Vikipedi:Türkçe yazım kuralları: Revizyonlar arasındaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
→Yunanca: İmlâ. Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
Güncelleme |
||
1. satır:
{{Kısayol|VP:TYK|VP:Yazım}}
{{TOC sağ}}
'''
== Simgeler ==
:'''1.''' Elementlerin simgeleri, uluslararası standartlarla uyumlu olarak periyodik tablodaki biçimleriyle kullanılır: ''C'' (karbon), ''Ca'' (kalsiyum), ''Fe'' (demir) vb.
:'''2.''' Ekler elementlerin simgelerine değil adlarına getirilir: ''Au'ya'' değil ''altına'', ''Fe'ye'' değil ''demire'' vb.
== Ayrı yazılan birleşik kelimeler ==
:'''1.''' ''Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak'' yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır: ''alt etmek, arz etmek, azat etmek, dans etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak'' vb.
:'''2.''' Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
::'''a.''' Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
::''ada balığı, ateş balığı, dil balığı, fulya balığı, kedi balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ton balığı, yılan balığı; acı balık, bıyıklı balık, dikenli balık'' vb.
::''ardıç kuşu, arı kuşu, çalı kuşu, deve kuşu, muhabbet kuşu, saka kuşu, tarla kuşu, yağmur kuşu; alıcı kuş, boğmaklı kuş, makaralı kuş'' vb.
::''ağustos böceği, ateş böceği, cırcır böceği, hamam böceği, ipek böceği, uçuç böceği, uğur böceği; ağılı böcek, çalgıcı böcek, sümüklü böcek'' vb.
::''at sineği, et sineği, meyve sineği, sığır sineği, su sineği, uyuz sineği'' vb.
::''deniz yılanı, ok yılanı, su yılanı; Ankara keçisi, dağ keçisi, yaban keçisi; fındık faresi, tarla faresi; dağ sıçanı, tarla sıçanı; Beç tavuğu, dağ tavuğu; ada tavşanı, yaban tavşanı; kaya örümceği, şeytan örümceği; bal arısı, yaprak arısı; Pekin ördeği, deniz ördeği; Ankara kedisi, bozkır kedisi; Afrika domuzu, yer domuzu'' vb.
::'''b.''' Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
::''ayrık otu, beşparmak otu, çörek otu, eğrelti otu, güzelavrat otu, kelebek otu, ökse otu, pisipisi otu, taşkıran otu, yüksük otu; acı ot, sütlü ot'' vb.
::''ateş çiçeği, çuha çiçeği, güzelhatun çiçeği, ipek çiçeği, küpe çiçeği, lavanta çiçeği, mum çiçeği, yayla çiçeği, yıldız çiçeği; ölmez çiçek'' vb.
::''avize ağacı, ban ağacı, dantel ağacı, kâğıt ağacı, mantar ağacı, öd ağacı, pelesenk ağacı, tespih ağacı'' vb.
::''altın kökü, eğir kökü, helvacı kökü, meyan kökü; ek kök, saçak kök, yumru kök'' vb.
::''dağ elması, yer elması; çalı dikeni, deve dikeni; köpek üzümü, kuş üzümü; çakal armudu, dağ armudu; at kestanesi, kuzu kestanesi; can eriği, gövem eriği; kuzu mantarı, yer mantarı; su kamışı, şeker kamışı; dağ nanesi, taş nanesi; ayı gülü, Japon gülü; Antep fıstığı, çam fıstığı; sırık fasulyesi, soya fasulyesi; Amerikan bademi, taş bademi; Afrika menekşesi, deniz menekşesi; Japon sarmaşığı, kuzu sarmaşığı; Hint inciri, kavak inciri; armut kurusu, kayısı kurusu; kaya sarımsağı, köpek sarımsağı; şeker pancarı, yaban pancarı'' vb.
::''kuru fasulye, kuru incir, kuru soğan, kuru üzüm'' vb.
::'''Uyarı:''' Çiçek dışında anlamlar taşıyan ''baklaçiçeği'' (renk), ''narçiçeği'' (renk), ''suçiçeği'' (hastalık); ot dışında anlamlar taşıyan ''ağızotu'' (barut), ''sıçanotu'' (arsenik); ses düşmesine uğramış olan ''çöreotu'' ve yazımı gelenekleşmiş olan ''semizotu'', ''dereotu'' bitişik yazılır.
::'''c.''' Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:
::''alçı taşı, bileği taşı, çakmak taşı, Hacıbektaş taşı, kireç taşı, lüle taşı, Oltu taşı, sünger taşı, yılan taşı; buzul taş, damla taş, dikili taş, kayağan taş, yaprak taş'' vb.
::''arap sabunu, el sabunu; kahve değirmeni, yel değirmeni; kahve dolabı, su dolabı; müzik odası, oturma odası; duvar saati, kol saati; duvar takvimi, masa takvimi; kriz masası, yemek masası; itfaiye aracı, kurtarma aracı; masa örtüsü, yatak örtüsü; el kitabı, okuma kitabı; Frenk gömleği, İngiliz anahtarı, İngiliz sicimi; alt geçit, tüp geçit, üst geçit; çekme demir, çekme kat, dolma kalem, dönme dolap, kesme kaya, toplu iğne, vurmalı çalgılar, vurmalı sazlar, yapma çiçek'' vb.
::''afyon ruhu, katran ruhu, lokman ruhu, nane ruhu, tuz ruhu'' vb.
::'''ç.''' Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler: ''Arnavut kaldırımı; çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu; köprü yol'' vb.
::'''d.''' Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler: ''açık oturum, açık öğretim, ana dili, Ay tutulması, baş ağrısı'' (hastalık), ''baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu, çözüm yolu, dil birliği, din birliği, güç birliği, iş birliği, iş bölümü, madde başı, ses uyumu, yer çekimi'' vb.
::'''e.''' Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: ''anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi, halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi, yer bilimi; dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi, şekil bilgisi'' vb.
::'''f.''' Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler: ''göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı; hava küre, ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre, yarım küre'' vb.
::'''g.''' Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler: ''bohça böreği, talaş böreği; badem yağı, kuyruk yağı; arpa suyu, maden suyu; tulum peyniri, beyaz peynir; Adana kebabı, tas kebabı; İnegöl köftesi, İzmir köftesi; ezogelin çorbası, yoğurt çorbası; irmik helvası, koz helva; acı badem kurabiyesi; Kemalpaşa tatlısı, yoğurt tatlısı; badem şekeri, kestane şekeri; balık yumurtası, lop yumurta'' vb.
::''burgu makarna, yüksük makarna; kakaolu kek, üzümlü kek; çiğ köfte, içli köfte; dolma biber, sivri biber; esmer şeker, kesme şeker; süzme yoğurt; yarma şeftali; kuru yemiş'' vb.
::'''ğ.''' Gök cisimleri: ''Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu yıldız; gök taşı, hava taşı, meteor taşı'' vb.
::'''h.''' Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle kurulan birleşik kelimeler: ''patlak göz, süzgün göz; aşık kemiği, elmacık kemiği; serçe parmak, şehadet parmağı, yüzük parmağı; azı dişi, köpek dişi, süt dişi; kuyruk sokumu, safra kesesi; çatma kaş, takma diş, takma kirpik, takma kol; ekşi surat, kepçe surat; gaga burun'' (kimse), ''karga burun, kepçe kulak'' vb.
::'''ı.''' Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler: ''çetin ceviz, çöpsüz üzüm; eski kurt, sarı çıyan, sağmal inek; eski toprak, eski tüfek, kara maşa, sapsız balta, çakır pençe, demir yumruk, kuru kemik'' vb.
::'''i.''' Zamanla ilgili birleşik kelimeler: ''bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta sonu'' vb.
:'''3.''' ''-r / -ar / -er, -maz / -mez'' ve ''-an / -en'' sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır: ''bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler yüz, koşar adım, yazar kasa, yeter sayı; çıkmaz sokak, geçmez akçe, görünmez kaza, ölmez çiçek, tükenmez kalem; akan yıldız, doyuran buhar, uçan daire'' vb.
:'''4.''' ''Renk'' sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır: ''bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi, saman rengi; ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece mavisi, limon sarısı, safra yeşili, süt kırı'' vb.
:'''5.''' Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır: ''açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil'' vb.
:'''6.''' Yer adlarında kullanılan ''batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak'' kelimeleri ayrı yazılır: ''Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Aşağı Ayrancı, Yukarı Ayrancı, Orta Anadolu, Orta Asya, Orta Doğu, İç Asya, İç Anadolu, Yakın Doğu, Uzak Doğu'' vb.
:'''7.''' Kişi adlarından oluşmuş ''mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy'' vb. yer ve kuruluş adlarında, sondaki unvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır: ''Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı; Nene Hatun Caddesi; Fevzi Çakmak Sokağı, Cemal Nadir Sokağı; Koca Mustafapaşa; Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi, Sütçü İmam Üniversitesi'' vb.
:'''8.''' ''Dış, iç, sıra'' sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: ''ahlak dışı, çağ dışı, din dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı; ceviz içi, hafta içi, yurt içi; aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra'' vb.
:'''9.''' Somut olarak yer belirten ''alt'' ve ''üst'' sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: ''deri altı, su altı, toprak altı, yer altı'' (yüzey); ''böbrek üstü bezi, tepe üstü'' (en yüksek nokta) vb.
:'''10.''' ''Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift'' sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: ''alt kurul, alt yazı; üst kat, üst küme; ana bilim dalı, ana dili; ön söz, ön yargı; art damak, art niyet; arka plan, arka teker; yan cümle, yan etki; karşı görüş, karşı oy; iç savaş, iç tüzük; dış borç, dış hat; orta kulak, orta oyunu; büyük dalga, büyük defter; küçük harf, küçük parmak; sağ açık, sağ bek; sol açık, sol bek; peşin fikir, peşin hüküm; bir gözeli, bir hücreli; iki anlamlı, iki eşeyli; tek eşli, tek hücreli; çok düzlemli, çok hücreli; çift ayaklılar, çift kanatlılar'' vb.
== Pekiştirmeli sözlerin yazılışı ==
Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik yazılır: ''apaçık, apak, büsbütün, çepeçevre, çırılçıplak, dümdüz, düpedüz, gömgök, güpegündüz, kapkara, kupkuru, masmavi, mosmor, paramparça, sapasağlam, sapsarı, sırılsıklam, sırsıklam, sipsivri, yemyeşil'' vb.
== Ek fiilin yazılışı ==
Ek fiilin çekimli biçimleri (''idi, imiş, ise'') ayrı yazılabildiği gibi bitişik olarak da yazılabilir.
Ünlüyle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında araya ''y'' ünsüzü girer ve başındaki ''i'' ünlüsü düşer, ayrıca büyük ünlü uyumuna uyar: ''sonuncu-y-du (sonuncu idi), yabancı-y-mış (yabancı imiş), ne-y-se (ne ise)'' vb.
Ek fiilin zarf-fiil eki almış biçimi olan iken ayrı yazılabildiği gibi kelimelere eklenerek de yazılabilir.
Eklenerek yazıldığında baştaki ''i'' düşer. Eklendiği kelimenin ünlüleri kalın olsa da ''-ken'' zarf-fiil ekinin ünlüsü ince kalır: ''başlayacak-ken (başlayacak iken), çalışıyor-ken (çalışıyor iken), durgun-ken (durgun iken), okur-ken (okur iken), olgun-ken (olgun iken), uyur-ken (uyur iken), yazar-ken (yazar iken); geliyor-ken (geliyor iken), gülmüş-ken (gülmüş iken), öğretmen-ken (öğretmen iken)'' vb.
''iken'', ünlüyle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında araya ''y'' ünsüzü girer ve başındaki ''i'' ünlüsü düşer: ''evde-y-ken (evde iken), okulda-y-ken (okulda iken), okumakta-y-ken (okumakta iken), yolda-y-ken (yolda iken)'' vb.
==
''-ma / -me'' ile biten mastarlardan sonra ''-a / -e, -ı / -i'' eklerinden biri geldiğinde araya ''y'' koruyucu ünsüzü girer: ''çalışma-y-a, darılma-y-ı, kalaylama-y-a, okuma-y-a; görme-y-i, gülme-y-i, sevme-y-e, silme-y-i'' vb.
== Fiil çekimi ile ilgili yazılışlar ==
''-a / -e, -acak / -ecek, -ayım / -eyim, -alım / -elim, -an / -en'' vb. eklerden önce gelen ünlü veya ekin geniş ünlüsü söyleyişe bakılmaksızın ''a / e'' ile yazılır: ''başlaya, gelmeye; başlayacağım, gelmeyeceksin; başlayayım, geleyim; başlayalım, gelmeyelim; başlayan, gelmeyen'' vb.
== Bulunma durumu eki -da / -de / -ta / -te'nin yazılışı ==
Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır: ''devede (deve-de) kulak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, işte (iş-te) çalışmak'' vb.
''Yurtta sulh, cihanda sulh.'' (Mustafa Kemal Atatürk)
== İle'nin yazılışı ==
''ile'', ayrı olarak yazılabildiği gibi kelimelere eklenerek de yazılabilir.
''ile'', ünsüzle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında ''i'' ünlüsü düşer ve büyük ünlü uyumuna uyar: ''bulut-la (bulut ile), çiçek-le (çiçek ile), kuş-la (kuş ile)'' vb.
''ile'', ünlüyle biten kelimelere bitişik olarak yazıldığında araya ''y'' ünsüzü girer ve başındaki ''i'' ünlüsü düşer: ''arkadaşı-y-la (arkadaşı ile), çevre-y-le (çevre ile), sürü-y-le (sürü ile), yapı-y-la (yapı ile)'' vb.
== Bağlaç olan ki'nin yazılışı ==
Bağlaç olan ''ki'' ayrı yazılır: ''bilmem ki, demek ki, kaldı ki'' vb.
''Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin.'' (Mustafa Kemal Atatürk)
''Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer.''
Birkaç örnekte ''ki'' bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: ''belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki''. Bu örneklerden ''çünkü'' sözünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuştur.
Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ''ki'' sözü de ayrı yazılır: ''Ders bitti, zil çaldı mı ki? Seni öyle göreceğim geldi ki.''
== Bağlaç olan da, de'nin yazılışı ==
Bağlaç olan ''da / de'' ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: ''Kızı da geldi gelini de. Durumu oğluna da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Güç de olsa. Konuşur da konuşur.''
'''Uyarı:''' Ayrı yazılan ''da / de'' hiçbir zaman ''ta / te'' biçiminde yazılmaz: ''Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var'' (''Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var'' değil)
'''Uyarı:''' ''Ya'' sözüyle birlikte kullanılan ''da'' ayrı yazılır: ''ya da''
'''Uyarı:''' ''Da / de'' bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: ''Ayşe de geldi'' (''Ayşe'de geldi'' değil). ''Kitabın kapağına da dikkat et'' (''Kitabın kapağına'da dikkat et'' değil).
== Soru eki mı, mi, mu, mü'nün yazılışı ==
Bu ek gelenekleşmiş olarak ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar: ''Kaldı mı? Sen de mi geldin? Olur mu? İnsanlık öldü mü?''
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır: ''Verecek misin? Okuyor muyuz? Çocuk muyum? Gelecek miydi? Güler misin, ağlar mısın?''
Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır: ''Güzel mi güzel! Yağmur yağdı mı dışarı çıkamayız.''
'''Uyarı:''' Birleşik fiillerde ''mi'' soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir: ''Vaz mı geçtin?''
== Hece yapısı ve satır sonunda kelimelerin bölünmesi ==
Türkçede kelime içinde iki ünlü arasındaki ünsüz, kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: ''a-ra-ba, bi-çi-mi-ne, in-sa-nın, ka-ra-ca'' vb.
Kelime içinde yan yana gelen iki ünsüzden ilki kendinden önceki ünlüyle, ikincisi kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: ''al-dı, bir-lik, sev-mek'' vb.
Kelime içinde yan yana gelen üç ünsüz harften ilk ikisi kendinden önceki ünlüyle, üçüncüsü kendinden sonraki ünlüyle hece kurar: ''alt-lık, Türk-çe, kork-mak'' vb.
Batı kökenli kelimeler, Türkçenin hece yapısına göre hecelere ayrılır: ''band-rol, kont-rol, port-re, prog-ram, sant-ral, sürp-riz, tund-ra, volf-ram'' vb.
Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir fakat heceler bölünemez. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna kısa çizgi (-) konur.
:''Burasını ilk defa görüyormuş gibi duvarlara, perdelere, möblelere, eş-''
:''yalara bakıyor, hayret ediyordu. Bütün bu muhitte Türk hayatına, Türk ruhu-''
:''na ait bir gölge, bir çizgi bile yoktu. Birden Bursa'daki çocukluğunun geçti-''
:''ği babaevini hatırladı; sofada rahat ve beyaz örtülü divanlar vardı.'' (Ömer Seyfettin)
İlk heceden sonraki heceler ünsüzle başlar. Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurala uyulur: ''ba-şöğ-ret-men, il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-noğ-lu'' vb.
Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz:
:''u-''
:''çurtma'' değil,
:''uçurt-''
:''ma''
Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kullanılır; ayrıca çizgi kullanılmaz.
:''Edirne'''
:''nin''...
== İkilemelerin yazılışı ==
İkilemeler ayrı yazılır: ''adım adım, ağır ağır, akın akın, allak bullak, aval aval'' (bakmak), ''çeşit çeşit, derin derin, gide gide, güzel güzel, karış karış, kös kös'' (dinlemek), ''kucak kucak, şıpır şıpır, tak tak'' (vurmak), ''takım takım, tıkır tıkır, yavaş yavaş, kırk elli (yıl), üç beş (kişi), yüz yüz elli'' (yıllık) vb.
''bata çıka, çoluk çocuk, düşe kalka, eciş bücüş, eğri büğrü, enine boyuna, eski püskü, ev bark, konu komşu, pılı pırtı, salkım saçak, sere serpe, soy sop, süklüm püklüm, yana yakıla, yarım yamalak'' vb.
''m'' ile yapılmış ikilemeler de ayrı yazılır: ''at mat, çocuk mocuk, dolap molap, kapı mapı, kitap mitap'' vb.
İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı yazılır: ''baş başa, diz dize, el ele, göz göze, iç içe, omuz omuza, yan yana; baştan başa, daldan dala, elden ele, günden güne, içten içe, yıldan yıla; başa baş, bire bir'' (ölçü), ''dişe diş, göze göz, teke tek; ardı ardına, boşu boşuna, günü gününe, peşi peşine, ucu ucuna'' vb.
== Alıntı kelimelerin yazılışı ==
:'''1.''' Çift ünsüz harfle başlayan Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konulmadan yazılır: ''francala, gram, gramer, gramofon, grup, Hristiyan, kral, kredi, kritik, plan, pratik, problem, profesör, program, proje, propaganda, protein, prova, psikoloji, slogan, snop, spiker, spor, staj, stil, stüdyo, trafik, tren, triptik'' vb.
:Bu tür birkaç alıntıda, söz başında veya iki ünsüz arasında bir ünlü türemiştir. Bu ünlü söylenişte de yazılışta da gösterilir: ''iskarpin, iskele, iskelet, istasyon, istatistik, kulüp'' vb.
:'''
:'''3.''' İki ünsüzle biten Batı kökenli alıntılar, ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır: ''film, form, lüks, modern, natürmort, psikiyatr, seks, slayt, teyp'' vb.
:'''4.''' Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki ''g'' ünsüzleri olduğu gibi korunur: ''biyografi, diyagram, dogma, magma, monografi, paragraf, program; arkeolog, demagog, diyalog, filolog, jeolog, katalog, monolog, psikolog, ürolog'' vb.
:Ancak ''fotoğraf'' ve ''topoğraf'' kelimelerinde ''g''{{'}}ler, ''ğ''{{'}}ye döner.
<div align="center"><nowiki>*****</nowiki></div>
Aşağıdaki durumlarda Batı kökenli kelimeler özgün biçimleri ile yazılırlar:
:'''1.''' Bilim, sanat ve uzmanlık dallarında kullanılan bazı terimler: ''andante'' (müzik), ''cuprum'' (kimya), ''deseptyl'' (eczacılık), ''quercus, terminus technicus'' (teknik terim) vb.
:'''2.''' Latin yazı sistemini kullanan dillerden alınma deyim ve sözler: ''Veni, vidi, vici'' (Geldim, gördüm, yendim.); ''conditio sine qua non'' (Olmazsa olmaz.); ''eppur si muove'' (Dünya her şeye rağmen dönüyor.); ''to be or not to be'' (olmak veya olmamak); ''l'art pour l'art'' (Sanat sanat içindir.); ''l'Etat c'est moi'' (Devlet benim.); ''traduttore traditore'' (Çevirmen haindir.); ''persona non grata'' (istenmeyen kişi) vb.
:''Mesele falan değildi öyle,''
:''To be or not to be kendisi için;''
:''Bir akşam uyudu;''
:''Uyanmayıverdi.'' (Orhan Veli Kanık)
== Ünsüz türemesi ==
Arapçadan Türkçeye giren ve özgün biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimeler Türkçede tek ünsüzle kullanılır. Bu kelimeler ünlüyle başlayan ek veya yardımcı fiille kullanıldıklarında sondaki ünsüz ikizleşir: ''hak (hakkı), his (hissi), ret (reddi), şer (şerri), tıp (tıbbı), zam (zammı), zan (zannı); af (affetmek), his (hissetmek)'' vb.
== Ünsüzlerin nitelikleri ==
Ses yolunda bir engele çarparak çıkan seslere ünsüz denir.
Türkçede yirmi bir ünsüz vardır: ''b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z''
Ünsüzler ses tellerinin titreşime uğrayıp uğramamasına göre iki gruba ayrılır:
:'''1.''' Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak (ötümlü, tonlu) ünsüzler adı verilir: ''b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z''
:'''2.''' Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere sert (ötümsüz, tonsuz) ünsüzler denir: ''ç, f, h, k, p, s, ş, t''
Kökeni Türkçe olan kelimelerin sonunda ''b, c, d, g'' ünsüzleri bulunmaz. Ancak anlam farkını belirtmek üzere ''ad'', ''od'', ''sac'' gibi birkaç kelimenin yazılışında bu kurala uyulmaz: ''ad'' (isim), ''at'' (binek hayvanı); ''od'' (ateş), ''ot'' (bitki); ''sac'' (yassı demir), ''saç'' (kıl).
Türkçedeki ''hac, şad, yâd'' gibi birkaç örnek dışında, alıntı kelimelerin özgün biçimlerinin sonlarında bulunan yumuşak ünsüzler sertleşir: ''kitap (<kitab), sebep (<sebeb); bant (<band), bent (<bend), cilt (<cild), etüt (<etüd), metot (<metod), standart (<standard); ahenk (<aheng), hevenk (<aveng), renk (<reng)'' vb. Bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar: ''kitap / kitabı, sebep / sebebi; bant / bandı, bent / bendi, cilt / cildi, etüt / etüdü, metot / metodu, standart / standardı; ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi'' vb.
'''Uyarı:''' Bazı alıntı kelimelerde yumuşama olmaz: ''ahlak / ahlakın, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrakı, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tankı'' vb.
Çok heceli kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında sonlarında bulunan ''p, ç, t, k'' ünsüzleri yumuşayarak ''b, c, d, ğ''{{'}}ye dönüşür: ''kelep / kelebi; ağaç / ağacı, kazanç / kazancı; geçit / geçidi, kanat / kanadı; başak / başağı, bıçak / bıçağı'' vb. Ancak birden fazla heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşamayan kelimeler de vardır: ''anıt / anıtı, bulut / bulutu, kanıt / kanıtı, ölçüt / ölçütü'' vb.
Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan ''p, ç, t, k'' ünsüzleri ise iki ünlü arasında korunur: ''ak / akı, at / atı, bük / bükü, ek / eki, et / eti, göç / göçü, ip / ipi, kaç / kaçıncı, kök / kökü, ok / oku, ot / otu, saç / saçı, sap / sapı, suç / suçu, süt / sütü'' vb. Buna karşılık tek heceli olduğu hâlde sonlarındaki ünsüzleri yumuşayan kelimeler de vardır: ''but / budu, dip / dibi, gök / göğü, kap / kabı, kurt / kurdu, uç / ucu, yurt / yurdu'' vb.
== Ünlü daralması ==
Türkçede ''a, e'' ünlüleri ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde, söyleyişte de yazımda da ''a'' ünlüsü ''ı, u; e'' ünlüsü ''i, ü'' olur: ''başlıyor (<başla-yor), oynuyor (<oyna-yor), doymuyor (<doyma-yor), izliyor (<izle-yor), diyor (<de-yor), gelmiyor (<gelme-yor), gözlüyor (<gözle-yor)'' vb.
Birden çok heceli ve ''a, e'' ünlüleri ile biten fiiller, ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu fiillerdeki ''a, e'' ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (''ı'' ve ''i''{{'}}ye dönme) eğilimi görülür. Ancak söyleyişteki ''ı, i'' ünlüleri yazıya geçirilmez: ''başlayan, yaşayacak, atlayarak, saklayalı, atmayalım; gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek, gizleyeli, besleyelim'' vb.
Buna karşılık tek heceli olan ''demek'' ve ''yemek'' fiillerinde, söyleyişteki ''i'' ünlüsü yazıya da geçirilir: ''diyen, diyerek, diyecek, diyelim, diye; yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip'' vb. Ancak ''deyince, deyip'' sözlerindeki ''e'' yazılışta korunur.
== Uzun ünlü ==
Kökeni Türkçe olan kelimelerde günümüze uzun ünlü yoktur. Uzun ünlü, Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren kelimelerde görülür: ''adalet (ada:let), beraber (bera:ber), ifade (ifa:de), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), sade (sa:de), şair (şa:ir)'' vb. Ancak bu uzun ünlüler yazıda herhangi bir işaretle gösterilmez.
:'''1.''' Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: ''TBMM'' (Türkiye Büyük Millet Meclisi), ''TDK'' (Türk Dil Kurumu), ''ABD'' (Amerika Birleşik Devletleri); ''KB'' (Kutadgu Bilig); ''TD'' (Türk Dili), ''TK'' (Türk Kültürü), ''TDED'' (Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi); ''B'' (batı), ''D'' (doğu), ''G'' (güney), ''K'' (kuzey); ''GB'' (güneybatı), ''GD'' (güneydoğu), ''KB'' (kuzeybatı), ''KD'' (kuzeydoğu) vb.
Ancak bazen kelimelerin, özellikle son kelimenin birkaç harfinin kısaltmaya alındığı da görülür. Bazen de aradaki kelimelerden hiç harf alınmadığı olur. Bu tür kısaltmalarda, kısaltmanın akılda kalabilmesi için yeni bir kelime oluşturma amacı güdülür: ''BOTAŞ'' (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi), ''İLESAM'' (İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği), ''TÖMER'' (Türkçe Öğretim Merkezi) vb.
Gelenekleşmiş olan ''T.C.'' (Türkiye Cumhuriyeti) ve ''T.'' (Türkçe) kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta kullanılmaz.
:'''2.''' Ölçü birimlerinin uluslararası kısaltmaları kullanılır: ''m'' (metre), ''mm'' (milimetre), ''cm'' (santimetre), ''km'' (kilometre), ''g'' (gram), ''kg'' (kilogram), ''l'' (litre), ''hl'' (hektolitre), ''mg'' (miligram), ''m²'' (metrekare), ''cm²'' (santimetrekare) vb.
:'''3.''' Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla ölçülerin dışında kalan kelime veya kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır. Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur: ''Alm.'' (Almanca), ''İng.'' (İngilizce), ''Kocatepe Mah.'' (Kocatepe Mahallesi), ''Güniz Sok.'' (Güniz Sokağı), ''Prof.'' (Profesör), ''Dr.'' (Doktor), ''Av.'' (Avukat), ''Alb.'' (Albay), ''Gen.'' (General); ''sf.'' (sıfat), ''haz.'' (hazırlayan), ''çev.'' (çeviren), ''ed.'' (edebiyat), ''fiz.'' (fizik), ''kim.'' (kimya) vb.
<div align="center"><nowiki>*****</nowiki></div>
Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: ''cm'yi, kg'dan, mm'den, kr.un''. Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde ise kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: ''BDT'ye, TDK'den, THY'de, TRT'den, TL'nin'' vb. Ancak kısaltması büyük harflerle yapıldığı hâlde bir kelime gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın okunuşu esas alınır: ''ASELSAN'da, BOTAŞ'ın, NATO'dan, UNESCO'ya'' vb.
'''Uyarı:''' Numara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilecektir: ''No.lu, No.suz''
Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: ''vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm³e'' (santimetreküpe), ''m²ye'' (metrekareye), ''64ten'' (altı üssü dörtten) vb.
Sert ünsüzle biten kısaltmalar, ek aldıkları zaman okunuşta sert ses yumuşatılmaz: ''AGİK'in'' (AGİĞ'in değil), ''CMUK'un'' (CMUĞ'un değil), ''RTÜK'e'' (RTÜĞ'e değil), ''TÜBİTAK'ın'' (TÜBİTAĞ'ın değil) vb.
Ancak birlik kelimesiyle yapılan kısaltmalarda söyleyişte ''k''{{'}}nin yumuşatılması normaldir: ''ÇUKOBİRLİK'e'' (söylenişi ÇUKOBİRLİĞE), ''FİSKOBİRLİK'in'' (söylenişi FİSKOBİRLİĞİN) vb.
== Noktalama işaretleri ==
=== Nokta ( . ) ===
:'''1.''' Cümlenin sonuna konur: ''Vikipedi, kâr amacı gütmeyen dijital bir ansiklopedidir.''
:'''2.''' Bazı kısaltmaların sonuna konur: ''Alb.'' (albay), Dr. (doktor), ''Yrd. Doç.'' (yardımcı doçent), ''Prof.'' (profesör), ''Cad.'' (cadde), ''Sok.'' (sokak), ''s.'' (sayfa), ''sf.'' (sıfat), ''vb.'' (ve başkası, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi), ''Alm.'' (Almanca), ''Ar.'' (Arapça), ''İng.'' (İngilizce) vb.
:'''3.''' Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur: ''3.'' (üçüncü), ''15.'' (on beşinci); ''II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yüzyıl; 2. Cadde, 20. Sokak, 4. Levent'' vb.
:'''4.''' Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: ''3, 4 ve 7. maddeler; XII - XIV. yüzyıllar arasında'' vb.
:'''5.''' Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur:
{{col-begin}}
{{col-4}}
I.
{{col-4}}
1.
{{col-4}}
A.
{{col-4}}
a.
{{col-end}}
{{col-begin}}
{{col-4}}
II.
{{col-4}}
2.
{{col-4}}
B.
{{col-4}}
b.
{{col-end}}
:'''6.''' Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: ''29.5.1453, 29.X.1923'' vb.
:'''Uyarı:''' Tarihlerde ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz: ''29 Mayıs 1453, 29 Ekim 1923'' vb.
:'''7.''' Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: ''Tren 09.15'te kalktı. Toplantı 13.00'te başladı.''
:'''8.''' Kitap, dergi vb.nin künyelerinin sonuna konur: ''Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.''
:'''9.''' Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur: ''1.000, 326.197, 49.750.812'' vb.
:'''10.''' Web adreslerinde kullanılır: ''https://tr.wikipedia.org''
:'''11.''' Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır: ''4.5=20, 12.6=72'' vb.
===
:'''1.''' Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur: ''Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum.'' (Halide Edip Adıvar)
:'''2.''' Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: ''Umduk, bekledik, düşündük.'' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
:'''3.''' Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için konur: ''Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti.'' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
:'''4.''' Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur: ''Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.'' (Mustafa Kemal Atatürk)
:'''5.''' Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur:
:''Akşam, yine akşam, yine akşam,''
:''Göllerde bu dem bir kamış olsam!'' (Ahmet Haşim)
:'''6.''' Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra konur: ''Aç karnına sigara içmekle hiç de iyi etmiyorsun, dedi.'' (Necati Cumalı)
:'''7.''' Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin bitimine konur: ''– Bu akşam Datça'ya gidiyor musunuz, diye sordu.''
:'''8.''' Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
:''Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey'e,''
:''– Bu anahtar köşkü de açar, dedi.'' (Ömer Seyfettin)
:'''9.''' Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul ve teşvik bildiren ''hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, haydi, elbette'' gibi kelimelerden sonra konur: ''Peki, gideriz. Olur, ben de size katılırım. Hayhay, memnun oluruz. Haydi, geç kalıyoruz.''
:'''10.''' Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır: ''Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.'' (Reşat Nuri Güntekin)
:'''11.''' Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur: ''Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele, müsademe demektir.'' (Mustafa Kemal Atatürk)
:''Sayın Başkan,''
:''Sevgili Kardeşim,''
:''Değerli Arkadaşım,''
:'''12.''' Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır: ''38,6'' (otuz sekiz tam, onda altı), ''0,45'' (sıfır tam, yüzde kırk beş)
:'''13.''' Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra konur: ''Ancak yemekte bir karara varıp, arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.''
:'''Uyarı:''' Metin içinde zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra virgül konmaz: ''Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı.'' (Necati Cumalı)
:'''14.''' Özne olarak kullanıldıklarında ''bu, şu, o'' zamirlerinden sonra konur: ''O, eski defterleri çoktan kapatmış, Osmanlıya kucağını açmıştı.'' (Tarık Buğra)
:'''15.''' Kitap, dergi vb.nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur: ''Falih Rıfkı ATAY, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.''
:Yazarın soyadı önce yazılmışsa soyadından sonra da virgül konur: ''ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958.''
:'''Uyarı:''' Metin içinde ''ve, veya, yahut, ya ... ya'' bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz: ''Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sökerken Faik'e bol teşekkürlerle dolu bir kâğıt bırakarak iki gün evvelki cephe dönüşü kıyafeti ile sokağa fırladı.'' (Peyami Safa)
:'''Uyarı:''' Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da / de bağlacından sonra virgül konmaz: ''İmlamız lisanımız düzelince, lisanımız da kafamız düzelince düzelecek çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil!'' (Yahya Kemal Beyatlı)
:'''Uyarı:''' Metin içinde ''-ınca / -ince'' anlamıyla zarf-fiil görevinde kullanılan ''mı / mi'' ekinden sonra virgül konmaz: ''Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın.'' (Attila İlhan)
:'''Uyarı:''' Şart ekinden sonra virgül konmaz: ''Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete.'' (Tarık Buğra)
=== Noktalı virgül ( ; ) ===
:'''1.''' Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur: ''Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.''
:'''2.''' Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: ''Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.''
:'''3.''' İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir: ''Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu.'' (Yahya Kemal Beyatlı)
=== İki nokta ( : ) ===
:'''1.''' Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
:''Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.''
:'''2.''' Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:
:''Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır.'' (Mustafa Kemal Atatürk)
:'''3.''' Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır: ''a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.''
:'''4.''' Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur:
:''Bilge Kağan: Türklerim, işitin!''
:::::''Üstten gök çökmedikçe,''
:::::''alttan yer delinmedikçe''
:::::''ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?''
:''Koro: Göğe erer başımız''
:::''başınla senin!''
:''Bilge Kağan: Ulusum birleşip yücelsin diye''
:::::''gece uyumadım, gündüz oturmadım.''
:::::''Türklerim Bilge Kağan der bana.''
:::::''Ben her şeyi onlar için bildim.''
:::::''Nöbetteyim!'' (A. Turan Oflazoğlu)
:'''5.''' Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
:''– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?''
:''Ziraatçı sayar:''
:''– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün...'' (Falih Rıfkı Atay)
:'''6.''' Web adreslerinde kullanılır: https://tr.wikipedia.org
:'''7.''' Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: ''56:8=7, 100:2=50'' vb.
=== Üç nokta ( ... ) ===
:'''1.''' Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur: ''Ne çare ki çirkinliği hemencecik ve herkes tarafından görülüveriyordu da bu yanı...'' (Tarık Buğra)
:'''2.''' Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur: ''Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.''
:'''3.''' Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur: ''... derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı...'' (Tarık Buğra)
:'''4.''' Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için konur: ''Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!'' (Faruk Nafiz Çamlıbel)
:'''5.''' Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:
:''Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:''
:— ''Koca Ali... Koca Ali, be!..'' (Ömer Seyfettin)
:'''Uyarı:''' Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir: ''Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan.'' (Tarık Buğra)
:'''
:''— Yabancı yok!''
:''— Kimsin?''
:''— Ali...''
:''— Hangi Ali?''
:''— ...''
:''— Sen misin, Ali usta?''
:''— Benim!..''
:''— Ne arıyorsun bu vakit buralarda?''
:''— Hiç...''
:''— Nasıl hiç? Suya çekicini mi düşürdün yoksa!..''
:''— !..'' (Ömer Seyfettin)
:'''Uyarı:''' Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.
=== Soru işareti ( ? ) ===
:'''1.''' Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin sonuna konur: ''Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?'' (Faruk Nafiz Çamlıbel)
:'''2.''' Soru bildiren ancak soru eki veya sözü içermeyen cümlelerin sonuna konur:
:''Gümrükteki memur başını kaldırdı:''
:''— Adınız?''
:'''3.''' Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır: ''1496 (?) yılında doğan Fuzuli...''
:'''Uyarı:''' ''mı / mi'' ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz: ''Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.''
:'''Uyarı:''' Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur: ''Üsküdar'dan mı, Hisar'dan mı, Kavaklardan mı?'' (Yahya Kemal Beyatlı)
=== Ünlem işareti ( ! ) ===
:'''1.''' Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur: ''Ne mutlu Türk'üm diyene!'' (Mustafa Kemal Atatürk)
:'''2.''' Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur: ''Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!'' (Yahya Kemal Beyatlı)
:'''Uyarı:''' Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir: ''Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!'' (Faruk Nafiz Çamlıbel)
:'''3.''' Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır: ''İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).''
===
:'''1.''' Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:
:''Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bil-''
:''mem. Havuzun suyu bulanık. Kapının saatleri 12'yi geçmiş. Kanepe-''
:''lerde kimseler yok. Tramvay ne fena gıcırdadı! Tramvayda-''
:''ki adam bir tanıdık mı idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp baktı?''
:''Yoksa kimseciklerin oturmadığı kanepelerde bu saatte pek başıboş-''
:''lar mı oturur?'' (Sait Faik Abasıyanık)
:'''2.''' Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur, bitişik yazılır: ''Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu.'' (Ömer Seyfettin)
:'''3.''' Kelimelerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbirinden ayırmak için kullanılır: ''al-ış, dur-ak, gör-gü-süz-lük'' vb.
:'''4.''' Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: ''al-, dur-, gör-, ver-; başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-'' vb.
:'''5.''' İsim yapma eklerinin başına, fiil yapma eklerinin başına ve sonuna konur: ''-ak, -den, -ış, -lık; -ımsa-; -la-; -tır-'' vb.
:'''6.''' Heceleri göstermek için kullanılır: ''a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lık'' vb.
:'''7.''' ''Arasında, ve, ile, ila, ...-den ...-e'' anlamlarını vermek için kelimeler veya sayılar arasında kullanılır: ''Aydın-İzmir yolu, Türk-Alman ilişkileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 09.30-10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, Manas Destanı'nda soy-dil-din üçgeni, 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı, Türkçe-Fransızca Sözlük'' vb.
:'''Uyarı:''' Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz: ''On on beş yıl. Üç beş kişi geldi.''
:'''8.''' Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır: ''50-20=30''
:'''9.''' Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kullanılır: ''-2 °C''
=== Uzun çizgi ( — ) ===
Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir:
:''Frankfurt'a gelene herkesin sorduğu şunlardır:''
:''— Eski şehri gezdin mi?''
:''— Rothschild'in evine gittin mi?''
:''— Goethe'nin evini gezdin mi?'' (Ahmet Haşim)
Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da konabilir:
:''Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.''
:''İslam Bey — Ben daha ölmedim.'' (Namık Kemal)
'''Uyarı:''' Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz: ''Arabamız tutarken Erciyes'in yolunu: "Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu'nu?"'' (Faruk Nafiz Çamlıbel)
=== Eğik çizgi ( / ) ===
:'''1.''' Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur: ''Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak.'' (Mehmet Akif Ersoy)
:'''2.''' Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur: ''Altay Sokağı No.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA''
:'''3.''' Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: ''18/11/1969, 15/IX/1994'' vb.
:'''4.''' Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır: ''-a /-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden'' vb.
:'''5.''' Web adreslerinde kullanılır: ''https://tr.wikipedia.org''
:'''6.''' Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: ''70/2=35''
:'''7.''' Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır: ''g/sn'' (gram/saniye)
=== Ters eğik çizgi ( \ ) ===
Bilişim uygulamalarında art arda gelen dizinleri birbirinden ayırt etmek için kullanılır: ''C:\Belgelerim\Türk İşaret Dili\Kitapçık.indd''
=== Tırnak işareti ( " ) ===
:'''1.''' Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır: ''Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Mustafa Kemal Atatürk'ün "Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir." sözü yazılıdır.''
:'''Uyarı:''' Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır: ''"İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!" diyorlar.'' (Yahya Kemal Beyatlı)
:'''2.''' Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır: ''Yeni bir "barış taarruzu" başladı.''
:'''3.''' Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır: ''"Yazım Kuralları" bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.''
:'''Uyarı:''' Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitap ve dergi adları ve başlıkları tırnak içine alınmaksızın eğik yazıyla dizilerek de gösterilebilir: Cahit Sıtkı'nın ''Şairin Ölümü'' şiirini Yahya Kemal çok sevmişti. (Ahmet Hamdi Tanpınar)
:'''Uyarı:''' Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz: ''Elif Şafak'ın "Bit Palas"ını okudunuz mu?''
:'''4.''' Bilimsel çalışmalarda künye verilirken makale adları tırnak içinde yazılır.
=== Tek tırnak işareti ( ' ) ===
Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır: ''"Mustafa Kemal Atatürk henüz 'Gazi Mustafa Kemal Paşa' idi. Benden ona dair bir kitap için önsöz istemişlerdi."'' (Falih Rıfkı Atay)
=== Yay ayraç ( ) ===
:'''1.''' Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur: ''Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.'' (Nurullah Ataç)
:'''2.''' Özel veya cins isme ait ek, ayraçtan önce yazılır: ''İmek fiilinin (ek fiil) geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.''
:'''3.''' Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır:
:''İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam'a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın...'' (Reşat Nuri Güntekin)
:'''4.''' Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır: ''Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip olmaya hak kazanmamıştır. Bu vatan ya senindir ya kimsenin.'' (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)
:'''5.''' Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
:'''6.''' Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır: ''Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.''
:'''7.''' Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır: ''1496 (?) yılında doğan Fuzuli...''
:'''8.''' Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur:
{{col-begin}}
{{col-4}}
I)
{{col-4}}
1)
{{col-4}}
A)
{{col-4}}
a)
{{col-end}}
{{col-begin}}
{{col-4}}
II)
{{col-4}}
2)
{{col-4}}
B)
{{col-4}}
b)
{{col-end}}
=== Köşeli ayraç ( [ ] ) ===
:'''1.''' Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır: ''Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum'da yazmıştır.''
:'''2.''' Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözler için kullanılır: ''Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra...'' (Hilmi Yavuz)
:'''3.''' Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır: ''Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]''
=== Kesme işareti ( ' ) ===
:'''1.''' Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır: ''Kurtuluş Savaşı'nı, Mustafa Kemal Atatürk'üm, Türkiye'mizin, Fatih Sultan Mehmet'e, Muhibbi'nin, Gül Baba'ya, Sultan Ana'nın, Mehmet Emin Yurdakul'dan, Kâzım Karabekir'i, Yunus Emre'yi, Ziya Gökalp'tan, Refik Halit Karay'mış, Ahmet Cevat Emre'dir, Namık Kemal'se, Şinasi'yle, Alman'sınız, Kırgız'ım, Karakeçili'nin, Osmanlı Devleti'ndeki, Cebrail'den, Çanakkale Boğazı'nın, Samanyolu'nda, Sait Halim Paşa Yalısı'ndan, Resmî Gazete'de, Millî Eğitim Temel Kanunu'na, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği'ni, Eski Çağ'ın, Yükselme Dönemi'nin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı'na'' vb.
:Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman ekten önce kesme işareti kullanılır: ''Hisar'dan, Boğaz'dan'' vb.
:Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönetmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır: ''Bu Kanun'un 17. maddesinin c bendi... Yukarıda adı geçen Yönetmelik'in 2'nci maddesine göre...'' vb.
:Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır: ''Yunus Emre'nin (1240?-1320), Yakup Kadri'nin (Karaosmanoğlu)'' vb.
:Ek getirildiğinde Avrupa Birliği kesme işareti ile kullanılır: ''Avrupa Birliği'ne üye ülkeler...''
:'''Uyarı:''' Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz: ''Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman'' vb.
:'''Uyarı:''' Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: ''Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan, Yürütme Kuruluna; Türkiye Büyük Millet Meclisinin 112'nci Birleşiminin 2'nci Oturumunda; Mavi Köşe Bakkaliyesinden'' vb.
:'''Uyarı:''' ''Başbakanlık, Rektörlük'' vb. sözler ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde ''Başbakanlığa, Rektörlüğe'' vb. biçimlerde yazılır.
:'''Uyarı:''' Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz: ''Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün, Türkleşmekte, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Hristiyanlıktan, Mustafa Kemal Atatürkçülüğün'' vb.
:'''Uyarı:''' Sonunda ''p, ç, t, k'' ünsüzlerinden biri bulunan ''Ahmet, Çelik, Halit, Şahap; Bosna-Hersek; Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak'' gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen ''Ahmedi, Halidi, Şahabı; Bosna-Herseği; Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı'' biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir.
:'''Uyarı:''' Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.
:'''2.''' Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur: ''Nihat Bey'e, Ayşe Hanım'dan, Mahmut Efendi'ye, Enver Paşa'ya; Türk Dil Kurumu Başkanı'na'' vb.
:'''3.''' Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur: ''TBMM'nin, TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye'' vb.
:'''4.''' Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: ''1985'te, 8'inci madde, 2'nci kat; 7,65'lik, 9,65'lik, 657'yle'' vb.
:'''5.''' Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için konur: ''Yabancı Sözlere Karşılıklar Kılavuzu'nun veritabanının Genel Ağ'da hizmete sunulduğu gün olan 12 Temmuz 2010 Pazartesi'nin TDK için önemi büyüktür.''
:'''6.''' Seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır:
:''Bir ok attım karlı dağın ardına''
:''Düştü m'ola sevdiğimin yurduna''
:''İl yanmazken ben yanarım derdine''
:''Engel aramızı açtı n'eyleyim'' (Karacaoğlan)
:'''7.''' Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur: ''a'dan z'ye kadar, Türkçede -lık'la yapılmış sözler.''
== Yabancı özel adların yazılışı ==
=== Latin alfabesinin kullanıldığı dillerdeki özel adlar ===
:'''1.''' Latin harflerini kullanan dillerdeki özel adlar özgün biçimleriyle yazılır: ''Beethoven, Byron, Cervantes, Chopin, Eminescu, Grimm, Horatius, Molière, Puccini, Rousseau, Shakespeare; Bologna, Buenos Aires, Iorga, Ile-de-France, Karlovy Vary, Latium, Loire, Mann, New York, Nice, Rio de Janeiro, Vaasa, Wuppertal'' vb. Ancak Batı dillerinde kullanılan adların okunuşları ayraç içinde gösterilebilir: ''Shakespeare (Şekspir)'' vb.
:'''2.''' Eskiden Türkçeye yerleşmiş bazı Batı kökenli kişi ve yer adları Türkçede kanıksanmış söylenişlerine göre yazılır: ''Napolyon, Şarlken, Şarl (Demirbaş Şarl); Atina, Brüksel, Cenevre, Londra, Marsilya, Münih, Paris, Roma, Selânik, Venedik, Viyana, Zürih; Hollanda, Letonya, Lüksemburg'' vb.
:'''3.''' Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları Türkçe söylenişlerine göre yazılır: ''Dekartçılık, Epikürcülük, Kalvenci, Kalvencilik, Kalvenizm, Kartezyenizm, Lüterci, Lütercilik, Marksçılık, Marksist, Marksizm'' vb.
:'''4.''' Ait olduğu dilde ayrı yazılan yer adları Türkçede de ayrı yazılır: ''Buenos Aires, Frankfurt am Main, Freiburg im Breisgau, Hyde Park, Mont Blanc, New Orleans, New York, Rio de Janeiro, San Marino, Wiener Neustadt, Titov Veles'' vb.
=== Arapça ve Farsça özel adlar ===
Kökeni Arapça ve Farsça olan kişi ve yer adları Türkçenin ses ve yapı özelliklerine göre yazılır: ''Ahmet, Bedrettin, Fuat, Mehmet, Necmettin, Nizamettin, Ömer, Rıza, Saadettin; Cezayir, Fas, Filistin, Mısır, Suudi Arabistan; Bağdat, Cidde, Erdebil, Halep, İsfahan, İskenderiye, Medine, Mekke, Şam, Şiraz, Tahran, Tebriz, Trablusgarp'' vb.
=== Rusça özel adlar ===
Rusça özel adlar yazılırken Rus harflerinin ses değerlerini karşılayan Türk harfleri kullanılır: ''Bolşevik, Brejnev, Çaykovski, Çehov, Dostoyevski, Gogol, Gorbaçov, İlminskiy, İlyiç, Katayev, Klyaştornıy, Malov, Mendeleyev, Prokofyev, Puşkin, Şolohov, Tolstoy, Yeltsin; Moskova, Omsk, Orenburg, Petersburg, Volga, Yenisey'' vb.
=== Yunanca özel adlar ===
Yunanca adlar yazılırken Yunan harflerinin ses değerlerini karşılayan Türk harfleri kullanılır: ''Homeros, Herodotos, Euripides, Pindaros, Solon, Sokrates, Aristoteles, Platon, Venizelos, Karamanlis, Papandreu, Onasis'' vb.
Ancak ''Herodotos, Sokrates, Aristoteles, Platon, Pythagoras, Eukleides'' adları Türkçeye ''Herodot, Sokrat, Aristo, Eflatun, Pisagor, Öklid'' biçimlerinde yerleşmiştir.
=== Uzak Doğu Dillerindeki özel adlar ===
:'''1.''' Çince adlar, Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır: ''Huangho, Kanton, Nankin, Pekin, Şanghay.''
:Çincede soyadları küçük adlardan önce gelir. Soyadları çoklukla tek hecelidir, küçük adlar ise bir veya iki heceden oluşur. Bu adlar büyük harfle başlar; heceler arasına çizgi konur: ''Sun Yat-sen, Lin Yu-tang.'' Yalnız ''Konfüçyüs'' gibi yaygınlık kazanmış adlar bitişik yazılır.
:'''2.''' Japonca adlar da Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır: ''Tokyo, Hiroşima, Nagazaki, Osaka, Kyoto; Hirohito, Kayako Hayashi, Sbuishi Kato, Masao Mori.''
=== Türk devletleri ve topluluklarındaki özel adlar ===
Türk devletleri ve topluluklarındaki kişi ve yer adları Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır: ''Azerbaycan, Özbekistan; Taşkent, Semerkant, Bakü, Bişkek; Abdullah Tukay, Abdürrauf Fıtrat, Bahtiyar Vahapzade, Baykonur, Cafer Cebbarlı, Cemal Kemal, Cengiz Aytmatov, İslam Kerimov, Muhtar Avazov, Osman Nasır'' vb.
== Deyimlerin yazılışı ==
Deyimler ayrı yazılır: ''akıntıya kürek çekmek, çam devirmek, çanak tutmak, gönlünden geçirmek, göz atmak, kulak asmak, kulak vermek, çantada keklik, devede kulak, yağlı kuyruk, yüz görümlüğü'' vb.
== Bitişik yazılan birleşik kelimeler ==
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelime olurlar. Birleşik kelimeler belirli kurallar çerçevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır.
Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar:
:'''1.''' Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''birbiri (< biri biri), kaynana (< kayın ana), kaynata (< kayın ata), nasıl (< ne asıl), niçin (< ne için), pazartesi (< pazar ertesi), sütlaç (< sütlü aş)'' vb.
:'''2.''' Özgün biçimleri tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler ''etmek'', ''edilmek'', ''eylemek'', ''olmak'', ''olunmak'' yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemesine uğradıklarında bitişik yazılır: ''emretmek, menolunmak, cemetmek, kaybolmak; darbetmek, dercetmek, hamdetmek; affetmek, hissetmek, reddetmek'' vb.
:'''3.''' Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
::'''a.''' Bitki adları: ''aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu, turnagagası, açıkağız, akkuyruk'' (çay), ''alabaş, altınbaş'' (kavun), ''altıparmak'' (palamut), ''beşbıyık'' (muşmula), ''çobançantası, karnıkara'' (börülce), ''katırtırnağı, kuşyemi, şeytanarabası, yılanyastığı, akşamsefası, camgüzeli, çadıruşağı, ayşekadın'' (fasulye), ''hafızali'' (üzüm), ''havvaanaeli, meryemanaeldiveni'' vb.
::'''b.''' Hayvan adları: ''danaburnu'' (böcek), ''akbaş'' (kuş), ''alabacak'' (at), ''bağrıkara'' (kuş), ''beşparmak'' (deniz hayvanı), ''çakırkanat'' (ördek), ''kababurun'' (balık), ''kamçıkuyruk'' (koyun), ''kamışkulak'' (at), ''karagöz'' (balık), ''karafatma'' (böcek), ''kızılkanat'' (balık), ''sarıkuyruk'' (balık), ''yeşilbaş'' (ördek), ''sazkayası'' (balık), ''sırtıkara'' (balık), ''şeytaniğnesi, yalıçapkını'' (kuş), ''bozbakkal'' (kuş), ''bozyürük'' (yılan), ''karadul'' (örümcek) vb.
::'''c.''' Hastalık adları: ''itdirseği'' (arpacık), ''delibaş, karabaş, karabacak'' vb.
::'''ç.''' Alet ve eşya adları: ''balıkgözü'' (halka), ''deveboynu'' (boru), ''domuztırnağı'' (kanca), ''horozayağı'' (burgu), ''kargaburnu'' (alet), ''kedigözü'' (lamba), ''leylekgagası'' (alet), ''sıçankuyruğu'' (törpü), ''gagaburun'' (gemi), ''kancabaş'' (kayık), ''adayavrusu'' (tekne) vb.
::'''d.''' Biçim, tarz, tür, motif vb. adlar: ''ayıbacağı'' (yelken biçimi), ''balıksırtı'' (desen), ''civankaşı'' (nakış), ''eşeksırtı'' (çatı biçimi), ''kazkanadı'' (oyun), ''kırlangıçkuyruğu'' (işaret), ''koçboynuzu'' (desen), ''köpekkuyruğu'' (yağlı güreş), ''sıçandişi'' (dikiş), ''balgümeci'' (dikiş), ''beşikörtüsü'' (çatı biçimi), ''turnageçidi'' (fırtına) vb.
::'''e.''' Yiyecek adları: ''hanımgöbeği'' (tatlı), ''kadınbudu'' (köfte), ''kedidili'' (bisküvi), ''dilberdudağı'' (tatlı), ''tavukgöğsü'' (tatlı), ''vezirparmağı'' (tatlı), ''bülbülyuvası'' (tatlı), ''kuşlokumu'' (kurabiye), ''alinazik'' (kebap) vb.
::'''f.''' Oyun adları: ''beştaş, dokuztaş, üçtaş'' vb.
::'''g.''' Gök cisimlerinin adları: ''Altıkardeş'' (yıldız kümesi), ''Arıkovanı'' (yıldız kümesi), ''Büyükayı'' (yıldız kümesi), ''Demirkazık'' (yıldız), ''Küçükayı'' (yıldız kümesi), ''Kervankıran'' (yıldız), ''Samanyolu'' (yıldız kümesi), ''Yedikardeş'' (yıldız kümesi) vb.
::'''ğ.''' Renk adları: ''baklaçiçeği, balköpüğü, camgöbeği, devetüyü, fildişi, gülkurusu, kavuniçi, narçiçeği, ördekbaşı, ördekgagası, tavşanağzı, tavşankanı, turnagözü, vapurdumanı, vişneçürüğü, yavruağzı'' vb.
::'''h.''' Oğlu, kızı sözleri: ''çapanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı'' vb.
:'''4.''' ''-a, -e, -ı, -i, -u, -ü'' zarf-fiil ekleriyle ''bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek'' ve ''yazmak'' fiilleriyle yapılan tasvirî fiiller bitişik yazılır: ''düşünebilmek, sevebilmek; alıvermek, gülüvermek; uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; çıkagelmek, süregelmek; düşeyazmak, öleyazmak'' vb.
:'''5.''' Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''albeni, ateşkes, çalçene, çalyaka, dönbaba, gelberi, incitmebeni, sallabaş, sallasırt, unutmabeni; batçık, çekyat, geçgeç, kaçgöç, kapkaç, örtbas, seçal, tutkal, veryansın, yapboz, yazboz'' vb.
:'''6.''' ''-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez'' ve ''-mış/-miş'' sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''alaybozan, cankurtaran, çöpçatan, dalgakıran, demirkapan, gökdelen, yelkesen; akımtoplar, altıpatlar, barışsever, basınçölçer, özezer, pürüzalır; baştanımaz, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, karıncaezmez, kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez; çokbilmiş, güngörmüş'' vb.
:'''7.''' İkinci kelimesi ''-dı'' (''-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü'') kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''albastı, ciğerdeldi, çıtkırıldım, dalbastı, fırdöndü, gecekondu, gündöndü, hünkârbeğendi, imambayıldı, karyağdı, külbastı, mirasyedi, papazkaçtı, serdengeçti, şıpsevdi, zıpçıktı'' vb.
:'''8.''' Her iki kelimesi ''de -dı'' (''-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü'') belirli geçmiş zaman veya ''-r /-ar /-er'' geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti, uçtuuçtu; biçerbağlar, biçerdöver, göçerkonar, kazaratar, konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöner, yüzergezer'' vb.
:Aynı yapıda olan ''çakaralmaz'' kelimesi de bitişik yazılır.
:'''9.''' Somut olarak yer bildirmeyen ''alt'', ''üst'' ve ''üzeri'' sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), şuuraltı; akşamüstü, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü, olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü; akşamüzeri, ayaküzeri'' vb.
:'''10.''' İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır: ''Alper, Birol, Gülnihal, Gülseren, Şenol, Varol; Abasıyanık, Adıvar, Mustafa Kemal Atatürk, Gökalp, Güntekin, İnönü, Karaosmanoğlu, Tanpınar, Yurdakul; Boynueğri Mehmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa, Yirmisekiz Çelebi Mehmet, Yedisekiz Hasan Paşa'' vb.
:'''11.''' İki veya daha çok kelimeden oluşmuş il, ilçe, semt vb. yer adları bitişik yazılır: ''Çanakkale, Gümüşhane; Acıpayam, Pınarbaşı, Şebinkarahisar; Beşiktaş, Kabataş'' vb.
:''Şehir, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su, çay'' vb. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır: ''Akşehir, Eskişehir, Suşehri, Yenişehir; Atakent, Batıkent, Konutkent, Korukent; Çengelköy; Yenimahalle; Karadağ, Uludağ; Kocatepe, Tınaztepe; Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz; Acıgöl; Kızılırmak, Yeşilırmak; İncesu, Karasu, Sarısu; Akçay'' vb.
:'''12.''' Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır: ''Abidinpaşa, Bayrampaşa, Davutpaşa, Gazi Osmanpaşa'' (mahalle); ''Ertuğrulgazi'' (ilçe), ''Kemalpaşa'' (ilçe); ''Mustafabey'' (cadde), ''Necatibey'' (cadde) vb.
:'''13.''' Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır: ''güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu''
:'''14.''' Türkçede her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimeler de vardır:
::'''a.''' ''Baş'' sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları: ''başağırlık, başbakan, başbayan, başçavuş, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkent, başkomutan, başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başyazar'' vb.
::'''b.''' Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki ''başı'' sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: ''aşçıbaşı, binbaşı, çarkçıbaşı, çeribaşı, elebaşı, mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı'' vb.
::'''c.''' ''Ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine'' vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler: ''ağababa, ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıağa, kadınnine, paşababa'' vb.
::'''ç.''' ''Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiçbiri'' belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
:'''15.''' ''Ev'' kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, kahveevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi'' vb.
:'''16.''' ''Hane, name, zade'' kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane; beyanname, kanunname, seyahatname, siyasetname; amcazade, dayızade, teyzezade'' vb.
:'''17.''' ''-zede'' ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır: ''depremzede, afetzede, selzede, kazazede'' vb.
:'''18.''' Farsça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır: ''âlemşümul, cihanşümul; darıdünya, ehlibeyit, ehvenişer, erkânıharp, gayrimenkul, gayrimeşru, Kuvayımilliye, Misakımillî, suikast; cürmümeşhut, hamdüsena, hercümerç, hüsnükuruntu, hüsnüniyet'' vb.
:'''19.''' Arapça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır: ''aliyyülâlâ, ceffelkalem, darülaceze, darülfünun, daüssıla, fevkalade, fevkalbeşer, hıfzıssıhha, hüvelbaki, şeyhülislam, tahtelbahir, tahteşşuur; aleykümselam, Allahualem, bismillah, fenafillah, fisebilillah, hafazanallah, inşallah, maşallah, velhasıl'' vb.
:'''20.''' Müzikte kullanılan makam adları bitişik yazılır: ''acembuselik, hisarbuselik, muhayyerkürdi'' vb.
:'''Uyarı:''' Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır: ''ağır aksak, yürük aksak, yürük semai'' vb.
:'''21.''' Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır: ''İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim Kurulu, Açıköğretim Fakültesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi'' vb.
:'''22.''' Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır: ''akağaç, alacamenekşe, karadut, sarıçiçek; alabalık, beyazsinek, bozayı; aksu, akbasma, mavihastalık, maviküf'' vb.
== Büyük harflerin kullanıldığı yerler ==
:'''1.''' Cümle büyük harfle başlar: ''Ak akçe kara gün içindir.''
:Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur: ''Mustafa Kemal Atatürk "Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!" diyor.''
:'''Uyarı:''' İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz: ''Bir zamanlar -bu zamanlar çok da uzak değildir, bundan on, on iki yıl önce- Türk saltanatının maddi sınırları uçsuz bucaksız denilecek kadar genişti.'' (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
:İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar: ''Menfaat sandalyeye benzer: Başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan yükseltir.'' (Cenap Şahabettin)
:'''Uyarı:''' İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz: ''Bu eskiliği siz de çok evde görmüşsünüzdür: duvarlarda çiviler, çivi yerleri, lekeler...'' (Memduh Şevket Esendal)
:'''Uyarı:''' Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz: ''2007 yılında Türk Dil Kurumunun 75. yılını kutladık.''
:Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır: ''"Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.''
:'''2.''' Dizeler büyük harfle başlar:
:''Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi''
:''Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi.'' (Muhibbi)
:'''3.''' Özel adlar büyük harfle başlar:
::'''a.''' Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar: ''Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Kâzım Karabekir, Ahmet Haşim, Sait Faik Abasıyanık, Yunus Emre, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Wolfgang von Goethe, Vilhelm Thomsen'' vb.
::Takma adlar da büyük harfle başlar: ''Muhibbi'' (Kanuni Sultan Süleyman), ''Demirtaş'' (Ziya Gökalp), ''Tarhan'' (Ömer Seyfettin), ''Aka Gündüz'' (Hüseyin Avni, Enis Avni), ''Kirpi'' (Refik Halit Karay), ''Deli Ozan'' (Faruk Nafiz Çamlıbel), ''Server Bedi'' (Peyami Safa), ''İrfan Kudret'' (Cahit Sıtkı Tarancı), ''Mehmet Ali Sel'' (Orhan Veli Kanık) vb.
::'''b.''' Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: ''Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk, Kaymakam Erol Bey, Dr. Alâaddin Yavaşça; Sayın Prof. Dr. Hasan Eren; Mustafa Efendi, Zeynep Hanım, Bay Ali Çiçekçi; Mareşal Fevzi Çakmak, Yüzbaşı Cengiz Topel; Mimar Sinan, Fatih Sultan Mehmet, Genç Osman, Deli Petro'' vb.
::Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar: ''Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun; Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba'' vb.
::'''Uyarı:''' Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar: ''Tülay ablama gittim. Ayşe teyzemin keki çok güzel.''
::'''c.''' Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar: ''Uzak Doğu'dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.''
::'''ç.''' Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar:
::''Sayın Bakan,''
::''Sayın Başkan,''
::Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:
::Sevgili Kardeşim,
::Aziz Dostum,
::Değerli Dinleyiciler,
::'''d.''' Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar: ''Boncuk, Fındık, Minnoş, Pamuk'' vb.
::'''e.''' Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar: ''Alman, Arap, İngiliz, Japon, Rus, Türk; Kazak, Kırgız, Oğuz, Özbek, Tatar; Hacımusalı, Karakeçili'' vb.
::'''f.''' Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar: ''Türkçe, Almanca, İngilizce, Rusça, Arapça; Oğuzca, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Tatarca'' vb.
::'''g.''' Devlet adları büyük harfle başlar: ''Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Suudi Arabistan, Azerbaycan, Kırım Özerk Cumhuriyeti'' vb.
::'''ğ.''' Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar: ''Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi; Budizm, Budist; Hanefilik, Hanefi; Katoliklik, Katolik'' vb.
::'''h.''' Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar: ''Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus, Osiris, Kibele'' vb.
::'''Uyarı:''' "Tanrı, Allah, İlah" sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar: ''Eski Yunan tanrıları. Müzik dünyasının ilahı.''
::'''ı.''' Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar: ''Merkür, Neptün, Satürn; Halley'' vb.
::'''Uyarı:''' ''Dünya'', ''güneş'', ''ay'' kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar: ''Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.'' (Hüseyin Cahit Yalçın)
::'''i.''' Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde ''doğu'' ve ''batı'' sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır: ''Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi'' vb.
::'''Uyarı:''' Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır: ''Bursa'nın doğusu, Ankara'nın batısı'' vb.
::'''j.''' Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar: ''Afrika, Asya; Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu; İstanbul, Taşkent; Turgutlu, Ürgüp; Akçaköy, Çayırbağı; Bahçelievler, Kızılay, Sarıyer'' vb.
::'''k.''' Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve ''deniz, nehir, göl, dağ, boğaz'' vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar: ''Ağrı Dağı, Aral Gölü, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı, Fırat Nehri, Süveyş Kanalı, Tuna Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi'' vb.
::'''Uyarı:''' Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran ''şehir, il, ilçe, belde, köy'' vb. sözler küçük harfle başlar: ''Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü'' vb.
::'''l.''' Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen ''mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak'' kelimeleri büyük harfle başlar: ''Halit Rifat Paşa Mahallesi, Yunus Emre Mahallesi, Karaköy Meydanı, Zafer Meydanı, Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir Sokağı, İnkılap Sokağı'' vb.
::'''m.''' Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar: ''Dolmabahçe Sarayı, İshakpaşa Sarayı, Çankaya Köşkü, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Alanya Kalesi, Galata Köprüsü, Mostar Köprüsü, Beyazıt Kulesi, Zafer Abidesi, Bilge Kağan Anıtı'' vb.
::'''n.''' Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır: ''Hisar'dan, Boğaz'dan, Köşk'e'' vb.
::'''o.''' Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: ''Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Devlet Malzeme Ofisi, Millî Kütüphane, Çocuk Esirgeme Kurumu, Mustafa Kemal Atatürk Orman Çiftliği, Çankaya Lisesi; Anadolu Kulübü, Mavi Köşe Bakkaliyesi; Türk Ocağı, Yeşilay Derneği, Muharip Gaziler Derneği, Emek İnşaat; Bakanlar Kurulu, Türk Dili Dergisi Yayın Danışma Kurulu, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı; Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'' vb.
::'''ö.''' Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: ''Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği'' vb.
::'''p.''' ''Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik'' ve ''makam'' sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar:
::''Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl 1 Ekim'de toplanır. Bu yıl ise Meclis, yeni döneme erken başlayacak.''
::''Türk Dil Kurumu çalışmalarını titizlikle sürdürüyor. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Kurumun 21 Mayıs 2009 tarihinde Kars'ta düzenlediği toplantıda kullanıma açıldı.''
::''2876 sayılı Kanun bu yıl yeniden gözden geçiriliyor.''
::''Yazarlara ödenecek telif ücreti, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği'ne göre düzenlenmektedir. Yapılan işlem Yönetmelik'in 4'üncü maddesine aykırı düşmektedir.''
::'''r.''' Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar: ''Nutuk, Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Anadolu Notları, Sinekli Bakkal; Türk Dili, Türk Kültürü, Varlık; Resmî Gazete, Hürriyet, Milliyet, Türkiye, Yeni Asır; Kaplumbağa Terbiyecisi; Yorgun Herkül; Saraydan Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı'' vb.
::'''Uyarı:''' Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz: ''Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu'' vb.
::'''Uyarı:''' Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ''ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de'' sözleriyle ''mı, mi, mu, mü'' soru eki küçük harfle yazılır: ''Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda mı, Turfa mı?, Diyorlar ki, Dünyaya İkinci Geliş yahut Sır İçinde Esrar, Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe, Ben de Yazdım, Mustafa Kemal Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu'' vb. Özel adın tamamı büyük yazıldığında ''ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de'' sözleriyle ''mı, mi, mu, mü'' soru eki de büyük harfle yazılır: ''DİL VE TARİH-COĞRAFYA FAKÜLTESİ'' vb.
::'''s.''' Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar: ''Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Mustafa Kemal Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı, Miraç Kandili; Anneler Günü, Öğretmenler Günü, Dünya Tiyatro Günü, 14 Mart Tıp Bayramı, Hıdırellez'' vb.
::'''ş.''' Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır: ''VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Bilgi Şöleni, Karamanlı Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı'' vb.
::'''t.''' Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: ''Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Lale Devri, Cahiliye Dönemi, Buzul Dönemi, Millî Edebiyat Dönemi, Servetifünun Dönemi'nin, Tanzimat Dönemi'nde'' vb.
::'''u.''' Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar: ''Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Asyalılık, Darvinci, Konyalı, Bursalı'' vb.
::'''Uyarı:''' Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz: ''acem'' (Türk müziğinde bir perde), ''hicaz'' (Türk müziğinde bir makam), ''nihavent'' (Türk müziğinde bir makam), ''amper'' (elektrik akımında şiddet birimi), ''jul'' (fizikte iş birimi), ''allahlık'' (saf, zararsız kimse), ''donkişotluk'' (gereği yokken kahramanlık göstermeye kalkışma) vb.
::'''Uyarı:''' Para birimleri büyük harfle başlamaz: ''avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret'' vb.
::'''Uyarı:''' Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
::'''Uyarı:''' Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz: ''acemaşiran, acembuselik, bayati, hicazkâr, türkü, varsağı, bayatı'' vb.
::'''ü.''' Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar: ''Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Japon gülü, Maraş dondurması, Van kedisi'' vb.
:'''4.''' Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar: ''29 Mayıs 1453 Salı günü, 29 Ekim 1923, 28 Aralık 1982'de göreve başladı. Lale Festivali 25 Haziran'da başlayacak.''
:Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar: ''Okullar genellikle eylülün ikinci haftasında öğretime başlar. Yürütme Kurulu toplantılarını perşembe günleri yaparız.''
:'''5.''' Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar: ''Giriş, Çıkış, Müdür, Vezne, Başkan, Doktor, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok'' vb.
:'''6.''' Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.
:'''7.''' Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.
== Sayıların yazılışı ==
:'''1.''' Sayılar harflerle de yazılabilir: ''bin yıldan beri, on dört gün, haftanın beşinci günü, üç ayda bir, yüz soru, iki hafta sonra, üçüncü sınıf'' vb.
:Buna karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır: ''17.30'da, 11.00'de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, 1.250.000 kişi'' vb.
:Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir: ''saat dokuzu beş geçe, saat yediye çeyrek kala, saat sekizi on dakika üç saniye geçe, mesela saat onda'' vb.
:Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen ''bin, milyon, milyar'' ve ''trilyon'' sözleri harfle yazılabilir: ''1 milyar 500 milyon kişi, 3 bin 255 kalem, 8 trilyon 412 milyar'' vb.
:'''2.''' Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: ''iki yüz, üç yüz altmış beş, bin iki yüz elli bir'' vb.
:'''3.''' Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır: ''650,35 (altıyüzelliTL, otuzbeşkr.)''
:'''4.''' Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz: ''%25, ‰50'' vb.
:'''5.''' Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır: ''altmışaltı, ellibir, yirmibir'' vb.
:'''6.''' Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır: ''II. Dünya Savaşı; XX. yüzyıl; III. Selim, XIV. Louis, II. Wilhelm, V. Karl, VIII. Edward; 1.XI.1928; I. Cilt; I)... II) ...'' vb.
:'''7.''' Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur: ''4.567, 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500'' vb.
:'''8.''' Sayılarda kesirler virgülle ayrılır: ''15,2'' (15 tam, onda 2); ''5,26'' (5 tam, yüzde 26) vb.
:'''9.''' Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır: ''15., 56., XX.; 15'inci, 56'ncı, XX'nci'' vb.
:'''Uyarı:''' Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz: ''8.'inci'' değil ''8'inci'', ''2.'nci'' değil ''2'nci'' vb.
:'''10.''' Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir: ''2'şer'' değil ''ikişer'', ''9'ar'' değil ''dokuzar'', ''100'er'' değil ''yüzer'' vb.
:'''11.''' Bayağı kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak yazılır: ''4/8'i'' (dört bölü sekizi), ''1/2'si'' (bir bölü ikisi) vb.
:'''12.''' Bir zorunluluk olmadıkça cümle rakamla başlamaz.
== Ünsüz uyumu ==
Türkçede sert ünsüzle biten kelimeler sert ünsüzle başlayan ekler alır: ''aç-tı, aş-çı, bak-tım, bas-kı, çiçek-ten, düş-kün, geç-tim, ipek-çi, seç-kin, seç-ti, süt-çü'' vb. Yumuşak ünsüzle biten kelimeler ise yumuşak ünsüzle başlayan ekler alır: ''al-dı, an-dı, bil-gi, del-gi, göz-cü, ver-di, yol-da'' vb.
== Ünlü düşmesi ==
:'''1.''' İki heceli bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerindeki dar ünlüler düşer: ''ağız / ağzı, alın / alnı, bağır / bağrım, beniz / benzi, beyin / beynimiz, boyun / boynu, böğür / böğrüm, burun / burnu, geniz / genzi, göğüs / göğsün, gönül / gönlünüz, karın / karnı, oğul / oğlu; çevir- / çevril-, devir- / devril-'' vb.
:'''2.''' Ünlüyle başlayan ek aldıklarında vurgusuz orta hecesindeki dar ünlüsü düşen kelimelerle oluşturulan ikilemelerde ikinci kelimenin dar ünlüsü düşmez: ''ağız ağıza, burun buruna, koyun koyuna'' (yatmak), ''omuz omuza, devirden devire, nesilden nesile, oğuldan oğula, şehirden şehire'' vb.
:'''3.''' ''İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı'' gibi sözler ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler düşmez: ''içerde'' değil ''içeride'', ''şurda'' değil ''şurada'' vb.
== Küçük ünlü uyumu ==
Bir kelimede düz ünlüden sonra düz (''a, e, ı, i''), yuvarlak ünlüden sonra yuvarlak dar (''u, ü'') veya düz geniş (''a, e'') ünlüler bulunur: ''anlaşmalı, bilek, çilek, ısırmak, ılıklaşmak, kayıkçı, seslenmek, yeşil; boyunduruk, börekçi, çocuk, güreşmek, ocakçı, odun, özlemek, sürmek, vurmak, yoklamak, yorgunluk, yumurta, yüreksiz'' vb.
Küçük ünlü uyumuna aykırı Türkçe kelimeler de vardır: ''avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavurmak, kavuşmak, savurmak, yağmur'' vb.
Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz: ''aktör, alkol, bandrol, daktilo, kabul, doktor, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur'' vb.
Küçük ünlü uyumuna aykırı bazı kelimelere getirilen ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar: ''kavun-u, konsolos-luk, muzır-lık, müzik-çi, yağmur-luk'' vb.
Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: ''alkol-lü, kabul-ü, bandrol-lü, saat-lik'' vb.
''-ki'' aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar: ''bugünkü, dünkü, öbürkü'' vb.
Büyük ve küçük ünlü uyumuyla ilgili yukarıdaki kurallar aşağıdaki çizelgede de gösterilmiş ve örneklendirilmiştir:
{| class="wikitable"
|-
| a → a, ı (''takar, alır'') || o → u, a (''omuz, oya'')
|-
| e → e, i (''geçer, gelir'') || ö → ü, e (''ölçü, ördek'')
|-
| ı → ı, a (''kılıç, kısa'') || u → u, a (''uzun, ufak'')
|-
| i → i, e (''ilik, ince'') || ü → ü, e (''ütü, ürkek'')
|}
== Büyük ünlü uyumu ==
Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (''a, ı, o, u'') bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (''e, i, ö, ü'') bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: ''adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük'' vb.
Büyük ünlü uyumuna aykırı olan Türkçe kelimeler de vardır: ''anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman'' vb.
Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ''ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret'' vb.
Bitişik yazılan birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ''açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli'' vb.
''-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor'' ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: ''akşam-leyin, bakla-gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor'' vb.
''-daş (-taş)'' eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz: ''din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş'' vb.
''-ki'' aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: ''akşamki, duvardaki, karşıki, onunki, yarınki, yoldaki'' vb.
Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar: ''adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık'' vb.
Bazı alıntı kelimelerde ekler bu uyuma girmez: ''idrak-i, meçhul-e, mentol-de, sembol-ler'' vb.
Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın son sesleri ince söylenen bazı alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır: ''alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helal / helalimiz, idrak / idrakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokole, saat / saate, sadakat / sadakati, santral / santraller'' vb.
== Düzeltme işareti ==
:'''1.''' Yazılışları bir, anlamları ve söylenişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur: ''adem'' (yokluk), ''âdem'' (insan); ''adet'' (sayı), ''âdet'' (gelenek, alışkanlık); ''alem'' (bayrak), ''âlem'' (dünya, evren); ''aşık'' (eklem kemiği), ''âşık'' (vurgun, tutkun); ''hal'' (sebze, meyve vb. satılan yer), ''hâl'' (durum, vaziyet); ''hala'' (babanın kız kardeşi), ''hâlâ'' (henüz); ''rahim'' (esirgeme), ''rahîm'' (koruyan, acıyan); ''şura'' (şu yer), ''şûra'' (danışma kurulu) vb.
:'''Uyarı:''' ''Katil'' (''<katl'' = öldürme) ve ''kadir'' (''<kadr'' = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde ''katil'' (''ka:til'' = öldüren) ve ''kadir'' (''ka:dir'' = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.
:'''2.''' Arapça ve Farsçadan Türkçeye giren birtakım kelimelerle özel adlarda bulunan ince ''g, k'' ünsüzlerinden sonra gelen ''a'' ve ''u'' ünlüleri üzerine konur: ''dergâh, gâvur, karargâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım; gülgûn, merzengûş; mahkûm, mezkûr, sükûn, sükût'' vb. Kişi ve yer adlarında ince ''l'' ünsüzünden sonra gelen ''a'' ve ''u'' ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: ''Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki, Selânik'' vb.
:'''3.''' Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: ''(Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Mustafa Kemal Atatürk'ün) resmi ve resmî (kuruluşlar)'' vb.
:Nispet eki alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: ''millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik'' vb.
== Ünlülerin nitelikleri ==
Türkçede sesler, ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Ses yolunda bir engele çarpmadan çıkan sese ünlü denir. Türkçede sekiz ünlü vardır: ''a, e, ı, i, o, ö, u, ü''
Ünlüler şu biçimde sınıflandırılır:
:'''1.''' Dilin durumuna göre:
::'''a.''' Kalın ünlüler: ''a, ı, o, u''
::'''b.''' İnce ünlüler: ''e, i, ö, ü''
:'''2.''' Dudakların durumuna göre:
::'''a.''' Düz ünlüler: ''a, e, ı, i''
::'''b.''' Yuvarlak ünlüler: ''o, ö, u, ü''
:'''3.''' Ağzın açıklığına göre:
::'''a.''' Geniş ünlüler: ''a, e, o, ö''
::'''b.''' Dar ünlüler: ''ı, i, u, ü''
== Ayrıca bakınız ==
Satır 1.405 ⟶ 909:
== Kaynakça ==
*{{Web kaynağı|url=http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&id=50|başlık=Yazım Kuralları|yayıncı=tdk.gov.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170926164503/http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=category&id=50|arşivtarihi=26 Eylül 2017|erişimtarihi=26 Eylül 2017}}
[[Kategori:Vikipedi:Biçem]]
| |||