Ebû Said Bahadır: Revizyonlar arasındaki fark

 

== Yaşamı ==

Ebû Said, [[Emir Çoban|Çoban]]'ın kızı [[Bağdat Hatun]]'a âşık oldu. Bağdat Hatun, nüfuzlu biri olan [[Hasan Büzürg]]'la evliydi. Ebû Said, [[Hasan Büzürg]]'u Bağdat Hatun'dan boşanmaya mecbur etti ve sonra da kendisi Bağdat Hatun ile evlendi.

 

Çoban ve oğulları devlet hazinesini istedikleri gibi harcıyorlardı. Ebû Said'in Bağdad Hatun'la evlenmesine [[Emir Çoban|Çoban]]'ın karşı çıkması da ilişkilerini bozmuştu. 1326'da [[Emir Çoban|Çoban]] ve oğulları, saldırmaya hazırlanan [[Çağatay Hanlığı|Çağataylar]]'a karşı bir sefere çıkıp oğullarından bir tek [[Demask Kaca]]'yı sarayda bırakınca Ebu Said bu fırsattan yararlandı. Ağustos 1327'de Ebu Said, [[Olcaytu]]'nun cariyelerinden biriyle ilişkilerini bahane ederek Demask Kaca'yı öldürttü. Daha sonra Ebu Said, [[Çobanoğulları|Çoban ve oğulları]]na karşı bir kampanya başlattı. Ordusu tarafından terkedilince Çoban kaçmak zorunda kaldı. Ebu Said, [[Emir Çoban|Çoban]]'ın yanına sığınmış olduğu [[Herat]] valisine emir yollayarak [[Emir Çoban|Çoban]]'ı öldürttü. Bu arada Memluklar'a sığınan Çoban'ın oğlu [[Timurtaş]] da, Ebû Said'in talebi üzerine Memluk sultanı [[Nasır Muhammed bin Kalavun|En-Nasır Muhammed]] tarafından öldürtüldü.

 

Şirâzlı Kadı’ûl-Kazat Muhabb’ed-Dîn Ebû İbrahim Temimî’nin sarfettiği tüm çabalara rağmen Faris vilâyeti ahalisi “[[Şîʿa-i Bâtın’îyye]]” mezhebine girmişlerdi.<ref>Tabâkât-ı Süpkî, [Kütüphane-i Umumî, yazma nüsha, No: 956].</ref>

[[Olcaytu]]’nun vefatından sonra tahta oturan İlhanlı hükümdârı Ebû Said Bahâdir Han’ın sünnîleri himâye etmesi neticesi devrin meşhur sufîlerinden Alâ’ed-Devle Semnanî ile Abd’ûr-Razzak Kâşî’nin zâviyeleri epey alâka ve ehemmiyet görmeğe başlamıştı.<ref>Mevlânâ Câmî, ''Nefeat’ûl-Üns.''</ref>

[[Maveraünnehir|Maverâünnehir]]’de bir yüzyıldan daha uzun süren buhranların sebepleri arasında “Sultan Ebû Said Bahâdir” iktidarının yetersizliği ve [[Şiî]] [[dâ’î]]lerle girişmiş olduğu mücadeleler başta gelmekteydi.<ref>Hâfız Ebrû, ''Zübdet’ût-Tevârih.''</ref>

Ebû Said Bahâdir Han’ın H. 736 / M. 1336 tarinde vefatı üzerine [[Hülagû|Hulâgû]]’nun erkek evlâdından gelen soyu da böylece tamamen kurumuş oldu. Ebû Said’in vefâtını müteakip ortaya bazı küçük devletçikler ortaya çıktı. Bu yeni ''“Emaretler”'' arasında en fazla göze çarpan iki hükümetten birisi ''“[[Çobanoğulları|Emîr Çoban]]”'' diğeri ise ''“İlkâniyan”'' adını alan [[Celayirîler|Celâyiroğulları]]’ndan ''“Emîr Hasan”'' sülâlesiydi. [[Muzafferiler|Muzafferîler]] de, [[Serbedâriler|Serbedârlar]] da siyâsi birer oluşum yarattıktan sonra Timur’un ortaya çıkmasıyla yok olup gittiler.<ref>''Düvel’il-İslâmiyye,'' İngilizceden tercüme eden Hâlil Edhem, Sayfa 356.</ref>

{{Ayrıca bakınız|İlhanlılar|Çobanoğulları|Celayirîler|Serbedâriler|Muzafferiler|İlhanlılar devrinde Aleviler}}

==== Bu devirde Alevî-Bâtınî tekkelerin hükûmetler üzerindeki itibârları ====

[[İmamiyye]]’nin ulularından addedilen “Seyyid Kıvâm’ed-Dîn Mer’aşî”, Şiîliğin en kuvvetli câzibe merkezi olarak hizmet veren ve Horasan kıt’asının merkezî konumunda bulunan Âmûl kentindeki tekkesinden, bütün “[[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtınî]]’yye” hareketlerini denetim altında tutmaktaydı. Bu devirde Horasan Valisi olan “Efrasiyab” da derviş elbisesi giyerek Seyyid Kıvâm’ed-Dîn Mer’aşî’ye intisap edenler arasında yer almıştı. Fakat daha sonra Seyyid Kıvâm’ed-Dîn’in yükselen şöhreti karşısında kaygılanan öteki Âmûl âlimleriyle ittifak kurarak neyfedilmek üzere Kıvâm’ed-Dîn’i hapsettirdi. O gece Efrasiyab’ın veliâhtı Seyf’ed-Dîn’in aniden vefat etmesi halkın Seyyid hakkındaki i’tikatlarının daha da kuvvetlenmesine sebep oldu. Halk zindana hücum ederek Seyyid Kıvâm’ed-Dîn’i oradan kurtarıp başlar üzerinde taşıyarak “Rabo” köyündeki tekkesine getirdiler. H. 730 / M. 1330 tarihinde ise Kıvâm’ed-Dîn’nin üzerine Efrasiyab komutasında hücuma kalkan “kuvayi te’dibiye” de ağır bir yenilgiye uğradı. Bu müsademede Efrasiyab ile birlikte bulunan üç oğlu da Seyyid’in müridleri tarafından öldürüldü. Üç yüz dervişiyle birlikte [[Mazenderan]] dağlarının en sarp yerlerine çekilen “Seyyid Kıvâm’ed-Dîn Mer’aşî” o yörelerin mutlak hâkimi oldu.<ref>Hayrullah Efendi, ''Hayrullah Efendi Tarihi,'' Cilt 4, Sayfa 22. (Seyyid Zâhir’ed-Dîn’in [[Taberistan]] tarihinden naklen.)</ref>

 

=== Ölümü ve sonası ===

 

Ebu Said'in ölümünü izleyen yıllarda İlhanlı devleti, güçlü ailelerin ([[Çobanoğulları|Çobanîler]], [[Celayirîler]]) birbirleriyle mücadeleleri ve [[Serbedâriler]] gibi dinî-siyasi oluşumların faaliyetleri ile zayıfladı. İlhanlı devleti bütünlüğünü kaybetti, [[Moğollar]], [[Türkler]] ve [[Persler]] tarafından yönetilen küçük krallıklara parçalandı. Seyyah [[İbni Battuta]], İran'a ikinci gelişinde, 20 yıl önce o kadar muazzam olan bir diyarın bu kadar hızlı erimesine hayret etmiştir.

== Kaynakça ==

{{Kaynakça}}

== Bibliografya ==

* Atwood, Christopher P. (2004). ''The Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire''. Facts on File, Inc. ISBN 0-8160-4671-9. {{ing}}