Vikipedi

Sarı Saltuk: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gerekçe:
Furkanordu (mesaj | katkılar)
121 değişiklik
diyarbakır gerçeği
1. satır:
{{Sünni}}
{{Alevilik}}▼
'''Sarı Saltuk Baba''' (Sultan Sarı Saltık Muhammed Buhârî<ref name="Seyahatname474">Evliyâ Çelebi; ''Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi''; 3. Kitap, 2. Cilt, s. 474; haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı; Yapı Kredi Yayınları; 3 Baskı, İstanbul: 2012 Hazîran; ISBN 9789750811029</ref>, Saltık Bay Sultan<ref name="Seyahatname474"/>, Sarı Saltuk Dede, ö. 1297/1298)<ref name="Kiel">Gilles Veinstein'ın ''Syncrétismes et hérésies dans l'Orient seldjoukide et ottoman (xive-xviiie siècles)'' derlemesinde, Machiel Kiel'in "Ottoman Urban Development and the cult of a Heterodox Sufi Saint: Sarı Saltuk Dede and towns of Isakçe and Babadag in the Northern Dobrudja" makâlesinde Yusuf en-Nebhânî'nin ''Câmiu Kerâmâti'l-Evliyâ'' eserinden naklen; s. 283-298</ref>Balkanların Osmanlılar tarafından fethedilmesinden önce başlıca Balkanlarda ve civârındaki bölgelerde seyahat ederek insanlara İslâm'ı tebliğ eden bir derviştir.
[[Dosya:Sarı Saltuk-Rumeli Feneri.jpg|thumb|Sarı Saltuk Dede'nin [[İstanbul]] [[Rumeli Feneri]] içindeki türbesi (Türkiye)]]▼
'''Sarı Saltuk''' (ö. 1297/1298),<ref>[[Yusuf an-Nabhani]]'nin ''Ğami Karamat'l-Awliya'' adlı eserinden Kiel'in ''Ottoman urban development...'', p. 286, adlı çevirisinde bildirildiğine göre.</ref> [[Anadolu]] ve [[Rumeli]]'nin fethi sırasında önemli rol oynayarak efsaneleşen bir halk kahramanı.
 
Birçok kaynak tarafından [[Hacı Bektaş-ı Veli]]'nin talebelerinden<ref>Babinger, Sarı Saltuk Baba ''(Sarı Saltuk Baba/Dede)'', p. 171</ref> [[Mahmud HayranîHayran]]'ninın müridi<ref>Wittek, ''Ali Yazıcıoğlu, On the Christian Turks...'', p. 658</ref>, veya[[Hacı Bayram-ı Veli]]'nin oğullarından,<ref>[http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/5.php 1Hüvel bâkî 2Kutbu’l-ârifîn gavsu’l-vâsılîn 3Hazret-i Hacı Bayram-ı Velî kaddese (sırrıhû) 4evlâd-ı kirâmların­dan Sarı Saltuk 5 Hazretlerinin merkâd-ı şerîfine el-fâtihâ 6 ……. 7 Sene 1204.]</ref> veyahutta [[Rufai]] [[tarikât]]ının kurucusu olan [[Ahmed Er Rufai]]'nin tâkipçisi<ref name=">Kiel", ''Ottoman urban development...'', p. 287</ref>, olarak16. anılanyüzyılda ise [[Kanunî Sultan Süleyman]]'ın meşhur [[Şeyhülislam]]ı [[Ebussuud Efendi]] tarafından çıkarılan bir fetva ile [[Hıristiyan]] bir [[keşiş]] olduğu öne sürülen,<ref>Wittek, ''Ali Yazıcıoğlu, On the Christian Turks...'', p. 660</ref> [[Türkmen]]-[[Bektaşi]] inanç önderi.{{olgu}}
 
==Yaşamı ve kişiliği==
Efsanevî şahsiyet kimliğini daha yaşarken elde ettiği söylenmektedir. Hayatını anlatan SaltuknâmeSaltukname destanı, bu [[13. yüzyıl]] [[alperen]] inin savaşlarını ve çeşitli kerâmetlerinikerametlerini konu almaktadır.
 
[[Hacı Bektaş-ı Veli]]'nin müridlerinden olan Sarı Saltuk'un Anadolu ve [[Balkanlar]]`da çok sayıda [[türbe]]si bulunmaktadır. Bu türbelerin bâzılarıbazıları Müslümanların yanı sıra Hristiyan ahâlilerahaliler için de ziyaret yeri konumundadır. ''[[SaltuknâmeSaltukname]]''’de Sarı Saltuk’unSaltuk`un on iki mezarı olduğu belirtilmektedir. Sarı Saltuk, [[bey]]lerin ve [[kral]]ların mezarına sahip çıkmak isteyeceklerini söyleyerek her isteyene verilmek üzere birer tabut hazırlamalarını vasiyet etmiştir. En ünlü Sarı Saltuk türbesi, halkının 13. yüzyılda İslamiyet'e geçmesine önayak olduğu rivayet edilen [[İznik]]'te bulunmaktadır. ''Saltukname''’ninnin çeşitli yerlerinde Sarı Saltuk'un yer altından şifalı sular çıkardığı anlatılmaktadır.Çok Sarıilginçtir Saltuk türbelerinden birisinin yer aldığı,ki Bosna-Hersek'te [[Blagaj|Blagay]]Balagay şehrindeŞehrinde bulunan [[Blagay Tekkesi]]'nin yanında Buna Nehri'nin kaynağı yer almaktadır.
Buna Irmağının çıktığı, gözenin bulunduğu kocabir kayanın dibindedir.
 
Asıl mezarının [[Diyarbakır]]'ın [[Sur, Diyarbakır|Sur]] ilçesinde olduğu sanılmaktadır.ÖLÜMÜ YAKLAŞTIĞINDA YOLDAŞLARINA ŞÖYLE BİR VASİYETTE BULUNMUŞTUR: «BEN ÖLDÜĞÜM ZAMAN YEDİ TABUT HAZIRLAYACAKSINIZ. BU TABUTLARDAN BİRİNDE BEN OLACAĞIM, ALTISI İSE BOŞ OLACAK. BOŞ OLANLARI KÜFFAR DİYARLARINA GÖMECEKSİNİZ. TABUTUMUN BULUNDUĞU ÜLKELERİ TÜRKLER KÜFFARDAN ALACAK.SARI SALTUK GEZGİN BİR EVLİYADIR,GAZALARA DA KATILMIŞTIR. İNANIŞA GÖRE [[Diyarbakır|DİYARBAKIR]]'DA YAPTIĞI BİR SAVAŞ SIRASINDA ŞEHİT DÜŞMÜŞ VE TÜRBENİN OLDUĞU YERE GÖMÜLMÜŞTÜR.
Asıl mezarının Romanya'nın kuzeyinde Dobruca bölgesindeki [[Babadağ, Tulça|Babadağ]] kasabasında olduğu sanılmaktadır. Kendisine bağlı Bektaşilerin yaşadığı Türkiye'de İznik'in yanı sıra [[Diyarbakır]]'da, [[Tunceli]]'de, [[Bor]]'da (Niğde), [[Rumeli Feneri]]'nde (İstanbul)<ref>Şükrü Halûk Akalın; "[http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/5.php Rumeli'de Sarı Saltuk'un İzleri ve Ohri'deki Sveti Naum/Sarı Saltuk Ziyâretgâhı]"; Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi; Erişim Târihi: 14 Şubat 2016</ref> [[Babaeski]]'de, [[Manisa]]'nın [[Alaşehir]] ilçesinin Yeşilyurt kasabasında; [[Makedonya]]'da [[Ohri]]'de; [[Arnavutluk]]'ta; [[Bosna-Hersek]]'te Blagay'da türbeleri bulunmaktadır.<ref>Türkiye Diyânet Vakfı; İslâm Ansiklopedisi; c. 36, s. 147-150; Machiel Kiel, "[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=360147 Sarı Saltuk]" maddesi</ref>
 
Kendisine bağlı Bektaşilerin yaşadığı Türkiye'de İznik'in yanı sıra Tunceli, Bor (Niğde), İznik, Rumelifeneri (İstanbul), Babaeski; Makedonya'da Ohri, Arnavutluk Manisa'nın Alaşehir ilçesinin Yeşilyurt kasabasında ve Bosna-Hersek'te türbeleri bulunmaktadır.
Sarı Saltuk'un hayatını anlatan ''Saltukname'' [[Fatih Sultan Mehmed]]'in oğlu Şehzâde Cem'in (sonradan [[Cem Sultan]] ismiyle tarihe geçecektir) şehzadeliği esnasında verdiği talimat üzerine [[Ebu'l Hayr er-Rumi]] tarafından yedi senelik bir çalışma sonucunda [[Türk]] sözlü geleneğinden toplanarak [[1480]] yılında tamamlanmış ve kitaplaştırılmıştır. Bu eserin bir başka ilginç noktası da, yazıya geçirilmiş ilk [[Nasreddin Hoca]] hikâyesini içermesidir. ''Saltukname'' yeni Türk harfleriyle tam metin olarak yayına [[Şükrü Halûk Akalın]] tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma [[1987]]-[[1990]] yıllarında [[Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı|Kültür ve Turizm Bakanlığı]] tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır. Sarı Saltuk hakkında bilgi veren başka önemli kaynak da [[Evliya Çelebi]]'nin eseri ''[[Seyahatname]]''’dir. Ayrıca, bazı tarih kitaplarinda da Sarı Saltuk ile ilgili çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak [[Yazıcıoğlu Ali]]'nin ''[[Tevârih-i Al-i Selçuk]]'' adlı eseri sayılabilir. İslami rivâyetlere göre Sarı Saltuk, Peygamber ve Hacı Bektaş neslinden gelen Türkmen bir er olarak bilinir. Bu erin şeceresi bizzat [[Nakibü'l Eşraf]]lık kayıtlarında geçer. Sarı Saltuk soyunun bir kolu [[Tunceli (il)|Tunceli]] ilinin [[Hozat]] ilçesindedir. Burada Sarı Saltuk'un türbesi ve onun soyundan gelenler bulunmaktadır. Bu aileler Sarısaltık, Akdoğan,Yurt, Yer, Kılıçaslan, gibi temsilcilere sahiptir.
 
▲{{Alevilik}}
Sarı Saltuk'un hayatını anlatan [[Saltukname]] [[Fatih Sultan Mehmet]]'in oğlu Cem'in (sonradan [[Cem Sultan]] ismiyle tarihe geçecektir) şehzadeliği esnasında verdiği talimat üzerine [[Ebu'l Hayr er-Rumi]] tarafından yedi senelik bir çalışma sonucunda [[Türk]] sözlü geleneğinden toplanarak [[1480]] yılında tamamlanmış ve kitaplaştırılmıştır. Bu eserin bir başka ilginç noktası da, yazıya geçirilmiş ilk [[Nasreddin Hoca]] hikâyesini içermesidir.
==Galeri==
 
<gallery>
Saltukname yeni Türk harfleriyle tam metin olarak yayıma [[Şükrü Halûk Akalın]] tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma [[1987]] - [[1990]] yıllarında [[Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı|Kültür ve Turizm Bakanlığı]] tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır.
Blagaj Ceilings.jpg|[[Blagaj|Blagay]]'da Buna Nehri'nin kaynağı ve Sarı Saltuk Tekkesi (Bosna Hersek)
 
▲Sarı Saltuk-Rumeli Feneri.jpg|Sarı Saltuk Dede'nin [[İstanbul]] [[Rumeli Feneri]] içindeki türbesi (Türkiye)
Sarı Saltuk hakkında bilgi veren başka önemli kaynak da [[Evliya Çelebi]] [[Seyahatname]]’sidir. Ayrıca, bazı tarih kitaplarinda da Sarı Saltuk ile ilgili çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak [[Yazıcıoğlu Ali]]'nin [[Tevârih-i Al-i Selçuk]] adlı eserini sayılabilir.
Svetinaum.jpg|[[Ohri Gölü]] kıyısında Sveti Naum Manastırı, Sarı Saltuk'un gömülü olduğuna inanılan yerlerdendir (Makedonya)
 
Kruja, Sari Saltek.jpg|[[Akçahisar]]'daki Bektâşî Tekkesi, bir Sarı Saltuk makâmıdır (Arnavutluk)
İslami rivayetlere göre Sarı Saltuk, Peygamber ve Hacı Bektaş neslinden gelen Türkmen bir er olarak bilinir. Bu erin şeceresi bizzat [[Nakib'ül Eşraflık]] kayıtlarında geçer. Sarı Saltuk soyunun bir kolu [[Tunceli (il)|Tunceli]] ilinin [[Hozat]] ilçesindedir. Burada Sarı Saltuk'un türbesi ve onun soyundan gelenler bulunmaktadır. Bu aileler Sarısaltık, Akdoğan,Yurt, Yer, Kılıçaslan, gibi temsilcilere sahiptir.
Nos Kaliakra.jpg|Kaligra Burnu'ndaki Kaligra Kalesi, bir Sarı Saltuk makâmıdır (Bulgaristan)
 
Babadag vedere de ansamblu.jpg|Sarı Saltuk Baba'nın hakikî mezarının bulunduğu kabûl edilen [[Babadağ, Tulça|Babadağ]]'dan bir görünüm (Romanya)
Karadeniz'in [[İstanbul Boğazı]]na girişindeki [[Rumeli Feneri]] içinde bir türbesi vardır.<ref>[http://www.balkanlar.net/index.php?ind=reviews&op=entry_view&iden=198 Sarı Saltık Baba (3.Bölüm)]</ref>
</gallery>
 
== Kaynakça ==
Satır 27 ⟶ 30:
 
== Başvuru kitapları ==
* [[Ebü'l-Hayr-ı Rûmî]], ''[[SaltuknâmeSaltuk-nâme I-II-III]]'', hazırlayan [[Şükrü Halûk Akalın]], [[Ankara]] - [[İstanbul]], [[1987]] - [[1988]] - [[1990]]
* [[Şükrü Halûk Akalın]], "[[Ebülhayr Rumi]]", ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', c.10, s.360-362▼
* [[Evliya Çelebi]], ''[[SeyahatnâmeSeyahat-nâme]]'', Haz. [[İsmet Parmaksızoğlu]], [[1000 Temel Eser]], [[İstanbul]], [[1971]], s. 102
* [[Yazıcıoğlu Ali]], ''[[Tevârih-i Al-i Selçuk]]'', [[Topkapı Sarayı Kütüphanesikütüphanesi]], [[Revan Köşkü bölümü]] no.1391, 233a
* [[Grace M. Smith]], ''«[[Some Türbes/Maqams of Sarı Saltuq an Early Anatolian Turkish Gazi-Saint]]'',» [[Turcica]], XIV, [[1982]], ss.216-225
* ''[[Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyetnâme”“Vilâyet-nâme”]]'', Hazırlayan [[Abdülbâki Gölpınarlı]], [[İnkılâp Kitabevi]], İstanbul, [[1990]], s.47
* [[Machiel Kiel]], “[[The Türbe of Sarı Saltuk At Babadag-Dobrudja. Brief Historical and Architectonikal Notes]]”, [[Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi]], Sayı: 6-7, İstanbul, [[1978]], s. 212; F.W. [[Hasluck]], a.g.e., s. 115.
* [[Ö.Lütfi Barkan]], “[[İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler]]”, [[Vakıflar Dergisi]], Sayı: 2, Ankara, [[1942]], s.283.
Satır 38 ⟶ 42:
* [[Şükrü Halûk Akalın]], [[Sledite na Sarı Saltuk v Rumeliya i Svetata Obitel na Sveti Naum / Sarı Saltuk v Ohrid]], [[İslyam i Kultura İzsledvaniya]], Sofia, Bulgaria, 1999, s. 26-51,
* [[Şükrü Halûk Akalın]], [[Saltukname'nin Yeni Bulunan Nüshaları ve Bazı Düşünceler]], Türk Kültürü Araştırmaları, c.XXIV/2, s. 229, Ankara, 1989
* [[İbn Battuta]] - ''[[İbni Batuta Seyahatnâmesi|SeyahatnâmeSeyahat-nâme]]''
* [[Şükrü Halûk Akalın]], "[[''Saltukname''’dekideki Atasözleri]]", Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S.4, s. 55-69, Adana, 1996
* [[Şükrü Halûk Akalın]], [[Ebü'l-Hayr-ı Rûmî'nin Saltukname’siSaltukname'si]], TDAY Belleten 1992, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1995, ss. 37-59
* [[Şükrü Halûk Akalın]], [[Sarı Saltuk ve Ebü’l-Hayr-ı Rûmî’nin SaltuknamesiSaltukname’si]], Kriterion, Renkler, s.156-176, Bucharest, Romania, 1995
▲* [[Şükrü Halûk Akalın]], "[[Ebülhayr Rumi]]", ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi'', c.10, s.360-362
 
== Dış bağlantılar ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Sarı_Saltuk" sayfasından alınmıştır