıncı]] ekonomisidir. Rusya dünyanın en büyük maden ve enerji kaynaklarından birine sahiptir<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.unesco.ru/en/?module=pages&action=view&id=1 | başlık = Commission of the Russian Federation for UNESCO: Panorama of Russia | yayımcı = Unesco.ru | erişimtarihi = 27 Aralık 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160508081414/http://www.unesco.ru/en/?module=pages&action=view&id=1 | arşivtarihi = 8 Mayıs 2016}}</ref> ve dünyanın en büyük [[petrol]] ve [[doğal gaz]] üreticisidir. Rusya, [[Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması|tanınmış]] beş [[Nükleer silahlara sahip devletler listesi|nükleer silahlı]] devletten biridir ve [[Rusya ve kitle imha silahları|dünyanın en büyük kitle imha silah stoklarına]] sahiptir.<ref name=fas>{{Web kaynağı | title = Status of Nuclear Powers and Their Nuclear Capabilities | publisher = Amerikan Bilim Adamları Federasyonu | url = http://www.fas.org/nuke/guide/summary.htm | date = Mart 2008 | accessdate = 19 Mart 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160605105655/http://fas.org/nuke/guide/summary.htm | arşivtarihi = 5 Haziran 2016}}</ref> Rusya, [[büyük güç]]lerden biri olup [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi]]'nin daimi üyesi, [[G8]], [[G20]], [[Avrupa Konseyi]], [[Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği]], [[Şanghay İşbirliği Örgütü]], [[Avrasya Ekonomi Topluluğu]], [[Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı]] ve [[Dünya Ticaret Örgütü]] üyesi ve [[Bağımsız Devletler Topluluğu]]'nun önde gelen üyesidir.

Rusya'nın Brest-Litovsk Antlaşması'nı imzalamasının hemen ardından [[İtilaf Devletleri]], anti komünist güçlere destek amacıyla başarısız bir [[Rus İç Savaşı'nda İtilaf müdahalesi|askeri müdahale]]de bulundular. [[Birleşik Krallık]], [[Fransa]] ve ABD Beyaz Ordu'ya maddi yardımda bulunurken asker sevkiyatı da yapmış ve [[Beyaz Terör]]'ün katliamlarında işbirlikçi olmuşlardır. Bolşevikler ve Beyaz hareket, birbirlerine karşı [[Kızıl Terör]] ve [[Beyaz Terör]] olarak bilinen sürgün ve infaz kampanyalarını yürütmüşlerdir. İç savaşın sonucunda Rus ekonomisi ve altyapısı ağır hasar görmüş ve milyonlarca Beyaz göçmen ülkeden kaçmıştır.<ref>[http://books.google.com/books?id=uUsLAAAAIAAJ&pg=PA3 Transactions of the American Philosophical Society]. James E. Hassell (1991), p. 3. ISBN 0-87169-817-X</ref>

 

 

1924'te Lenin'in ölümünden sonra, Sovyetler Birliği'ni [[Sovyetler Birliği liderleri listesi#Troykalar listesi|troyka]] yönetmeye başladı. Ancak 1922'de [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri|Komünist Parti Genel Sekreterliği]]'ne seçilen [[Josef Stalin|Yosif Stalin]], Merkez Komite'de önemli bazı kişilerin desteğini alarak muhaliflerini bertaraf etti. [[Dünya devrimi]]nin ana savunucusu olan [[Lev Troçki]], 1929'da Sovyetler Birliği'nden sürgün edildi ve Stalin'in fikri olan [[Tek ülkede sosyalizm]] devlet politikası olarak benimsendi. Bolşevik parti içinde sürekli iç mücadele [[Büyük Temizlik]] adı verilen 1937-38 yıllarında aralarında [[Eski Bolşevikler|kurucu parti]] üyeleri ve darbe ile suçlanan askeri liderler de dahil olmak üzere binlerce kişinin idam edildiği kitlesel baskılar ile sonuçlandı.<ref>Abbott Gleason (2009). ''[http://books.google.com/books?id=JyN0hlKcfTcC&pg=PA373 A Companion to Russian History]''. Wiley-Blackwell. p. 373. ISBN 1-4051-3560-3</ref>

 

[[Dosya:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|[[Ronald Reagan]] ve [[Mihail Gorbaçov]] müzakere yaparken.]]

 

1979 yılında [[Afganistan]]'da gerçekleşen komünist devrim sonrasında ABD destekli Taliban askerlerinin hükümeti devirme çabası üzerine [[Sovyet-Afgan Savaşı|Sovyet kuvvetleri]] yeni rejimin isteği ile bu ülkeye girdi. Bu askeri müdahale ekonomik kaynakların israfına ve anlamlı olmayan politik sonuçlara neden oldu. Uluslararası muhalefet, ABD tarafından desteklenen dirençli Sovyet karşıtı gerilla savaşı ve Sovyet vatandaşlarının destek eksikliği sonucunda Sovyetler Birliği 1989 yılında Afganistan'dan çekildi.

1991 itibarıyla, ekonomik ve siyasi çalkantılar sonucunda Baltık cumhuriyetleri birlikten ayrılmaya başladı. 17 Mart 1991'de düzenlenen yenilenmiş birlik referandumunda ([[Sovyetler Birliği Referandumu 1991]]) halkın % 77'si [[Sovyetler Birliği]]'nin korunması lehine oy verdi. Bu referandum sonuçlarına göre 20 Ağustos'ta [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti|Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]] ile diğer Sovyet cumhuriyetleri arasında yenilenmiş birlik antlaşması yapılacaktı. Ancak 19 Ağustos 1991'de KGB başkanı, bazı hükümet üyeleri ve generaller tarafından Devlet Başkanı [[Mihail Gorbaçov]]'u devirme amaçlı [[1991 Sovyet darbe girişimi|başarısız darbe girişi]]mi antlaşmanın iptal edilmesine sebep oldu. Darbe antlaşmaya imza atmayı kabul eden 11 cumhuriyette tedirginlik yarattı ve ayrılığa gitmelerine sebep oldu.

 

 

=== Rusya Federasyonu ===

2002 sayımına göre Rusya nüfusunun %79,8'ini federasyonun esas unsuru olan [[Ruslar]] oluşturmaktadır. Rus nüfusunun dışında çok sayıda etnik grup da mevcuttur. Rusya sınırları içerisinde 160 farklı etnik grubu olduğu tahmin edilmektedir.<ref name=ethnicgroups>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Rusyada Etnik grouplar ] 2002</ref> Rusya nüfusu her ne kadar diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek olsa da; km²'ye düşen insan sayısı, ülkenin kapladığı alan sebebiyle çok azdır. Rusya nüfusunun ağırlıklı olarak yaşadığı bölge, coğrafi olarak [[Avrupa]] toprakları olarak kabul edilen [[Ural Dağları]]nın batısında ve Kuzeybatı [[Sibirya]]'da yaşamaktadır. Ülke nüfusunun %73' ü şehirlerde yaşarken, %27'si kırsal alanlarda yaşamaktadır.<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/2007/b07_12/05-01.htm 'Rosstat' istatistikleri]</ref> Rusya nüfus bakımından dünyanın en kalabalık sekizinci ülkesi konumundadır.

 

[[Dosya:Population of Russia.PNG|thumb|1950 ile 2013 arasında Rusya'nın nüfusu]]

 

=== Etnik gruplar ===

{{Ana|Rusya'daki etnik gruplar}}

 

''Rossiyane'' (Россияне), milliyetine (etnik) bakılmaksızın Rusya vatandaşları için kullanılan bir kelimedir. Çoğu dilde bu kelime genellikle Rus olarak tercüme edilir.

[[Rus avangardı]], yaklaşık 1890 yılından 1930'a kadar Rusya'da etkili büyük bir modernist sanat dalgası olarak gelişti. Bu terim birçok ayrı türü kapsamakla birlikte [[neo-primitivizm]], [[süprematizm]], [[Konstrüktivizm (sanat)|konstrüktivizm]], [[rayonizm]], ve [[Rus Fütürizmi]] gibi ayrılmazla ilgili sanat hareketleri aynı dönemde ortaya çıkmıştı. Bu dönemde göze çarpan sanatçılar [[El Lissitzky]], [[Kazimir Maleviç]], [[Vasili Kandinski]] ve [[Marc Chagall]]'dır. 1930'lardan bu yana [[avangart]]taki devrimci fikirler [[sosyalist gerçekçilik|sosyalist gerçekçiliğin]] yeni ortaya çıkan muhafazakar yönü ile çatıştı.

 

 

=== Müzik ve dans ===