I. Mengli Giray: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
düzeltme AWB ile |
||
37. satır:
== Saltanatı ==
Mengli Giray [[I. Hacı Giray]]'ın altıncı oğludur. Doğum yeri bilinmemektedir. 1465'de ağabeyi Nur Devlet Giray babası I. Hacı Giray’ın ölümü üzerine Kırım Hanlığı tahta geçmiştir. Küçük kardeş olan Mengli Giray ise [[Kefe]]'de Cenevizlilere sığınmıştır.
1467'de birkaç ay Nogay Şirin'inin desteği ile ve [[Altın Orda Devleti]]'nin aleyhinde olmasına rağmen Kırkyer'de kendini Kırım Hani olarak ilan ederek Kırım yarımadasını idaresi altına almıştır. Ama hanlığın genel politikasını değiştirip geleneksel müttefik olan Polonya-Litvanya Birliği'ne karşı olarak Rusya ile ittifak yapması hanlığı birçok ileri gelenini kendi aleyhine çevirmiştir. Bunlar ile; diğer Nogay ileri gelenleri ve Altın Orda Devleti'nden de destek ile Nur Devlet Giray hemen 1467 yılı sonlarında Kırım Hanlığını tekrar eline geçirmiştir.
Mengli Giray [[1468]]'de [[Cenevizliler]]in ve Nogay [[Şirin]] Beyi Eminek Mirza’nın yardımı ve diğer kabile beylerinin desteği ile 1469'da Kırım Hani oldu. Fakat kardeşleri karşı koydular. Aralarında olan çatışmada Mengli Giray yenildi ve [[Kefe]]'ye kaçtı. [[Cenevizliler]] tarafından hapse atıldı. Yerine [[Nur Devlet]] Han oldu.
55. satır:
Mengli Giray, [[1502]] yılında [[Saray]] şehrini zapt ve tahrip etmiştir. Bu hareketiyle [[Kazan Hanlığı]]'na zarar vermiştir. Bu hareketi ile [[Rusya]]'nın [[Kazan]] ve [[Astrahan]] üzerindeki rekabetini ve baskısını önlemek istemiştir. Oysa [[Rusya]] bu Hanlıklar üzerindeki baskı ve müdahalesini, bundan sonra, daha çok arttırmıştır.
Mengli Giray'ın üvey oğlu ve [[Kazan Hanları]]ndan [[Abdüllatif]]’in kötü idaresinden Kazanlılar Rus [[Knyaz]]ı [[III. Ivan]]'a sıkâyette bulunarak azlını istediler. [[Abdüllatif]] hanlıktan alınarak Moskova'ya çağrıldı. Buna canı sıkılan Mengli Giray [[III. Ivan]]'a sert bir mektup yazıp tutumunu kınadı. Bu olay üzerine [[Kırım Hanlığı]] ile [[Moskova Knyazlığı]]'nın. arası soğudu. [[III. Ivan]]'ın yerine geçen oğlu [[İV. Vasılı]] Abdüllatif'i hapisten çıkardı, fakat [[Kırım]]'a yollamadı. Mengli Giray'ın karısı [[Nursultan Bıke]] oğlu Abdüllatifi görmek için küçük oğlu Sahip Giray ve üç elçi ile birlikte 1508'de Moskova'ya gitti. [[İV. Vasılı]] tarafından büyük saygı ile karşılandı. [[Nursultan Bıke]] [[Moskova]]'da bir ay kaldı. Abdüllatif’in yerine Kazan Hani olarak gönderilmiş olan oğlu [[Mehmetemin]]'i görmek için Kazan'a gitti. Kazan'dan dönerken Moskova'ya uğradı ve 6 ay kalarak Kırım'a döndü.
Mengli Giray [[1511]]'de [[Polonya]] kralları [[Yagellonlar]] ile ittifak anlaşması yaptı. [[Akrusya]] ve [[Ukrayna]] üzerindeki hâkimiyet iddiasından [[Polonya]] lehine vazgeçti. Polonya Kırım Hanlığı'na yılda 15 bin altın vermeyi kabul ve taahhüt etti.
78. satır:
Osmanlı Padişahı [[II. Bayezid]] saltanatının son yıllarında yaşlanmış olduğundan tahta oğullarından birini geçirmek istedi. Vezirler ve bilhassa baş vezir padişaha yumuşak huylu olan oğlu [[Şehzade Ahmet]]’i tavsiye ettiler. Ahmet’in kardeşi [[Yavuz Sultan Selim]] bu teklife karşı çıktı ve bir miktar askerle [[İstanbul]]’un üzerine yürüdü. Fakat vuku bulan çatışmada yenildi. Kaçıp Kırım'a kayınbabası Mengli Giray'ın yanına geldi. Bunu öğrenen [[Şehzade Ahmet]] telaşa düşerek Mengli Giray'a bir mektup gönderdi. Kendisine sığınmış olan kardeşi [[Yavuz Sultan Selim]]'i hapsettiği takdirde [[Kefe]]'yi ve diğer kale şehirleri [[Kırım Hanlığı]]'na bırakacağını bildirdi.
Mengli Giray, mektubu getiren elçiye şu cevabı verdi: <blockquote>''Memleketimize şerefli bir Hanedanın oğlu geldi. Sebep ve maksadı henüz anlayamadım. Ama [[Rumeli]]'ye geçmek isterse biz buna nasıl mâni olabiliriz? Hapsetmek kardeşliğe yakışmaz.''</blockquote>
Mengli Giray'ın oğlu [[İ. Mehmed Giray|Mehmed Giray]] [[Yavuz Sultan Selim|Şehzade Selim]]'in tutuklanmasını istedi. Mengli Giray buna razı olmadı. Küçük oğlu [[Saadet Giray]]'ın ve koruması altında kara yoluyla [[Rumeli]]'ye geçmesini sağladı.
92. satır:
== Eserleri ==
Mengli Giray akıllı, kıyasetli, siyasî görüşleri isabetli ve şâir idi. Lehçesinde yazdığı şiirleri vardır.
[[Bahçesaray]]'daki [[Hansaray]]ini, evvel Bahçesaray'daki [[Zincirli Medrese]]yi yaptırmıştır. Böylece ilme ve kültüre olan saygı ve bağlılığını göstermiştir. Bu medresede verecek müderridlerin ve okuyacak talebenin yaşamlarını sağlamak dört bin sekiz yüz [[desetina]] toprak vakfetmiştir. Medresenin kapısı [[Arapça]] yazılan sözlerin [[Türkçe]]si şöyledir:
| |||