|
[[Dosya:Kidal.jpg|right|230px|thumb|[[Kidal]]a girisgiriş. KasabaninKasabanın adiadı geleneksel Tifinag ve Latin yazisiyazısı ile yazilmisyazılmış.]]
'''Tifinag''' ([[Dosya:Tifinagh in Tifinagh.svg|64px|ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ]] Yeni- Tifinag yazisiyazısı ile) başta [[Tuareg]]ler olmak üzere bazı [[Berberiler]] tarafından dillerini yazmak için kullanılan yazıdiryazıdır.
Berberiler [[Kuzey Afrika]]'da [[Nil VadisıVadisi]]'nin batısında yaşayan yerli halktirhalktır. Günlük iletişimde kullanılacak kadar yaygın değildir ancak genellikle politik ve sembolik olarak Berberi kimliğini vurgulamak için kullanılır. [[Tifinag Ircam]] adı verilen biraz değiştirilmiş şekli [[Fas]] ilkokullarında çocuklara Berberi dilini öğretmek için kullanılır.
== Tifinag veya Neo-Tifinag? ==
Dilbilimciler ve tarihçiler bin yıllık Berberi [[ebced]]i olan ''Tifinag''i bu [[ebced]]den türetilmiş, seslileri gösteren ve daha fazla sessiz içeren Neo-Tifinag'dan ayırmaya özen göstermektedirler. Eski Tifinag yazısı kuzey Cezayir, Tunus ve Afrika SahraSahrası'sındakindaki Tuareg bölgelerinde taşlara ve mezartaşlarınamezar taşlarına kazınmış olarak bulunmuştur.
Neo-Tifinag ise 20.yy dayüzyılda bir kısmı Avrupa'da bulunan Fas ve Cezayir'liCezayirli araştırmacılar tarafından geliştirilip bilgisayarlaştırılmıştır.
== Tarihçe ==
Eski bir Tifinag versiyonu Kuzey Afrika'da yaşayan Berberi toplulukları tarafından daha yaygın olarak kullanılmakta idi. MO.MÖ 300 ile MS. 300 arasından kalmıştır.
=== Geleneksel Tifinag ===
Geleneksel olarak bu yaziyazı son nida harichariç hicbir sesli icermeziçermez. Ancak son zamanlarda sessizleri gostermekgöstermek iciniçin bazibazı onerilerdeöneriler vardirsunulmuştur. BaziBazı bolgelerdebölgelerde seslileri gostermekgöstermek iciniçin ArapcaArapça sesli degisimdeğişim isaretleriişaretleri Tifinag karakterleri ile birlestirilmektedirbirleştirilmektedir.
Nadiren bu yaziyazı [[Tagdal]] ([[Songay dilleri]]) gibi digerdiğer komsu dilleri yazmak icindeiçin kullanilmistirde kullanılmıştır.
* İki varyantı vardır: doğu ve batı
* Doğu varyantı bugün Cezayir ve Tunus olan bölgede kullanılmıştır. [[Fenike dili]] ve [[Libyaca]] olarak ikidilliiki dilli yazıların keşfedilmesi yüzünden bugün en iyi çözülmüş varyanttirvaryanttır.
* 24 harfin 22si22'si çözülmüştür.
* Batı varyantı daha ilkeldir. (Février ([1964–1965]). Akdeniz sahilleri boyunca [[Kabili]]den [[Kanarya Adaları]]na kadar bir bölgede kullanılmıştır. 13 ek harf içermektedir.
* Libya-Berberi yazısı saf bir [[ebced]]dir, hiç sesli harf yoktur.
* Ünsüz İkizleşmesi ([[Geminasyon]]) göstermez.
=== Neo-Tifinag yazisiyazısı ===
[[Institut national des langues et civilisations orientales|INALCO]]'de profesorprofesör olan Salim Çakır, Neo-Tifinag'da bir degisimdeğişim onermistirönermiştir (Tafsut 1990 #14).
Son yıllara kadar [[Latin alfabesıalfabesi]]nıni veya [[Arap alfabesıalfabesi]]nıni tercih eden aktivistler yüzünden bu alfabeyi kullanan ne bir kitap ne de bir web sitesi yayınlanmıştır. Ancak web siteleri logoları ve kitap kapaklarında sembolik olarak Neo-Tifinag kullanımı oldukça popülerdir. Ancak Fas'ta Latin ve Arap yazısı arasında 'tarafsız' bir tutum alan kral 2003 yılında Tifinag yazısını kabul etmiştir. Bunun sonucu olarak okul kitapları bu yazı ile yazılmaya başlamış ve bazı okullarda eğitime başlanılmıştır. Fas dışında hiçbir remsi statüsü yoktur. Ironikİronik olarak Fas hükümetihükûmeti 1980lerde1980'lerde ve 1990larda1990'larda bu yazıyı kullananları tutuklayıp hapse atmıştır.<ref>{{fr}}[http://www.amazighworld.org/studies/articles/rapport_sur_calvaire_ecriture_tifinaghe_maroc.php Rapport sur le calvaire de l’écriture en Tifinagh au Maroc]</ref>
Libya'da yetkililer, kararlikararlı olarak Neo-Tifinag yazisiniyazısını dukkanlardükkanlar, ilanlar gibi halka acikaçık yerlerde kullaniminikullanımını ve gosteriminigösterimini yasaklamaktadiryasaklamaktadır.<ref>{{ar}}[http://www.tawalt.com/letter_display.cfm?lg=_TZ&ID=5254&mStartRow=670]</ref>
=== Neo-Tifinag yazisi kod haritasi ===
Neo-Tifinag, versiyon 4.1.0 dan itibaren [[Unicode]] U+2D30 ile U+2D7F arasindaarasında kodlanmistirkodlanmıştır. 55 karakter tanimlanmistirtanımlanmıştır ancak tanimlanandantanımlanandan daha fazlasifazlası kullanilmaktadirkullanılmaktadır. [[ISO 15924]] de'te '''Tfng''' Neo-Tifinag'a atanmistiratanmıştır.
{|align="center" border="1" cellspacing="0" cellpadding="1" style="border:1px solid #CCCCCC;border-collapse:collapse"
CesitliÇeşitli versiyonlar arasiarası karakter karsilastirmakarşılaştırma tablosu:
{|align="center" border="1" cellspacing="0" cellpadding="1" style="border:1px solid #CCCCCC;border-collapse:collapse"
| 