Çerkesler: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
By erdo can (mesaj | katkılar) k →Kosova Çerkesleri: düzenleme AWB ile |
k Kayda değer olmayan maddelere verilen bağlantılar kaldırıldı |
||
49. satır:
[[Rusya]] ve [[Rusça]]daki kullanımı: [[ISO 639]] kodu '''ady''' ve '''kbd''' olan ve [[Çerkesçe]] ortak adıyla anılan dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalılar günümüzde Kafkasya'da idari yönden birbirinden bağımsız üç cumhuriyette ([[Adigey|Adıgey]], [[Karaçay-Çerkesya|Karaçay-Çerkes]], [[Kabartay-Balkarya|Kabardey-Balkar]]) yaşarlar. Günümüz Rusçasında hepsini için ''adıgi'' (Adığeler) terimi kullanılırken, resmî olarak Adıgeyli terimi Adıgey Cumhuriyetindekileri, Çerkes terimi Karaçay-Çerkes'tekileri, Kabardey terimi ise Kabardey-Balkar'dakiler için kullanılmaktadır. Bu üç idari birimde yaşayan Çerkesler/Adığeler Rusya'da (ve Rusçadan çeviri yapan dillerde) üç ayrı milliyetmiş (Adıgeyliler, Çerkesler ve Kabardeyler) gibi kabul edilmeye başlanmıştır.<ref name="refMuratpapşualfabe">Papşu, Murat (2006). [http://www.circassianworld.com/TR/Adige_Yazisi.pdf Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi]. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006</ref><ref>[http://adyghepsaleru.88.com1.ru/?p=21471 Адыгэм напэр сыт щыгъуи гъащIэм и пэ ирегъэщ]. 2012-09-11 (= Абыхэм ящыщу 3-м ахэр субъектхэр къэзыгъэхъущ: Къэрэшей-Шэрджэсым – шэрджэсхэр, Адыгейм – адыгэхэр, Къэбэрдей-Балъкъэрым – къэбэрдейхэр.) (Çerkesçe)</ref> Karaçay-Çerkes'te [[Doğu Çerkesçesi]]ni konuşanlar kendilerini ifade ederken ''Adığeler'' terimi yanında Rusça resmî adlarının uyarlama çevirisi olan ''Çerkesler'' (шэрджэсхэр Şercesḫer, черкесхэр Çerkesḫer) terimini de kullanırlar. 27 Temmuz 1922 tarihinde kurulan [[Krasnodar]] başkentli [[Adigey|Çerkes (Adıgey) Özerk Bölgesi]] ''Çerkes'' milliyetli iken 24 Ağustos 1922 tarihinde [[Adigey|Adıgey (Çerkes) Özerk Bölgesi]] adını alarak ''Adıgey'' milliyetli yapılmış ve 3 Ağustos 1928 - 5 Ekim 1990 tarihlerinde [[Adigey Cumhuriyeti]] olarak yeniden yapılandırılırken adından da ''Çerkes'' nitelemesi çıkarılmış ve 1990 yılında da [[Maykop]] başkentli günümüzdeki Adigey Cumhuriyetine dönüşmüştür.
[[Türkiye]] ve [[Türkçe]]deki kullanımı: Kendilerini kendi dillerinde ifade ederken Adığeler/Adıgeler/AdigelerAdiğeler terimini kullanan bu halk için [[Türkçe]]de yaygın biçimde Çerkesler/Çerkezler terimi kullanılır. Çerkes adı Türkçede ayrıca bu Çerkeslere komşu olan ve kültürel olarak da yakınlaşan farklı dilleri konuşan ([[Abazalar]] ile [[Abhazlar]], İrani dilli [[Osetler]], Türk dilli [[Karaçaylar]] ve [[Balkarlar]]) gibi halkları da kapsayacak kadar geniş tutulur. Kimilerine göre son yıllarda Çerkes ifadesinin kullanılması bir şekilde Adığelerle sınırlandırılmıştır.<ref name="refOrsam8">[http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201258_1raportum.pdf Karadeniz’in Bütünleşmesi için Abhazya]. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (
Adiğe adının [[etimoloji]]jisi olarak ''atté'' («yükseklik» Çerkesçe ''лъагэ'' «yüksek/высокий») ve ''ghéi'' («deniz» Çerkesçe ''хы'') ile kurulu olduğu ileri sürülür ve dağlar ile deniz arasında yaşayanları belirttiği iddia edilen farazî ''attéghéi'' kelimesine dayandırılır.<ref>Spencer, Edmund, ''Travels in the Western Caucasus, including a Tour through Imeritia, Mingrelia, Turkey, Moldavia, Galicia, Silesia, and Moravia in 1836''. London: H. Colburn, 1838, p. 6</ref><ref name="Ref_c">Loewe, Louis. A Dictionary of the Circassian Language: in Two Parts: English-Circassian-Turkish, and Circassian-English-Turkish. London: Bell, 1854, p. 5</ref><ref name="Ref_d">The Home Friend: a Weekly Miscellany of Amusement and Instruction. London: Printed for the Society for Promoting Christian Knowledge, 1854. Pp. 314</ref> Orijinali ''Adıge'' olarak yazılan ve Türkçe kaynaklarda beş farklı imlâda (''Adıge, Adige, Adiğe, Adıghe, Adığe'') rastlanan ismin doğru yazımı, "g (г) harfi Çerkesçe/Adığece kelimelerde ğ, Rusçadan geçen kelimelerde g okunur" kuralı gereği ''Adığe'' biçimidir.<ref name="refMuratpapşuadigeceyazım">Papşu, Murat. [http://www.circassiandiaspora.com/index.php/kultur/dil/1563-adigece-kelimelerin-yazilisi.html Adığece kelimelerin yazılışı]. Nart Dergisi Sayı 70</ref> Zygii (Ζυγοί, Ζυχοί) halkı ile Çerkeslerin (ve [[Cigetler]]in) ilgisi olduğu sanılıyor. Kafkasolog Georgiy Turçaninov'a (Георгий Фёдорович Турчанинов) göre, Grekçe ''Ζυγοί'' etnik adı [[Ubıhça|Ubıh]] dilinde [[Abazalar]]-[[Abhazlar]] için kullanılan ''a'zʁa'' adından gelir.<ref>Георгий Фёдорович Турчанинов/Georgi F. Turçaninov (yazan) Kayhan Yükseler (çeviren). [http://circassian.us/Makaleler/Turcaninov.pdf Kafkasya'da bulunan antik eserlerin keşfi ve yazılarının çözümlenmesi]. Kafkas Bilimsel Araştırma Merkezi ve Yayıncılık İsletmesi, Ankara, Genişletilmiş II. Basım, Kafdav Yayınları, Ocak 2009</ref> Çerkes dil bilimi uzmanı [[Batırbıy Bırsır]]'a göreyse ''Adığe'' kelimesinin [[Abhazca]] dengi olan ''Adzıhe'' (адзыхэ; günümüzde Batı Çerkesçesinde [[Abhazya]] için Азгъей ''Azğey'' adı kullanılır) biçimi [[Grekçe]]ye ''Zyx'' olarak geçmiştir.<ref>Doç.Dr. Mir Vınereko (yazan), HAPİ Cevdet Yıldız (çeviren). [http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/edebiyat/genel_konular/088_batirbiy-birsir.htm Batırbıy Bırsır: ünlü Adige dil bilgini]. Адыгэ Макъ, 08 Nisan 2009</ref> Abhazcada Çerkesler için eskiden ''азахә'' (pl: ''азахәқәа'' ya da ''азахәцәа'') kelimesi kullanılırken, günümüzde ''адыга'' biçimi kullanılmaktadır.<ref>В. А. Касландзия etc., [http://abiblioteka.info/rus/lang/lang/dict/ab-rus/285.html Абхазско-русский словарь], Сухум 2005</ref>
281. satır:
[[Dosya:Die Tscherkessen. Konstantinopel - Schwarzes meer, eine reise in Bildern.jpg|thumb|250px|right|[[Papak]]lı Çerkes, İstanbul, 1911]]
Osmanlı'da (ve ondan miras Türkiye ile Orta Doğuda) ''Çerkes'' nitelemesi Adığeler dışında ayrıca [[Abazalar]], [[Abhazlar]], [[Osetler]], [[Karaçaylar]] ve [[Balkarlar]] gibi farkli dil ailelerinden dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalıları topluca belirtmek için yaygın biçimde kullanılır ve bu tanıma [[Çeçenler]] ile [[Dağıstan dilleri]]ni konuşan Kafkas halkları da dahil edilir.<ref name="refOrsam130"/><ref name="refOrsam134"/><ref name="Gülüzaraltınmeryemgümüş"/><ref name="Bizçerkesler">[http://www.circassian.us/Makaleler/Biz-Cerkesler.pdf circassian.us : Biz Çerkesler]</ref> Ancak, son yıllarda Çerkes ifadesinin kullanılması bir şekilde Adığelerle sınırlandırılmıştır.<ref name="refOrsam8">[http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/201258_1raportum.pdf Karadeniz’in Bütünleşmesi için Abhazya]. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (
Türkiye'de ve diğer Osmanlı diasporasında Çerkes terimi dar ya da geniş anlamda kullanılıp kullanılmamasına göre farklı tanımlanır ve daha çok Kuzey Kafkasyalıları kapsayacak kadar geniş tutulur:<ref name="Yalçınkaradaş"/>
316. satır:
==== Irak Çerkesleri ====
{{Ana madde|Irak Çerkesleri}}
Kuzey Kafkasya'dan sürgün edilen Çerkesler (Kuzey Kafkasyalıların toplu adı olarak) Osmanlı Devleti’nin iskân politikasının bir sonucu olarak 1864 yılından itibaren [[Irak]]'a yerleştirilmeye başlanmıştır. Bu Kuzey Kafkasyalılar Çeçen, Dağıstanlı ve Adığe kökenli olup [[Kerkük]], [[Diyala]], [[Bağdat]], [[Musul]] ve [[Felluce]] bölgelerine yerleştirilmişlerdir. Ayrıca, Kuzey ve Güney Dağıstan'dan gelen aileler [[Duhok]], [[Erbil]] ve [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]]'ye yerleşmişlerdir. Günümüzde Irak'ta ''Çerkes'' adıyla bilinen Kuzey Kafkasyalıların % 75'ini Çeçenler oluşturmaktadır. Irak'ta en fazla tanınan 18 Çerkes aşiretinden üçü Çeçen kökenli olup diğerleri El-Lezgi, Avar, Kumuk, Tebesaran, Abzeh, Kabardey, Şapsığ, Nahşoy olarak ifade edilebilir. Irak Çerkesleri ayrı bir kimlik olarak tanınmadıkları gibi birçok haktan da mahrum durumdadırlar.<ref name="refOrsam134">[http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20121116_134turing.pdf Irak Çerkesleri (Çeçenler, Dağıstanlılar, Adigeler)]. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (
==== Suriye Çerkesleri ====
322. satır:
[[Memlûklar]] döneminde Mısır’ın hâkimiyeti altında bulunan Suriye’deki garnizonlarda önemli sayıda Çerkes vardı ve bunlar varlıklarını Osmanlı döneminde de sürdürmüş olsalar da, Suriye’de bugün Çerkes diasporasını oluşturanlar 19. yüzyılda, [[Çerkes Sürgünü]]nde buraya gelenlerin torunlarıdır.<ref name="refMuratpapşusuriye">Papşu, Murat (çeviren). [http://www.cerkesarastirmalari.org/pdf/suriye_cerkesleri.pdf Suriye Çerkesleri] (Kaynak: Anzor Kuşhabiyev; Çerkesı v Sirii (Suriye’deki Çerkesler). Nalçik 1993)</ref> Osmanlı yönetimi birkaç amaç güderek tampon Çerkes yerleşimleri kurmuş, yerli halka kıyasla daha yüksek tarım tekniğine sahip Çerkeslerle boş toprakları değerlendirmiştir.<ref name="refNaimaneflyaşeva">Neflyaşeva, Naima (yazan), Papşu, Murat (çeviren). [http://www.cerkesarastirmalari.org/pdf/suriye_cerkesleri_naima.pdf Suriye Çerkesleri/ Syrian Circassians], Ortadoğu Analiz, Temmuz 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 43</ref>
Osmanlı Devleti’nin iskân politikasının bir sonucu olarak 1860’lı yılların ortasında [[Suriye]]’ye yerleştirilmeleri Kuzey Kafkasya’dan doğrudan ve Balkanlar’dan olmak üzere iki aşamada gerçekleşmiştir. 1860 ortalarında Kuzey Kafkasya’dan gelen ilk gruplardan biri Suriye’nin kuzeyine, Maraş sancağına yerleştirilmiştir. Daha sonra, 1872 yılında bine yakın Çerkes, [[Hama]] ve [[Humus, Suriye|Humus]] şehirleri civarına ve Havran Sancağı sınırları içindeki [[Golan Tepeleri]]’ne yerleştirilmiştir. Çerkeslerin Kuzey Kafkasya’dan Suriye’ye göçü küçük ölçülerde de olsa 1920’li yılların başına kadar sürmüştür. Çerkesler yoğun olarak Golan Tepeleri’ne Mavera-i Ürdün’e, Hama, Humus ve Halep kentlerinin yakınlarına yerleştirilmişlerdir. Kurdukları Amman, Ceraş, Kuneytra ve Mumbuc köyleri zamanla büyüyerek kentlere dönüştür. Son grup Çerkes göçmeni [[II. Dünya Savaşı]]’ndan sonra gelen ve çoğunlukla [[Almanlar]]a esir düşen ve savaştan sonra Kuzey Kafkasya’ya dönmeyen [[Kızılordu]]’nun eski askerleri ile 1942’de Kuzey Kafkasya’nın [[Nazi Almanyası]] tarafından işgalinde Alman ordusuna alınan gençlerdir.<ref name="refOrsam130">[http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20121226_130turing.pdf Suriye Çerkesleri]. Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (
Bugün Suriye’de çoğunluğu Şam, Halep ve Humus’ta yaşayan 90 ilâ 100 bin Çerkes vardır ve bu "Çerkes" nitelemesi geniş anlamda olup Adığeler dışında ayrıca [[Osetler|Oset]], [[Çeçenler|Çeçen]] ve [[Kafkasya Avarları|Avarları]] da kapsar.<ref name="refOrsam130"/>
| |||