Vikipedi

Kadırga: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
düzeltme AWB ile
Noyder (mesaj | katkılar)
34.095 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır:
 
{{Anakaynaklar}}
[[Dosya:Galley-knightshospitaller.jpg|thumb|right|234x234px|Malta Tapinak Sovalyeleri Devleti'ne ait XVI. yüzyıl kadırgası <br/><small>Kaynak:[[Venedik]]'teki donanma müzesindenmüzesi</smll>r bir kadırga.]]
 
'''Kadırga''', daha çok [[Akdeniz]]'de kullanılan [[çektiri]] (çektirme) tipi bir [[savaş gemisi]]. İlk olarak 8. yüzyılda Akdeniz'de deniz savaşlarında kullanılmaya başladı. 17. yüzyıla kadar gelişme göstermiştir. Antik çağlardan beri kullanılırdı. Asıl hareket mekanizması [[kürek]]tir ve [[yelken]] buna yardımcı olması için tasarlanmıştır.
 
== KadırgaKullanildiklari tarihi caga gore adırga türleri ==
 
 
Değişik tarih çağlarında kullanılan ana kadırga tipleri, büyüklükleri sırasına göre aşağıda verilmiştir:
 
=== [[Pentekontera]] ===▼
=== Antik caglar ===
▲==== [[Pentekontera]] ====
{{ana madde|Pentekontera}}
[[Dosya:Boat Cdm Paris 322 n2.jpg|100px|left|thumb|Pentekontera]]
Satır 12 ⟶ 17:
Kadırga tarihte Akdeniz denizcilik medeniyetleri tarafından kullanılmış standart teknedir.
 
==== [[Bireme]] ====
{{ana madde|Bireme}}
[[Dosya:Trireme 1.jpg|100px|right|thumb|Bireme]]
Satır 21 ⟶ 26:
Roma Çağlarında kullanılan orta büyüklükte bir teknedir. Fakat karaya yakin destek sağlayabilmesi, hızlılığı ve yüksek manevra kabiliyeti dolayısıyla takip, logistik destek ve hizla asker nakliyati için tercih edilen tekne idi.
 
==== [[Trirem]] ====
''Trirem'' tipi gemiler klasik deniz güçlerinin ana bel kemiğini oluşturmaktaydılar. Hızlı, çevik hareketli ve kolayca manevra edilebilmeleri dolayısıyla ta Orta Çağlara kadar Akdeniz'in her tarafında yaygın olarak kullanılan harp tekneleri idiler.
 
==== [[Kuadrirem]] ====
Teknenin her iki tarafında dört sıra kürekçiler bulunmaktaydı ve ''kuinkuerem''lerle birlikte Klasik Çağlar harp gemilerinin en büyükleri olmaktaydılar.
 
==== [[Kuinkuerem]] ====
<!--
A cinque file di remi per lato, erano, con la quadriremi, tra le più grandi navi impegnate in combattimento.
-->
==== [[Esareme]] ====
<!--
Vi erano anche navi che trasportavano lo Stato Maggiore dell'[[esercito]], per lo più con funzione di deterrente per impressionare il nemico.
Satır 42 ⟶ 47:
Galea da guerra e da commercio in uso presso l'[[Impero Bizantino]]. Armava del temibile [[fuoco greco]], miscela incendiaria in grado di ardere sull'acqua.
-->
 
 
== Orta Çağlar sonları ve Yeni çağlar ==
 
=== [[Karamürsel (gemi)|Karamürsel]] ===
{{ana madde|karamürsel (gemi)}}
Satır 59 ⟶ 67:
=== [[Fusta]] ===
[[Dosya:Fusta by Jan Huygen van Linschoten.jpg|thumb|100px|left|thumb|Fusta]]
<!--
Kalyota seklinde ve karaekterinde ama kalyotladrdan daha buyuk am kadirgadan daha kucuk boyda savas gemisi. Donanma filolarinin oncukleri ve icin ve sahil koruma icin kullanilmakata idiler.▼
 
▲Kalyota seklindeşeklinde ve karaekterindekarekterinde ama kalyotladrdankalyotalardan daha buyukbüyük amama kadirgadankadırgadan daha kucukküçük boyda savassavaş gemisi. Donanma filolarininfilolarının oncukleriöncüleri ve iciniçin ve sahil koruma iciniçin kullanilmakatakullanılmakta idiler.
Più grande della galeotta, veniva utilizzata per il controllo costiero e l'avanguardia di flotta.
 
Mutfakta daha büyük, Kıyı ve filonun öncü kontrol etmek için kullanılmıştır.
-->
=== Kadırga ===
[[Dosya:Galley running before the wind.JPG|thumb|100px|right|thumbleft|Kadırga]]
{{ana madde|kadırga()}}
<!--
Satır 75 ⟶ 79:
 
=== [[Baştarda]] ===
[[Dosya:The réale returning to port.jpg|thumb|100px|left|thumb|Baştarda]]
{{ana madde|Baştarda}}
<!--
Galea dalle fome poppiere più piene rispetto alla galea sottile e murate più alte, era utilizzata con funzioni di nave ''[[capitana]]'' o ''[[patrona]]'', cioè ammiraglia. Il nome derivara dal fatto che tale tipo di nave risultava essere un incrocio tra la galea sottile e la galea grossa. Ne esisteva anche una versione ridotta nota come ''bastardella'', di dimensioni intermedie tra la galea sottile e la galea bastarda.
-->
 
Çektiri tipinde kadırgaların büyüğü bir tür olan harp gemisine verilen addır. Donanma komutanı bir amiralin (riyale) gemisi veya büyük rütbeli bir komutanın (patrona) gemisi olarak kullanılan, kadırgadan daha büyük olan bir gemiyi tarif etmektedir. Bu tip kadirga gemisinin ismi İtalyanca ''galea bastarda'' teriminden turetilmisti. Genellikle kürekle çalışmaktaydı; fakat iki veya tek sereni de bulunup yelkenle de hareket kabiliyeti bulunmaktaydı. Kurekle hareket icin Osmanlı baştardaları 6-32 çift küreğe sahip olup her kürek 5-7 kürekçi tarafından çekilmekte idi. Güvertesinin altında kürek çekilen baştardalar "bastarda girap" olarak isimlendirilmekte idi. Kıç çadırı özel kumaştan el işlemeli olurdu.
=== Büyük kadırga veya yarım baştarda ===▼
 
 
▲=== Büyük kadırga veya yarım baştarda ===
 
{{ana madde|baştarda}}
 
<!--
"Büyük kadırga" (It. : galea grossa) genellikle deniz ticareti için yük taşımak için büyük boyda bir kadırga şekilli "çektiri" gemi yani kısaca "ticaret için büyük kadirga". Genellik bu tip kadırgalar ticari amaçla yapımlanıp kullanılmasına rağmen çok kere istenilirse deniz savaşı yapabilmek için gereken top ve bordolama malzemeleri de taşıyarak deniz savaşı yapmak içimn hazırlanan savaş filolarında da kulanılmıştır.
Utilizzata prevalentemente per attività mercantili, ma all'occorrenza armabile per il combattimento, era nota anche come ''galea grossa da merchado''.
 
-->
==Yarım Baştarda̩̩̩̩̩̩̩==
 
{{ana madde|Kalyon}baştarda}▼
"Yarım baştarda̩̩̩̩̩̩̩" (It.: piccola bastardella) komuta gemisi olmayan ve 26 oturaklı olan baştardalara "yarım" (veya "orta") adı verilirdi. Bu yarım baştardalar büyüklüğü bir harp gemisi olan kadırga (It.: galea sottile) ile daha çok ticaret gemisi olarak kullanılan büyük kadırga (It. : galea grossa) arasındaydı. Osmanlı donanmasında "yarım" baştardaların boyu 7 zira (takriben 42.75-51.30 metre) idi ve 26 oturakdaki her küreği 5 ila 7 kürekçi çekerdi.
 
=== [[Mavna]], mahon veya galeas ===
 
[[Dosya:Armada galleass.png|thumb|100px|right|thumbleft|XVI. yuzyil İspanyol Armadası'nda bir galeasmavna]]
{{ana madde|Mavna}}
<!--
Sviluppata dalla galea grossa mercantile costituiva il principale nucleo di artiglieria nelle flotte di galee;
-->
 
Mahon, mavna (galeas) tipi gemi Venedikli gemi ustalari tarafindan 16. yzyilda gelirtirilen kadirga tipli cektiri ve kalyon tipli yeleknli bir gemidir. Bu tip gemiler buyuk boylu olup genellikle ticari esya tasimak icin kulanilan "buyuk kadirga" boyutlarinda ve sekilindedir. Tipik bir 17. yuzyil yapimi mavnanin boyu 59 metre en buyuk genisligi 9 metre olup su altindan kalan kismi 3.5 metredir. Mavnaini basindaki [[pruva]] yuvarlak ve kicin ki [[pupa]] da "karpuz kicli" tabiriyoe yuvarlaktir. Tipik bir mavnanin kadirga gelenegine kic tarafinda cadirli platform hem de bas tarafinda cadirla kapli platform bulunmakta ve bu iki platormu baglayan bir kopru kurekcilerinin baslari seviyesinde bulunmakta idi. Kurekciler yuksek bordalar arkasinda iki kat uzerinde altli-ustlu ve [[iskele (gemi)|iskele-sol]] ve [[sancak (gemi)|sancak-sag]] da olarak dort grup olarak oturmakta idiler. Her grupta 32 tane 15 meter uzunlugunda kurek bulunup her bir kurek icin 7-8 tane kurekci bulunmakta idi. Mavna bu kurekciler tarafindan kurekle cekilereek yurutulebilecegi gibi uc sereni olup yelkenle de yurutulebilmektedir. Tipik bir mavnada hucum atesli silahi olarak 10 tane [[savaş topu]] ve 30 tane kucuk saga sola ve asagi yukari 360 derece dondurulebilir "doner top (Ispanyolca: peterero)" bulunmakta idi. Bircok tarihci Osmanli donanmasini Kutsal Ittifak donanmasi tarafindan Ekim 1670'de [[İnebahtı Deniz Muharebesi]]'nde buyuk maglubiyete ugratmasini Kutsak Ittifak'in filosu icinde buluna "mavna"larin Osmanli kardirgalarinin hucumuna karsi koyabilip mavnalrin hucumunada Osmanli kadirgalarinin buyuk zarar gormesine baglarlar.
=== [[Kalyon]] ===
[[Dosya:Ottoman Galleon.jpg|100px|left|thumb|Kalyon]]
=== Paşa baştardası===
▲{{ana madde|Kalyon}}
 
<!--
{{ana madde|baştarda}}
Questa nave costituiva la forma intermedia tra la galeazza ed un moderno [[veliero]], evolse infine in una nave propulsa esclusivamente a vela.
 
-->
"Paşa baştardası" Osmanlı deniz filolarında komuta mevkii olup gerek harbde ve gerek sulhde Kaptan-ı Derya'nın komuta gemisi kullanılırdı. "Paşa baştardası" 36 oturaklı idi; her oturak için 7 kürekçi bulunurdu. Boyu 77 zira (takriben 57.75-69 metre) id). Her iki kürek arasında üçer cenkci yerleştirilirdi. Böylece "paşa baştardasının", tüm efradı takriben 800 kadardı. Efrad 72 küreğin her birini 7 kişi olarak çeken 504 kürekçi, 216 cenkci, ve diğerleri denizcilikte mahareti olan gedikli denizcilerden oluşuyordu. 17. yüzyıldan itibaren kaptan baştardalari "karpuz kıçlı" olarak yapılmaktaydılar. Atesli silah olarak toplar tasimaktaydi ve toplarının 3 tanesi başta idi ve her iki yanda 4-5 tane hafif doner top bulunurdu.
 
"Paşa baştardası" için kıç çadırı özel kumaştan el işlemeli olurdu. Bu 16. asır sonuna kadar, yani Cığalazade Sinan Paşa'nın Kaptan-ı Deryalığına kadar 'serasker' denilen kalın bir kumaştan yapılırdı. Sonraları yeşil ve kırmızı kadifeden yapılmaya başlandı; nihayet kırmızı kadifede karar kılındı. "Paşa baştardası" kıç çadırı her yıl değiştirilir ve her yıl eski çadır kaptan paşanın maiyetindeki gedikli denizcilere verilirdi.
 
== Osmanlı donanmasında kadırga ==
 
Standart bir Osmanlı kadırgası 40 metre boyunda 7-8 metre genişliğinde ve 24 oturaklıdır. Bir ya da iki üçgen yelkenle hareket eder. Ancak kadırga sınıfı başka gemileri de ihtiva eder. Bu ebatlardan küçük keşif amaçlı "kalita", "çektirme" gibi gemiler olduğu gibi güvertesinin altında kürek çekilen baştarda gırap gibi modelleri de vardır.
 
[[Osmanlı donanması]]nda özellikle 17. yüzyılda Türk donanmasının altın çağında asıl savaş gemisi konumundadır. Osmanlı donanmasında 18. yüzyılın sonlarına kadar kadırga kullanmıştır.
 
=== Kadırga kalyon karşılaştırması ===
 
Kadırga ince uzun yapısı ve alçak bordası sayesinde çok süratli ve kıvrak hareket eden bu gemi tipi [[kalyon]] sınıfı büyük yelkenli gemilere karşı avantajlıydı. Kalyonlar yalnızca rüzgarlı havalarda yol alırken kadırga rüzgarsız havalarda da yol alabilirdi. Ayrıca kullandığı [[Latin yelkeni]] sayesinde rüzgar yönünden bağımsız yol alabilirdi.
 
Satır 111 ⟶ 124:
 
Kadırganın kalyona karşı sürat ve manevra üstünlüğü vardı. Bunun yanında imalatı da 3 kat daha ucuzdu. Ancak kullanımı için çok sayıda kürekçi gerektirmesi bu ucuzluk avantajını ortadan kaldırmaktaydı. Kalyon ise kadırgadan çok daha dayanıklıydı. Ancak kalyonun geniş yüksek ve ağır gövdesi bulunmakta; geniş gövde sürat için hiç uygun olmamakta ve arkadan rüzgar almadığı sürece kalyonun yavaş ve hantal kalmasına sebep olmaktaydı. 40 metre boyunda 7 metre genişliğinde bir kadırganın mükemmel su direnci kalyonda yoktu.
 
==Kaynakça==
 
Bu madde kısmen İtalyanca Wikipedia "galea" maddesi kaynaklıdır [[https://it.wikipedia.org/wiki/Galea]] (İtalyanca)
 
{{Kaynakça}}
 
== Dış kaynaklar ==
* Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1988), ''Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı'', Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN 975-16-0042-1.
 
 
== Dış baglantilar ==
 
 
[[Kategori:Kadırgalar| ]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kadırga" sayfasından alınmıştır