Ehl-i Hak: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Kararlı sürüme geri döndürüldü |
|||
1. satır:
{{Karıştırma|Arap Alevîleri|Nusayr’îyye}}
{{Karıştırma|Anadolu Alevîliği|Alev’îyye|Bektâş’îyye}}
{{Diğer anlamı|Kürt Alevîliği|Ali İlâhîlik}}
{{Yazdânizm}}
'''Ehl-i Hakk''' ([[Kürtçe]]: '''ﯼاڔﮦساﻥ''' Yâresân, [[Farsça]]: '''اهل حق''' Ehl-i Hak; Çoğunlukla [[İran]]’da yaygın olan, [[heterodoks]] bir [[Şiî]] inanışıdır. [[Musa el-Kâzım]] soyundan geldiği öne sürülen ve [[Hacı Bektaş-ı Veli]] ile özdeşleştirilen ''"[[Sultan Sahak]]"'' tarafından batı İran'da [[14. yüzyıl]]ın sonlarında [[Zerdüştlük]] inancından beslenerek kurulan, [[Kur'an-ı Kerîm]]'i ve [[Muhammed]]'in peygamberliğini kabul etmeyen, fakat [[Ali bin Ebu Talib]]'in [[Tanrı]]lığı<ref name="Elahi, Bahram 1987">Elahi, Bahram (1987). ''The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi''. ISBN 0-7126-0200-3.</ref> temeli üzerine dayanan, ve ''"[[Kelâm-ı Serencâm]]"'' adlı kitabı dînî öğretilerinin temeli olarak kabul eden inanç.
[[Dosya:kakkai.jpg|thumb|left|[[Irak]]’taki [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]’ne ait [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]] kentinde dua eden Yarsanî [[Kürt]] erkekler. ''(Duvardaki resim dinî semboller içermektedir)''.]]
== Kürt Alevîliği-Yâresânî Tarîkatı ==
{{ana|Barak Baba|Hurûfîlik|Yarsanizm|Sultan Sahak|Kürtler}}
14. yüzyılda [[Azerbaycan]]'da ortaya çıkan Fadl Allah Astarâbadî’nin [[Hurûfîlik|Hurûfîliği]], 14. yüzyılın sonlarına doğru ''"[[Sultan Sahak]]"'' tarafından kurulan [[Safevî Devleti|Safevî İran]]’nının ''[[Ali İlâhîlik|"Ali İlâhîliği"]]'',<ref name="Elahi, Bahram 1987"/> ve daha sonraları ise 15. yüzyılın sonları ile 16. yüzyılın başlarında ''[[Balım Sultan]]'' tarafından [[Anadolu]]'da kurumsalaştırılan [[Bektâşî]]liğin her üçünün temelleri de [[Barak Baba]]’nın düşünceleriyle atılmıştır.{{olgu}}
Yâresânîk, yukarıda bahsi geçen bu akımlarının etkisiyle [[tenasüh]] ve [[hülul]] anlayışlarını da ihtivâ eden bir şekilde 14. yüzyılın sonlarına doğru ''"Sultan Sahak"'' tarafından başka
=== Ali İlâhîlik<ref name="Elahi, Bahram 1987"/> olarak ta adlandırılan Kürt Alevîliği<ref name="kreyen">{{Kitap kaynağı|son=Kreyenbroek|ilk= Philip G.| bölüm=Religion and Religions in [[Kurdistan]]| başlık=Kurdish Culture and Identity|yayımcı= Zed Books Ltd.|yıl=1996|isbn= 1856493296}}</ref> ===
[[İslâm]]î kişiliklerden [[Ali bin Ebî Tâlib]]'i [[Tanrı]]'nın tecellisi olarak gören [[inanç]],<ref name="during">{{Kitap kaynağı|son=During|ilk= Jean|bölüm=A critical survey on Ahl-e haqq studies in Europe and Iran|başlık= Religion, Cultural Identity, and Social Organization among [[Alevi]] in Ottoman and Modern Turkey|yer= İstanbul|yayımcı= Swedish Research Institute|sayfalar=105-125|yıl= 1998|bölümurl=http://www.crem-cnrs.fr/CREM_Membres_general/pdf_articles/1998_critical_survey_on_A.H.pdf}}</ref> [[Şiî]] [[İslâm]] başta olmak üzere [[tasavvuf]],
====
* [[Tanrı]]'ın birbirini izleyen yedi suretinin olduğuna inanırlar. İlk sureti dünyayı yaratan [[Havandagar]], ikinci sureti [[Ali bin Ebu Talib|Ali]]'dir. En önemlisi ise Ehl-i Hakk'ın kurucusu [[Sultan Sahak]]’tır.
* İnsanlar sarı kilden yaratılmış olan iyi insanlar ve kara kilden yaratılmış kötü olan insanlar olarak iki ana gruba ayrılır.
* [[Mahşer]] gününde [[Şehrizor]] yaylasında bütün sultanların cezalandırılacağına inanırlar.
==== Yâresânî inancındaki kozmogonik evreler ile evrensel ruhun avatarları ====
{| class="wikitable"
|-
! '''Avatar''' !! '''Avatar''' !! '''Avatar''' !! '''Avatar''' !! '''Avatar''' !! '''Avatar''' !! '''Avatar'''
|-
| Safha || '''Birincil''' (''Zati Bashar'') || '''İkincil''' (''Zati Mihman'') || '''İkincil''' (''Zati Mihman'') || '''İkincil''' (''Zati Mihman'') || '''İkincil''' (''Zati Mihman'') || '''Dişi'''
|-
| 1 || '''[[Havandagar]]''' || '''[[Cebrail]]''' || '''[[Mikail]]''' || '''[[İsrafil]]''' || '''[[Azrail]]''' || ''Bilinmiyor''
|-
| 2 || '''[[Ali]]''' || '''[[
|-
| 3 || *'''Şah
|-
| 4 || '''[[Sultan Sahak]]''' || '''Hıdır'''
|-
| 5 || '''Kırmızı
|-
| 6 || '''Muhammed
|-
| 7 || '''
|}
''Açıklama 1'': (*) Bir baba olmaksızın, ''[[Mitoz bölünme|Eşeysel Üreme]]'' ile bir bakireden doğanlar.<br>''Açıklama 2'': (**) Bir anne olmaksızın doğanlar.
''Not:'' Birinci evrenin tüm avatarları ''[[Sitokinez|Eşeysel Üreme]]'' yolu ile doğmuştur.<ref>Hazana, ''Şahname-i Hâkîkat ve Burhan.''</ref>
==== "Ehl-i Hak (Yaresan) Âyin-i Cemi" ve "Cemhâne" adı verilen ibâdethâneleri ====▼
{{further|Kürtlerde din}}
Ehl-i Hakk inancındaki temel [[ibâdet]]lerden birisi, ''"Cemhâne"'' adı verilen [[ibâdethâne]]lerde yapılan [[Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi|Âyin-î Cem]]'dir. [[Anadolu Alevîliği]]'ndeki ''[[Cem]]'' ile aynı adı taşıyan ve liturjik benzerlikler de barındıran bu [[ibâdet]] şeklinde, inananlar bir araya gelerek belirli dualarları okurlar.<ref name="kreyen" /> Bazı ''"Ehl-i Hakk"'' geleneklerine göre ise, yılda en azından 17 kere ''"[[Cem (Ehl-i Hakk)|Ehl-i Hakk Cemi]]"'' yapılması gerekmektedir.<ref name="kreyen" /> Ayrıca [[Cem (Ehl-i Hakk)|Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi]]'ni müteakip, bir hayvan [[kurban]] edilmesi ve bu kurban etinin yenilmesi de [[ibâdet]]in önemli bir [[ritüel]] kısmını oluşturmaktadır.<ref name="kreyen" />▼
▲Ehl-i Hakk
{{ayrıca bakınız|Antik İran|Zerdüştçülük|Ali-İlâhîlik|Arap Alevîliği|Anadolu Alevîliği|Cem|Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi}}
=== Coğrafî nüfus dağılımı ===
[[İran]]'da
== Yâresânîlik tarîkatının tanınmış mensupları ==
[[Ali]]'den beri var olan ve [[Kürt]] [[Gorani]] geleneğine göre kurulan Ehl-i Hakk
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{Şiilik}}
=== Başvuru kitapları ===
|