Vikipedi

Salname: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Cem Altınel (mesaj | katkılar)
Devriyeler
2.993 değişiklik
Düzenleme
kategori, resim ekleme, içerik ve kaynak ilavesi, düzenleme.
1. satır:
[[Dosya:Salname1312.PNG|thumb|200px|1312 (1894) yılı devlet salnamesi]]
'''Sâlnâme''' ( سالنامه :salname), [[Osmanlı]] döneminde [[resmi]] nitelikli [[devlet]], [[vilayet]] salnamelerine rastlandığı gibi, özel nitelikli salnameler de bulunmaktaydı. Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyordu.Ayrıca diğer ismi de 'Nevsal'dır.▼
'''Salname''' ( سالنامه :salname), [[Osmanlı Devleti]]'nde resmî ve özel kurumlar tarafından bir sene boyunca gerçekleşen olayları topluca göstermek üzere hazırlanan yapıtlardır.
 
Osmanlı dönemi tarihi ve edebiyatı üzerine araştırma yapmak isteyen araştırmacılar için önemli sosyal bilimler kaynaklarındandır.<ref name=tevfik>{{dergi kaynağı|ad1=Sütçü|soyadı1=Tevfik|başlık=Sosyal Bilimlerde Araştırma Kaynağı Olarak Almanaklar, Sâlnâmeler ve Yıllıklar|dergi=İmi Araştırmalar|tarih=2004|sayı=18|sayfalar=79-92|url=http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1535/S%C3%BCt%C3%A7%C3%BC.pdf?sequence=1|erişimtarihi=5 Aralık 2016}}</ref> Batı dünyasında bu türün karşılığı yoktur ancak salnamelere paralel olarak [[almanak]]lar mevcuttur. Osmanlı devletinin son devlet salnamesi 1334 (1918) tarihini taşır. Salname geleneği, cumhuriyet döneminde 1925-1941 arasında önce "''Devlet Salnamesi''", daha sonra "''Devlet Yıllığı''" adı ile çıkarılan yayımlarla sürdürülmüştür.
Bir sene boyunca gerçekleşen olayları topluca göstermek üzere hazırlanan yapıtlar için kullanılan bir sözcük olan "sâlnâme", Türkçe'ye Tanzîmât'tan sonra girmiştir. Farsça "sene" anlamına gelen "sâl" ile yine Farsça "mektup, kitap" anlamına gelen "nâme" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan sâlnâmenin günümüzdeki karşılığı ise "yıllık"tır.<ref name=":1">Duman, Hasan, ''Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu'', Ankara: Kültür Bakanlığı Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 1999 </ref> <ref name=":0">Bakar, İsmail, ''Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Yıllıklar, Sâlnâmeler, Nevsâller ve Takvimler'' İstanbul 2008</ref>Batı dillerinde, sâlnâme ya da yıllık karşılığında ''Annus, Annale, Almanach ve Year Book'' sözcükleri kullanılır''.''<ref>Kahraman, Seyit Ali, ''İlmiyye Sâlnâmesi,'' İstanbul: İşaret Yayınları 1998 sayfa.12</ref><ref name=":0" /> Salname sözcüğü "Almanak" ve "Takvim" ile karıştırılmaktadır. Herhangi bir şeyin doğru yerini gösterme anlamı taşıyan takvim, günlerin, ayların, mevsimlerin, yılların ve bayramların cetvelidir. Almanak ise anlamca salnameye çok yakın olmakla beraber halka hitap etme zorunluluğu dolayısıyla ev yönetimi ve oyunları, sağlık öğütleri, fıkralar ve mizahi resimler gibi çok farklı konulara yer veren yıllıklardır.<ref>Karaman,Fikri, ''Salname-i Vilayet-i Sivas 1890'' İstanbul: Sivaslılar Eğitim, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı, 2001</ref><ref name=":0" />
 
▲''Devlet'Sâlnâme', ''nezaret'' ve ( سالنامه''vilayet'' :salname),salnameleri [[Osmanlı]]şeklinde dönemindeüçe [[resmi]]ayrılan resmî nitelikli [[devlet]],salnamelerin [[vilayet]] salnamelerine rastlandığı gibi,dışında özel nitelikli salnameler de bulunmaktaydıyayımlanmıştır. Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyordu.Ayrıca diğer ismi de 'Nevsal'dır.
ilk Osmanlı salnamesi Sadrazam [[Koca Mustafa Reşid Paşa|Mustafa Reşid Paşa]]'nın girişimiyle [[Ahmed Vefik Paşa]] tarafından hazırlanmış ve ''Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye'' adıyla 1847'de yayınlanmıştır.<ref name=":0" /><ref name=":1" />▼
 
Yıllıklarda Osmanlı İmparatorluğudöneminde, Arapça, Türkçe-Boşnakça, Türkçe-Fransızca, Türkçe-Rumca, Rumca, Ermenice, Ermeni harfli Türkçe, Karamanlıca ve Arapça olarak yayınlanmıştır. Salnameler, imparatorluk coğrafyasındatopraklarında pek çok halkın yüzyıllarca birlikte yaşamaları, aynı kaderi paylaşmaları, Osmanlı yönetiminin başarı ve zaafları ile bunlardan ders çıkarılmasına yönelik özel ve önemli bilgiler bulunmaktadıriçermektedir.<ref name=":0" /> ▼
1847 yılında yayınlanan bu ilk salnameden farklı olarak, 1848 ve 1849 yıllarına ait salnamelerde imparatorluğun bütün kazalarıyla gösterildiği eyaletlerin yönetsel bölüşümlerinin tabloları, gayr-ı müslimlerin her vilayet ve kazadaki dinsel temsilcilerini gösteren cetveller ve namaz zamanlarını gösteren takvimler eklenmiştir.<ref name=":0" /> <ref>Aydın, Bilgin, (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'nde yayınlanacak "Salname" maddesi) </ref>▼
 
Salnameler 1846 - 1847 yılından 1879 - 1880 yılına kadar [[Taş baskı|litografya]] (taş baskı) yöntemiyle basılmış, 1880 -1881 yılı salnamesinden itibaren [[tipografi]] (düz yazı) yöntemi uygulanmıştır.
 
== Sözcüğün kökeni ==
Çoğunluğu Osmanlı dönemini kapsayan bu önemli başvuru kaynakları, Arapça, Türkçe-Boşnakça, Türkçe-Fransızca, Türkçe-Rumca, Rumca, Ermenice, Ermeni harfli Türkçe, Karamanlıca ve Arapça olarak yayınlanmıştır.
Sâlname sözcüğü, Türkçe'ye [[Tanzimat]]'tan sonra girmiştir. Farsça "sene" anlamına gelen "''sâl''" ile yine Farsça "mektup, kitap" anlamına gelen "''nâme"'' sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur. Günümüzdeki Türkçe karşılığı "''yıllık''"tır.<ref name=":1">Duman, Hasan, ''Osmanlı Sâlnâmeleri ve Nevsâlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu'', Ankara: Kültür Bakanlığı Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 1999 </ref> <ref name=":0">Bakar, İsmail, ''Sadberk Hanım Müzesi Kütüphanesi Yıllıklar, Sâlnâmeler, Nevsâller ve Takvimler'' İstanbul 2008</ref>Bu eserlere nevsal de denilmiştir.
 
Batı dillerinde, sâlnâme ya da yıllık karşılığında ''Annus, Annale, Almanach ve Year Book'' sözcükleri kullanılır''.''<ref>Kahraman, Seyit Ali, ''İlmiyye Sâlnâmesi,'' İstanbul: İşaret Yayınları 1998 sayfa.12</ref><ref name=":0" />
▲Yıllıklarda Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında pek çok halkın yüzyıllarca birlikte yaşamaları, aynı kaderi paylaşmaları, Osmanlı yönetiminin başarı ve zaafları ile bunlardan ders çıkarılmasına yönelik özel ve önemli bilgiler bulunmaktadır.<ref name=":0" />
 
Salname sözcüğü "''Almanak''" ve "''Takvim''" ile karıştırılmaktadır.<ref name=tevfik/> Herhangi bir şeyin doğru yerini gösterme anlamı taşıyan takvim, günlerin, ayların, mevsimlerin, yılların ve bayramların cetvelidir. Almanak ise anlamca salnameye çok yakın olmakla beraber halka hitap etme zorunluluğu dolayısıyla ev yönetimi ve oyunları, sağlık öğütleri, fıkralar ve mizahi resimler gibi çok farklı konulara yer veren yıllıklardır.<ref>Karaman,Fikri, ''Salname-i Vilayet-i Sivas 1890'' İstanbul: Sivaslılar Eğitim, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı, 2001</ref><ref name=":0" />
[[Dosya:The yearbook of the Erzurum Vilayet of 1871-Population of Childir Sanjak.jpg|thumb|150px|1871 Erzurum Vilayet Salnamesi, Çıldır Sancağı nüfusu]]
 
== İlk salnameler ==
▲ilkİlk Osmanlı devlet salnamesi [[Abdülmecid|Sultan Abdülmecid]] döneminde Sadrazam [[Koca Mustafa Reşid Paşa|Mustafa Reşid Paşa]]'nın girişimiyle [[Ahmed Vefik Paşa]] tarafından hazırlanmış ve ''Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye'' adıyla 1847'de yayınlanmıştır.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> Bir başka kaynakta ilk devlet salnamesini Ahmet Vefik Paşa'nın yayımladığı bildirilir.<ref name=tevfik/> İlk salnamenin 19. yüzyıl ortalarında [[Abdülhak Molla]] tarafından Ahmet Vefik Paşa'nın veya Sadrazam Reşid Paşa'nın teşviki ile oluşturulduğunu yazan kaynaklar da vardır.<ref name=tevfik/>
 
▲1847 yılında yayınlanan bu ilk salnameden farklı olarak, 1848 ve 1849 yıllarına ait salnamelerde imparatorluğun bütün kazalarıyla gösterildiği eyaletlerin yönetsel bölüşümlerinin tabloları, gayr-ı müslimlerin her vilayet ve kazadaki dinsel temsilcilerini gösteren cetveller ve namaz zamanlarını gösteren takvimler eklenmiştir.<ref name=":0" /> <ref>Aydın, Bilgin, (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi'nde yayınlanacak "Salname" maddesi) </ref>
 
== Salname türleri ==
==== Devlet Salnameleri ====
1847 yılında 175 sayfa olarak yayınlanan ilk devlet salnamesinden sonra düzenli olarak çıkarılan Devlet Salnameleri her yıl gelişmiş ve hacimce büyümüştür. Özellikle 1878'den sonra daha mükemmel hale gelmişler, konu ve içerik bakımından genişletimişlerdir.<ref name=tevfik/> Başlangıçta yüz küçük sayfa olarak hazırlanan salnamelerin sayfa sayıları gittikçe sekiz yüz dokuz yüz sayfayı bulmaya başlamıştır. Devlet Salnameleri, 1899'a kadar Maarif Nezareti tarafından çıkarılmış; Memurin-i Mülkiye heyetine bağlı "''Sicill-i Ahvâl-i Memûrîn''" dairesi tarafından düzenlenmiştir.<ref name=tevfik/>
1847 yılında 175 sayfa olarak yayınlanan ilk salname Abdülmecid döneminde Sadrazam [[Koca Mustafa Reşid Paşa|Mustafa Reşid Paşa]]'nın teşviki, Hekimbaşı Abdülhak Efendizade Hayrullah Efendi ile devlet ve düşünce adamlarından [[Ahmed Vefik Paşa|Ahmet Vefik Paşa]] ve [[Ahmed Cevdet Paşa]]'nın ortak çalışması sonucu İstanbul'da hazırlanmıştır.
 
Düzenli olarak çıkarılan Devlet Salnameleri her yıl gelişmiş ve hacimce büyümüştür. 1847-1880 arasındaki 35 nüsha taş baskı, diğerleri matbaa harfleriyle basılmıştır. 1913-1916 yılları arasında salname hazırlanmamıştır. 1917-1918 yıllarını kapsayan Osmanlı Devletinin son salnamesi 1918'de yayınlanmıştır. Devlet SalnameleriSalnamesileri Osmanlı döneminde 68, Cumhuriyet döneminde de 3 adet olmak üzere toplam 71 adettir. İlk1929 çıktığıyılında yıllardabu 100yayınlar sayfa''Devlet civarındaYıllığı'' olanadıyla salnamelerçıkarılmaya sondevam yıllarda 1000 sayfayı aşmış ve 6 kuruştan satışa çıkarılmıştıretmiştir.<ref name=":1" /><ref name=":0" />
 
[[File:Şevket Bey'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi.jpg|thumb|150px|[[Şevket Dağdeviren]]'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi]]
==== Vilayet Salnameleri ====
Devlet salnamelerinin faydası görüldükten sonra, vilayet ve nezret salnameleri çıkarılmağa başlanmıştır.<ref name=akbay>{{web kaynağı|soyadı1=Akbay|ad1=Ümmügül|başlık=Osmanlı Devleti'nde Salnameler|url=https://www.academia.edu/11615834/Osmanl%C4%B1_Devletinde_Salnameler|website=https://www.academia.edu/|yayıncı=Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2014|erişimtarihi=5 Aralık 2016}}</ref> İlk vilayet salnamesi 1866 yılında basılan ''Bosna Vilayet Salnamesi,'' sonuncu ise 1922 yılında basılan ''Bolu Livası Salnamesi'''dir''.'' 1866 - 1922 yılları arasında 527 Vilayet Salnamesi yayınlanmıştır.<ref>Emiroğlu, Kudret, ''Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869'' Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı 1993</ref><ref name=":0" /> Bu salnamelerde vilayetin coğrafi konumu, ziraat, hayvancılık, üretim, nüfus, hizmet birimlerinin durumu, siyasal olaylar, okullar, hastaneler, camiler, tekkeler, hamamlar, yollar, ormanlar gibi birçok konu ile ilgili bilgiler bir araya getirilmiştir. Her yıllıkta vilayetin yönetimsel dağılımı, memurların listesi, ziraat ve sanayi ürünlerinin çeşitleri ve miktarları istatistiklerle gösterilmiş, eğitim kurumları ile öğrenci sayıları ayrıntılı biçimde toplumun hizmetine sunularak günümüze kadar değerli kaynaklar olarak kalmıştır.
 
Bazı vilayetler 1 salname çıkarırken, [[Halep Vilayeti|Halep]] 35, [[Hüdavendigâr Vilayeti|Hudavendigar]] 34, [[Suriye Vilayeti|Suriye]] 32, [[Konya Vilayeti|Konya]] 30 ve [[Edirne Vilayeti|Edirne]] 28 salname yayınlamıştır.<ref name=":1" /><ref name=":0" />[[File:Şevket Bey'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi.jpg|thumb|[[Şevket Dağdeviren]]'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi]]▼
==== Resmi Kurum ve Kuruluş Salnameleri ====▼
Resmi olarak bakanlıklar tarafından çıkarılan ilk salname 1865 yılında ''Salname-i Askeri'' başlığını taşır''.'' Son resmi salname ise 1929 yılında yayınlanan ''Türkiye Salnamesi'''dir. Resmi kurum ve kuruluşlara ait salnamelerin sayısı 77'dir.<ref name=":0" />▼
 
▲Bazı vilayetler 1 salname çıkarırken, [[Halep Vilayeti|Halep]] 35, [[Hüdavendigâr Vilayeti|Hudavendigar]] 34, [[Suriye Vilayeti|Suriye]] 32, [[Konya Vilayeti|Konya]] 30 ve [[Edirne Vilayeti|Edirne]] 28 salname yayınlamıştır.<ref name=":1" /><ref name=":0" />[[File:Şevket Bey'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi.jpg|thumb|[[Şevket Dağdeviren]]'in 1892 tarihli Edirne Salnamesi]]
▲==== ResmiResmî Kurum ve Kuruluş Salnameleri ====
▲ResmiResmî olarak bakanlıklar tarafından çıkarılan ilk salname 1865 yılında ''Salname-i Askeri'' başlığını taşır; ordu teşkilatı, kadrolar, zabitlerin adları, nişanları gibi bilgiler içeren Salname-i Askeri 17 adettir. ''.Bahriye Salnamesi, Hariciye Salnamesi, İlmiye Salnamesi, Maarif Salnamesi'' resmi kurum ve kuruluş salnamelerinin örneklerindendir. Son resmiresmî salname ise 1929 yılında yayınlanan ''Türkiye Salnamesi'''dir; bu tarihten sonra bu yayınlar "devlet yıllığı" adını almıştır. ResmiResmî kurum ve kuruluşlara ait salnamelerin sayısı 77'dir.<ref name=":0" />
==== Özel Konulu ya da Kişi ve Kuruluş Salnameleri ====
Özel salnameler daha çok "almanak" özelliği gösterir. Genellikle bol resimli olup içindeki konular çok çeşitlidir. İlk özel salname 1873 yılında çıkan Ebüzziya Tevfik Bey'in ''Salname-i Hadika''<nowiki/>'dır. En son yayınlanan özel salname ise 1928 tarihli ''Mu'allim Almanağı''<nowiki/>'dır. 1873 - 1928 yılları arasında 26 adet özel salname basılmıştır. [[Sedat Simavi]]'nin ''Diken ve İnci Salnamesi'', [[Ahmet İhsan Tokgöz]]'ün ''Salname-i Servet-i Fünün'', [[Zekeriya Sertel]]'in ''Resimli Yıl'' önemli özel salnamelerdendir.<ref name=":0" />
 
İlk özel salname, [[Ali Suavi]] tarafından [[Paris]]'te çıkarılan "''Türkiye Fi Sene 1288'' adlı salnamedir.<ref name=tdvia/> İkincisi 1289 (1872), üçüncüsü 1290 (1873) tarihini taşır. Bu tarihten sonra çıkıp çıkmadığı bilinmez. Ali Suavi bunlarda Osmanlı Devleti'nin coğrafi durumu, nüfusu, zirai ve sınai üretimi, kara ve deniz yolları, ticaret gemileri ve !imanları, para ve ölçü birimleri ve şirketler hakkında bilgi vermiştir.<ref name=tdvia>{{kitap kaynağı|soyadı1=Aydın|ad1=Bilgin|başlık=Salnâme|tarih=2009|yayıncı=Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 39|sayfalar=51-54|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c36/c360049.pdf|erişimtarihi=5 Aralık 2016}}</ref>
==== Resmi ya da Özel Kurum ve Kuruluş Nevsalleri ====▼
 
Türkiye'de çıkarılan ilk özel salname ise ''Salname-i Hadika'' adıyla 1873 yılında [[Ebüzziya Tevfik Bey]] tarafından basılmıştır.<ref name=tdvia/> Bu yayın çok başarılı olmuş ve halkın geniş ilgisini çekmiştir.<ref name=tdvia/>
 
En son yayınlanan özel salname, 1928 tarihli ''Mu'allim Almanağı''<nowiki/>'dır. 1873 - 1928 yılları arasında 26 adet özel salname basılmıştır. [[Sedat Simavi]]'nin ''Diken ve İnci Salnamesi'', [[Ahmet İhsan Tokgöz]]'ün ''Salname-i Servet-i Fünün'', [[Zekeriya Sertel]]'in ''Resimli Yıl'' önemli özel salnamelerdendir.<ref name=":0" />
 
▲==== ResmiResmî ya da Özel Kurum ve Kuruluş Nevsalleri ====
Yeni yıl, yılbaşı karşılığında kullanılmış olan "nevsâl" sözcüğü de "sâlnâme" gibi Farsça'dır.<ref>Duman, Hasan, IRCICA, 1982</ref> Salnameler dışındaki yıllıklar içinde ayrı bir yeri olan nevsaller çok çeşitli konularda hazırlanmıştır. İlki 1880 tarihli ''Rebi-i Ma'rifet'', sonuncusu ise 1925 tarihli ''Milli Nevsal'' olmak üzere toplam 55 adet nevsal yayınlanmıştır.<ref name=":0" />
 
Satır 34 ⟶ 51:
Salnamelerden farklı olarak bir yılın aylarını, günlerini sayılarını gösteren cetvel ya da defter niteliğinde yayınlardır.<ref name=":0" />
 
== Kaynakça ==
{{osmanlı-taslak}}
{{kaynakça}}
 
== Ayrıca bakınız ==
*[[Almanak]]
[[Kategori:Osmanlı tarihi kaynak eserleri]]
[[Kategori:Osmanlı_edebiyatı]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Salname" sayfasından alınmıştır