Vikipedi

Tutulma: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
düzeltme AWB ile
2. satır:
'''Tutulma''', bir [[astronomik]] objenin geçici olarak önüne engel gelerek kapanması sonucu oluşur ki bu ya önüne başka bir cisim gelmesi ya da gözlemci ve objenin arasına başka bir cisim gelmesi ile olur. Tutulma bir tip "[[syzygy]]"dir.
Tutulma terimi sıklıkla ya [[Ay]]’ın gölgesinin [[Dünya|Dünya’nın]] yüzeyine düşmesiyle olan [[güneş tutulması|güneş tutulmasını]]nı anlatmak için ya da Ay’ın Dünya’nın gölgesinde kaldığı [[ay tutulması|ay tutulmasını]]nı anlatmak için kullanılır. Ancak, bu terim Dünya- Ay sisteminden ötede geçen başka bir takım olayları anlatmak için de kullanılır. Örneğin, bir gezegenin kendi ayı tarafından gölgelenmesi yahut bir ayın kendi kendi gezegeninin gölgesi altında kalması ya da bir ayın başka bir ayın gölgesi altında kalması. Eğer gözlemcinin pozisyonu ile [[yıldız|yıldızın]]ın yörüngenin düzeyi kesişirse de bir ikili sistem oluşabilir.
 
== Etimoloji ==
17. satır:
Ay tutulması esnasında umbra ve penumbra gerçekleşebilir. Bunun nedeni Dünya’nın Ay’dan görüş noktasının o anki diametresinin Güneş’in dört katı olmasından kaynaklanır.
İlk kontakt, Ay dairesinin Güneş’in alanını kaplamaya başlamasıyla olur, ikinci kontakt Ay dairesinin tamamen Güneş dairesi içine girmesiyle olur, üçüncü kontakt Güneş dairesinden çıkmaya başlamasıyla, dört ve sonunda kontakt da en sonunda Güneş dairesinin tamamen dışına çıkmasıyla olur.
 
Aynı terimler diğer tutulmaları tanımlamak için de analog olarak kullanılabilir. Örneğin, Deimos’un Mars’ı geçmesi ya da Phobos’un Mars’ın prenumbrasına girmesi gibi.
27. satır:
:<math>L\ =\ \frac{r \cdot R_o}{R_s - R_o}</math>
Dünya için, ortlama L 1.384×106 &nbsp;km’ye eşittir ki bu Ay’ın yarı majör ekseni olan 3.844×105 &nbsp;km’den çok daha büyüktür. Bu yüzden Dünya’nın umbra konisi, ay tutulması esnasında Ay’ı tamamen kaplayabilir. Ancak, eğer gizleyen obje bir atmosfere sahipse yıldızın ışığının bir kısmı kırılarak gölgenin hacmi içerisine girebilir. Bu durumun bir öneği Dünya’nın neden olduğu bir ay tutulmasında, Ay’ın ancak silik kırmızımsı bir hal almasını sağlayabilmesidir.
Bir tutulması esnasında ortaya çıkan gölge tam olarak saniyede 1 &nbsp;km hızla ilerler. Bunun dayanak noktası, gölgenin yeryüzündeki açısının konumuyla ilgilidir. http://www.sciforums.com/threads/speed-of-eclipse-shadow.53722/
 
== Tutulma Döngüleri ==
35. satır:
 
== Dünya - Ay Sistemi ==
Dünya’nın konumunun ortada olduğu bir yörünge [[diagram|diagramı]]ı, ay ve güneş dairesel bir şekilde gösterilir, Ay’ın iki nodu tutulmanın olabileceği durumdadır.
Güneş’i, Dünya’yı ve Ay’ı kapsayan bir tutulma sadece üç [[gökcismi]] de neredeyse düz bir çizgideyken mümkün olur, böylece birinin diğerinin arkasında gizlenmesine ve üçüncüsünden gözlemlenmesine izin verir. Ay’ın yörüngesel düzlemi, Dünya’nın [[Yörüngesel salınım|yörüngesel]] düzlemine göre eğik olduğu oldu ([[ekliptik]]) tutulma yalnızca Ay iki düzlemin arasına yakın olduğunda (nodlar) gerçekleşebilir. güneş, Dünya ve nodlar yılda iki kez birleştiği ve bir tutulma gerçekleşebileceği zaman, tutulma yaklaşık iki ay içinde bu zaman diliminde gerçekleşebilir. Bir takvim yılında dört ila yedi tutulma meydana gelebilir, bu döngü saros gibi tutulma döngülerinin değişkenlerine göre tekrarlanabilir.
54. satır:
Tutulmanın boyutu Güneş’in Ay tarafından kaplanan çapının fraksiyonudur. Tam tutulma için bu değer her zaman eşit ya da daha büyüktür. Hem halka hem de tam tutulmada, tutulmanın boyutu, Ay ve Günei’in açısal boylarına oranlıdır.
Güneş tutulmaları göreceli olarak kısa süren olaylardır ve yine göreceli olarak dar bir zaman diliminde gözlemlenmeleri mümkün olur. En ideal şartlar altında dahi, tam güneş tutulması 7 dakika, 31 saniye sürer ve 250 &nbsp;km genişlikteki bir alandan gözlemlenebilir. Ancak, kısmi güneş tutulmasının gözlemlenebildiği alanlar çok daha geniştir. Ay’ın umbrası doğuya doğru 1,700 &nbsp;km/s hızla ilerler, ta ki Dünya’nın yüzeyiyle kesişmeyene kadar.
Tam güneş tutulmasının geometrisi (boyutlar doğru değildir)
64. satır:
=== Ay Tutulması ===
Ana Makale: Ay Tutulması
[[Dosya:Eclipse lune.jpg|thumb|250px|right|Sağdan sola bir ay tutulmasının ilerlemesi. Tam tutulma ilk iki görselde gösterilmiştir. Bu çekimler detayların daha iyi görülebilmesi açısından daha uzun bir exposure süresi gerektirmiştir.]]
 
Ay tutulması, Ay’ın Dünya’nın gölgesinden geçtiği zaman meydana gelir. Bu durum sadece Ay, Dünya’nın Güneş’ten uzak tarafındaysa olur ve ay tutulması yalnızca dolunay varken ortaya çıkabilir.
73. satır:
 
=== Tarihsel Kayıtlar ===
Güneş tutulamalarının kayıtları [[antik çağlar|antik çağlardan]]dan beri tutulmaktadır. Tutulmala tarihleri, tarihi kayıtların kronolojik olarak zamanlarının belirlenmesinde kullanılabilir. Ugatarik dilde bulunan bir [[Suriye]] tableti MÖ 5 Mart 1223 yılında gerçekleşen bir tutulmayı haber verir. Paul Griffin [[İrlanda|İrlanda’da]] bulunan bir taşın MÖ 30 Kasım 3340 yılına dayandığını savunmaktadır. Klasik dönem [[astronom|astronomlarının]]larının kullandığı, M.Ö. 13. yy Babilon tutulma kayıtları çok daha güvenilir ve sürerliliği olan kayıtlardı ve [[Yunanlar|Yunan’lara]] tüm ay tutulma tipleriyle ve hareketleriyle (sinotik, anomalistik, drakotonik) ilgili bir milyonda bir yanılma payı olan kaynaklardı. Güneş tutulmasının [[Çin]] tarihinde yapılan kayıtları 4000 yıl öncesine dayanır ve Dünya’nın dönme hızındaki değişimleri ölçmek için kullanışmıştır.
 
1600’lü yıllara gelindiği zaman, Avrupalı astromlar güneş ve ay tutulmalarını açıklayan diagramların bulunduğu kitaplar yayınlıyordu. Bu bilgiyi daha geniş kitlelere ulaştırmak ve tutulmanın sonuçlarından duyulan korkuları azaltmak için, basımevleri bu kitapları yatay olarak ve olayı bilim yahut astroloji üzerinden anlatacak şekilde bastılar.
102. satır:
Plüton, Charon adındaki, oran olarak en büyük aya sahiptir ki birçok tutulmanın da olduğu yerdir. Bu tip birbirini tetikleyen tutulmalar 1985 ve 1990 arasında gerçekleşmiştir. Bu günlük olaylar iki gökcisminin de fiziksel parametrelerinin doğru olarak ölçülmesini sağlamıştır.
=== Merkür ve Venüs ===
Ayları olmadığı için Merkür ve [[Venüs|Venüs’te]] tutulması olması imkansızdır. Ancak her ikisi de Güneş’in yüzeyinden geçiş yaparken gözlenmişlerdir. Merkür’ün her yüzyılda ortalama olarak 13 geçişi vardır. Venüs’teki geçişler ise sekiz yıllık bir entervalde çifter şekilde meydana gelmektedir, ancak her çift yüzyılda bir kezden daha az meydana gelmektedir.
 
== İkili Tutulmalar ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Tutulma" sayfasından alınmıştır