Abbas Kiyarüstemi: Revizyonlar arasındaki fark

 

=== 1970'ler ===

Kiyarüstemi, 1969'da [[İran Yeni Dalgası]]'nın [[Dariush Mehrjui]]'nin ''[[Gāv]]'' filmiyle başladığı sırada, Tahran'daki ''Çocukların ve Gençlerin Zihinsel Gelişimi Enstitüsü'''nde bir film yapımı bölümü kurulmasına yardımcı oldu. Bölümün ilk yapımı ve yönetmenin ilk filmi, on iki dakikalık bir kısa film olan ''[[Nān o Kūche]]''<nowiki>'</nowiki>dir. (''Ekmek ve Sokak'') Bir çocuğun saldırgan bir köpekle karşılaşmasını anlatan [[Yeni Gerçekçilik (sinema)|''yeni gerçekçi'']] tarzda bir filmdir. Bunu, 1972'de çektiği ''[[Zang-e Tafrīh]]'' adlı kısa film izledi. Bu süreçte, enstitünün film yapımı bölümü de gelişerek İran'ın en ünlü film stüdyolarından biri haline geldi ve Kiyarüstemi'nin filmlerinin yanı sıra, ''[[Davandeh]]'' ve ''[[Bashu]]'' gibi başka başarılı İran filmlerinin de yapımcılığını üstlendi.

1970'lerde İran sinemasındaki yeni dalganın bir parçası olarak Kiyarüstemi, bireysel film yapımı anlayışını tercih etti.<ref>[http://www.filmref.com/journal2002.html Notes on Close Up - Iranian Cinema: Past, Present and Future by Hamid Dabashi.] Strictly Film School. Erişim tarihi: 17.10.2007.</ref> Bir ropörtajında, ilk filminden söz ederken;

 

=== 1980'ler ===

1980'lerin başında, aralarında ''[[Behdasht-e Dandan]]'' (1980), ''[[Be Tartib Ya Bedun-e Tartib]]'' (1981) ve ''[[Hamsarayan]]'''ın da (1982) bulunduğu çok sayıda [[kısa film]] çekti. 1983'te ''[[Hamshahri]]'' adlı filmi çeken yönetmenin [[İran]] sınırları dışında tanınmaya başlaması, ''[[Arkadaşımın Evi Nerede?]]'' filmiyle oldu. (1987)

''Arkadaşımın Evi Nerede?'', küçük bir çocuğun komşu köyde oturan arkadaşının evini, arkadaşının kendisinde kalan defterini geri vermek için arayışını konu alır. Basit gibi görünen hikâye, insanların bireysel yükümlükleri, vicdan, sadakat ve günlük kahramanlıkları sembolize ederek anlatır. İran köylülerinin gelenekleri ve inançları da filmin pek çok yerinde görülür. Film ayrıca, Kiyarüstemi filmlerinin önemli unsurlarından olan İran [[köy]] manzaralarının şiirsel kullanımı, gerçekçiliği ve mizahın dokunaklı kullanımıyla da dikkat çeker. Yönetmen filmdeki öyküyü, çocukları konu alan diğer çoğu filmdeki küçümseyici tondan uzak şekilde, bir çocuğun bakış açısından anlatmayı tercih eder.<ref>[http://www.eworldrecords.com/wherisfrienh.html Where Is the Friend's Home?] World records. Erişim tarihi: 24.10.2007.</ref><ref>[http://www.zeitgeistfilms.com/films/whereisthefriendshome/presskit.pdf Where Is the Friend's Home?] Zeitgeistfilms. Erişim tarihi: 24.10.2007.</ref>

 

 

=== 1990'lar ===

Kiyarüstemi, 1990 yılında, ünlü yönetmen [[Mohsen Makhmalbaf]] olduğunu söyleyerek zengin bir aileyi kandıran bir kişinin gerçek öyküsünden yola çıkarak, en ünlü filmlerinden ''[[Yakın Plan (film)|Yakın Plan]]'''ı yönetti. Olayda, aile söz konusu kişi Hüseyin Sabzian'ın amacının hırsızlık olduğunu düşünse de, Sabzian böyle davranma sebebinin daha karmaşık olduğunu belirtir. Yarı-[[belgesel film|belgesel]] nitelikteki film, Sabzian'ın kendisini Makhmalbaf olarak tanıtmasının ahlaki gerekçelerini incelerken, seyircinin, onun kültürel ve artistik yeneğini de anlamasını sağlar.<ref>[http://www.slantmagazine.com/film/film_review.asp?ID=101 Close Up.] Slant Magazine. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref><ref>[http://www.combustiblecelluloid.com/closeup.shtml Close-Up: Holding a Mirror up to the Movies.] Combustible Celluloid. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref> Film, [[Quentin Tarantino]], [[Martin Scorsese]], [[Werner Herzog]], [[Jean-Luc Godard]] ve [[Nanni Moretti]]<ref>[http://www.amazon.co.uk/Close-Up-Hossain-Sabzian/dp/B00004CWIZ Close-Up.] Bfi Video Publishing. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref> gibi ünlü yönetmenlerce övüldü ve [[Avrupa]]'da da gösterildi.<ref>[http://www.hinduonnet.com/thehindu/fr/2005/05/13/stories/2005051303400400.htm Celebrating film-making.] The Hindu. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref>

 

Yönetmen, 1992'de eleştirmenlerce ''[[Köker Üçlemesi]]''nin ikinci filmi kabul edilen ''[[Ve Yaşam Sürüyor]]''u çekti. Film, bir baba-oğlunun [[1990 İran depremi]]nin ardından [[Tahran]]'dan Köker'e, hayatlarından endişe ettikleri iki çocuğu aramak üzere yaptığı yolculuğu anlatır. Yıkıntıların arasında yol alırken, yaşadıkları trajediye rağmen hayatlarına devam eden kişileri görürler.<ref>[http://www.moviemartyr.com/1991/lifeandnothingmore.htm Life and Nothing More… (Abbas Kiarostami) 1991.] MovieMartyr. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref><ref>[http://www.chicagoreader.com/movies/archives/1998/0598/05298.html Fill In The Blanks.] Chicago Reader. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref><ref>[http://www.zeitgeistfilms.com/film.php?directoryname=andlifegoeson And Life Goes On (synopsis).] Zeitgeistfilms. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref> Aynı yıl Kiyarüstemi, profesyonel sinema yaşamının ilk ödülü olan [[Roberto Rossellini]] Ödülünü, bu filmle aldı. Köker Üçlemesinin üçüncü filmi sayılan ''[[Zeytin Ağaçları Altında]]'' (1994) ise, ''Ve Yaşam Sürüyor''un geri plandaki sahnelerinden birinin çekim öyküsünü konu alır.<ref>[http://www.sensesofcinema.com/2003/29/kiarostami_rural_space_and_place/ Days in the Country: Representations of Rural Space...] Sense of Cinema. Erişim tarihi: 30.10.2007.</ref>

Adrian Martin gibi kimi eleştirmenler, [[Köker Üçlemesi]]ni, ''"diyagramsal"'' olarak nitelendirdi.<ref>[http://www.filmireland.net/reviews/kiarostami.htm Kiarostami: The Art of Living] Film Ireland. Erişim tarihi: 7.11.2007.</ref><ref>[http://www.bfi.org.uk/sightandsound/issue/200505 Where is the director?.] British Film Institute (2005). Erişim tarihi: 7.11.2007.</ref> Bunun nedeni, fimler arasındaki bağlantılar kadar, filmlerde görünen yüzey şekilleri ile yaşamın ve dünyanın gücünün geometrisidir. ''Ve Yaşam Sürüyor''daki bir flashback sahnesi, seyircinin serinin depremden önce, 1987 yılında çekilmiş olan ilk filmi ''[[Arkadaşımın Evi Nerede?]]''yi hatırlamasını sağlar. Bu iki film, aynı şekilde, depremden sonraki "yeniden yapılanmayı" sembolize eden üçüncü film ''Zeytin Ağaçları Altında'''ya bağlanır.

 

=== 2000'ler ===

2002'de alışılagelmişin dışında bir anlayışla ve [[senaryo]] yazımında o güne dek izlenmiş geleneği terk ederek [[10 (film)|10]] adlı filmini yönetti.<ref>[http://film.guardian.co.uk/interview/interviewpages/0,,1476326,00.html Abbas Kiarostami, interview.] Guardian Unlimited. Erişim tarihi: 8.11.2007.</ref> Bu filmde, [[İran]]'daki sosyo-politik manzaraya ve [[Tahran]] sokaklarında günlerce arabasıyla dolaşan bir kadının gördüklerine odaklandı. Filmde kadının yolculuğu boyunca, aralarında kızkardeşi, otostop çeken bir fahişe, kaçak bir gelin ve onun on yaşındaki oğlunun da bulunduğu 10 yolcuyla olan diyalogları yer alır. Yönetmenin [[10 (film)|10]]'da uyguladığı tarz, aralarında ''[[The New York Times]]'' yazarı A. O. Scott'ın da bulunduğu çok sayıda profesyonel sinema yazarından övgü aldı.<ref>[http://www.zeitgeistfilms.com/film.php?directoryname=ten Ten (film) synopsis.] Zeitgeistfilms. Erişim tarihi: 14.11.2007.</ref>

 

2003'te diyalog ve karakterizasyon içermeyen [[şiir]]sel filmi ''[[Panj (film)|Panj]]'''ı çekti. Her biri tek çekimlik [[Sekans (sinema)|sekanslardan]] oluşan beş uzun doğa çekiminden oluşan film, DV el kamerasıyla, [[Hazar Denizi]] kıyılarında çekildi. Filmin net bir konusu yoksa da, Geoff Andrew'a göre,''Panj'', "güzel fotoğraflardan daha fazlasıdır."<ref>Geoff Andrew, Ten (London: BFI Publishing, 2005) s. 73–4.</ref> Yazar, ayrıca, basit görünen betimlemelerin ardında gizli ustalığa da dikkat çeker.

 

 

=== Bağımsızlık ===

Kiyarüstemi, [[Satyajit Ray]], [[Vittorio de Sica]], [[Éric Rohmer]] ve [[Jacques Tati]] gibi yönetmenlerle karşılaştırılsa da, filmlerinde genellikle kendisine özgü bir tarz görülür ve genellikle kendi bulduğu teknikleri kullanır.

 

 

Başka yönetmenlerin aksine, geniş ölçekli yapımlarda abartılı dövüş sahneleri veya karmaşık kovalama sahneleri çekmek yerine, filmlerinin ortamını kendi şartlarına göre şekillendirmeyi tercih etti.<ref name="Cooling Down a 'Hot Medium'">[http://www.iranheritage.com/kiarostamiconference/abstracts_full.htm Cooling Down a 'Hot Medium'.] Iran Heritage Foundation. Erişim tarihi: 22.11.2007.</ref> Kiyarüstemi, bu tarzı, kendi film malzemelerine, ortak temalarına ve her bir filminin ana konularına sayısız referans içeren [[Köker Üçlemesi]]yle ortaya koydu. Stephen Bransford, yönetmenin filmlerinin, başka yönetmenlerin işlerine referanslar içermediği; ancak, bu filmlerin, "kendilerine referans veren" bir yapıda kuruldukları yorumunu yapar. Bransford'a göre, bu filmler, bir filmin önceki bir filmi yansıtması ya da onun sırrını çözmesi şeklinde süren bir diyalektik yapıya sahiptir.<ref>[http://www.sensesofcinema.com/2003/29/kiarostami_rural_space_and_place/ Days in the Country: Representations of Rural Space...] Sense of Cinema. Erişim tarihi: 22.11.2007.</ref>

Bununla birlikte, yönetmen, yeni film yapım tazları denemeye, değişik reji method ve teknikleri kullanmaya devam etti. Bu anlamda önemli bir örnek, yönetmenin bulunmadığı hareket halinde bir otomobilin içinde çekilen [[10 (film)|10]]'dur. Kiyarüstemi, bu filmin çekimlerinde, oyunculara ne yapmaları gerektiğiyle ilgili öneriler getirdi, ardından otomobile, onları Tahran civarında dolaşırken çekmek üzere bir sabit kamera yerleştirdi.<ref>[http://www.synoptique.ca/core/en/articles/kiarostami_interview A Talk with the Artist: Abbas Kiarostami in Conversation.] Synoptique. Erişim tarihi: 22.11.2007.</ref><ref>[http://www.macalester.edu/weekly/120503/arts01.html With liberty for all: the films of Kiarostami.] The Mac Weekley. Erişim tarihi: 22.11.2007.</ref> Kamera, insanları günlük rutinleri içinde, seri halinde yakın çekimlerle filme aldı. ''10'', esas olarak, dijital kamera kullanılarak yönetmenin neredeyse devre dışı bırakılması yönünde bir denemedir. ''Digital-Micro-Cinema''<nowiki>'</nowiki>ya doğru bu yeni anlayış, çok düşük bütçeyle film yapımı ve ona bağlı dijital yapım temeli olarak tanımlanır.<ref>Ganz, A. & Khatib, L. (2006) "Digital Cinema: The transformation of film practice and aesthetics" in New Cinemas, c. 4 no. 1, s. 21–36.</ref>

 

 

=== Kurgu ve kurgu dışı ===

Kiyarüstemi'nin filmleri önemli ölçüde belirsizlik içerir. Basitlik ve karmaşıklığı alışılagelmişin aksine harmanlayan yönetmen, ayrıca filmlerinde sıkça, kurgu ve kurgu dışı öğelere yer verir. Bununla ilgili olarak, "Yalan söylemenin dışında bir yolla gerçeğe yaklaşamayız."<ref>[http://archive.sensesofcinema.com/contents/01/15/panahi_balloon.html The White Balloon and Iranian Cinema.] Sense of Cinema. Erişim tarihi: 3.12.2007.</ref> sözlerini kullandı.

 

 

=== Yaşam ve ölüm temaları ===

Yaşam ve ölüm temalarının yanında değişim ve devamlılık kavramları da, Kiyarüstemi'nin çalışmalarında büyük role sahiptir. [[Köker Üçlemesi]]nde bu temalar ön planda yer alır. Söz konusu temalar, [[1990 İran depremi|1990 Tahran deprem felaketi]] sonrasında tasvir edildiği gibi, yaşam ve ölüm arasında devam eden bir karşıtlığı ve insanın yıkıma direnme ve bunun üstesinden gelebilme gücünü simgeler.

Oysa, "hayatta kalma"ya olan istekle dolu olan ''Köker Üçlemesi'' filmlerinden farklı olarak, [[Kirazın Tadı]], ayrıca yaşamın "kolay kırılabilirliğini" ele alır ve yaşamın anlamsızlığına odaklanır.<ref>[http://www.criterion.com/asp/release.asp?id=45&eid=63&section=essay Taste of Cherry.] The Criterion Collection. Erişim tarihi: 17.1.2008.</ref>

 

 

=== Şiir ve görüntü ===

Maryland Üniversitesi'nden Ahmad Karimi-Hakkak'a göre, Kiyarüstemi'nin sinema tarzının bir yönü de, filmlerindeki manzaralarda [[İran edebiyatı|İran şiirinin]] özünü yakalayabilmesi ve şiirsel görüntüler yaratabilmesidir. Yönetmenin [[Arkadaşımın Evi Nerede?]] ve [[Rüzgar Bizi Sürükleyecek]] gibi pek çok filminde İran şiirinden açıkça alıntılar bulunur. Böylece bunlar arasındaki yakın artistik bağ vurgulanmış olur. Bu aynı zamanda geçmişle bugün ve devamlılıkla değişim arasındaki bağı da yansıtır.<ref name="makkak1">Karimi-Hakkak, Ahmad. "From Kinetic Poetics to a Poetic Cinema: Abbas Kiarostami and the Esthetics of Persian Poetry." University of Maryland (2005).</ref>