Polonya: Revizyonlar arasındaki fark

'''Polonya''' ([[Lehçe]]: ''{{ses|Pl-Polska.ogg|Polska}}'', okunuşu: {{UFA|pɔls.ka}}), resmî adıyla '''Polonya Cumhuriyeti''' ([[Lehçe]]: ''{{ses|Pl-Rzeczpospolita Polska.ogg|Rzeczpospolita Polska}}'', okunuşu: {{UFA|ʐɛt͡ʂ.pɔsˈ.pɔ.lʲita pɔls.ka}}), [[Orta Avrupa]]'da bulunan bir ülke. Komşuları, batıda [[Almanya]], güneybatıda [[Çek Cumhuriyeti]], güneyde [[Slovakya]], kuzeydoğuda [[Rusya Federasyonu]] ve [[Litvanya]], doğuda [[Belarus]], güneydoğuda [[Ukrayna]] ve kuzeyde [[Baltık Denizi]]'dir. Ülke 312.679  km²'lik yüzölçümüyle [[Avrupa]]'nın dokuzuncu, dünyanın altmış dokuzuncu büyük ülkesidir. Yaklaşık 38 milyonluk nüfusuyla dünya sıralamasında en kalabalık 33. ülkedir.

Rusya'da gerçekleşen 1917 [[Ekim Devrimi | Büyük Ekim Sosyalist Devrimi]]'yle iktidara gelen [[Bolşevikler]] Polonya'nın bağımsızlığını kabul etti. [[Lenin]] ulusların kendi kaderlerini tayin hakkına saygı göstererek Polonya'nın bağımsızlığını onayladı. Ancak Polonya Rusya'da çıkan iç savaştan istifade edip toprak kazanabilmek için saldırıya geçti. Bağımsızlığını [[Sovyet]] hükümeti sayesinde kazanmasına rağmen Polonya Ukrayna ve [[Belarus]] topraklarına saldırıya geçti. Böylece [[SSCB]]-Polonya Savaşı (1919-1921) başladı. Batılı devletlerce desteklenen Polonya, [[Kızıl Ordu]]'yu yendi ve 1921'de Riga Antlaşması'yla doğu sınırını da çizdi.

Polonya, SSCB ile Almanya arasındaki anlaşmazlıkların dışında kalacağını umuyordu. Fransa, Romanya ve İngiltere ile savunma antlaşmaları yaparak olası bir savaştan uzak kalmaya çalıştı. Almanya ile de saldırmazlık paktı imzaladı. Savaş başlamadan önce Almanya ile SSCB 23 Ağustos 1939'da kendi aralarında bir saldırmazlık paktı imzaladılar. Alman birlikleri savaş ilan etmeden 1 Eylül 1939'da Polonya'yı istila etti. SSCB de doğu illerine girdi. Polonya toprakları ikiye bölünerek Almanya ve SSCB'ye bağlandı. Bunun üzerine Paris'te bir Polonya sürgün hükümeti kuruldu. Polonyalılar Fransızlarla beraber Almanlara karşı savaştılar. Sürgün hükümeti daha sonra Londra'ya taşındı. Alman işgali altındaki Polonya'da çok sayıda Yahudi'nin yaşadığı gettolar kapatıldı. Polonya'da 1941'den itibaren büyük bir Yahudi soykırımı yaşanmaya başlandı. Chelmno, [[Auschwitz Toplama_KampıToplama Kampı|Auschwitz]] ve [[Treblinka İmha_Kampıİmha Kampı|Treblinka]] toplama kamplarında 3 milyon Yahudi öldürüldü. Alman orduları Polonya üzerinden SSCB'ye saldırıya geçti. Bunun üzerine SSCB, Polonya sürgün hükümetini tanıdı ve Polonyalı savaş tutsaklarından bir ordu kurulmasını onayladı. Polonya'nın işgaliyle başlayan ülke çapındaki direniş hareketi savaş yılları boyunca giderek gelişti, 19 Nisan 1943'te [[Varşova Gettosu Ayaklanması]] başladı. 1 Ağustos - 2 Ekim 1944 [[Varşova ayaklanması]] başladı. İki ay süren çarpışmalar kentin yıkılması ve halkın toplama kamplarına sürülmesiyle sonuçlandı. Ayaklanma bastırıldıktan sonra Ocak 1945'te Kızıl Ordu [[Varşova]]'ya girdi. Mart 1945'te Alman işgali sona erdirildi.

[[1990]]'ların başından beri istikrarlı bir ekonomik liberalizasyon politikası izleyen Polonya, geçiş süreci ekonomileri arasında bir başarı örneği olarak öne çıkmaktadır. Buna rağmen, Polonya ekonomisinin gelişimi için başta [[işsizlik]] oranının düşürülmesi olmak üzere atılması gereken birçok adım bulunmaktadır.

Devletin sahibi olduğu küçük ve orta ölçekli işletmelerin özelleştirilmesi, yeni [[firma]]ların kuruluşunu düzenleyen liberal bir yasanın kabul edilmesi özel sektörün gelişimini teşvik etse de, süregelen yolsuzluklara ilaveten yasal ve bürokratik engellerin bulunması özel sektörün daha da gelişmesini baltalamaktadır. [[Tarım|Tarım sektörü]], işçi fazlası, verimsiz küçük tarlalar ve yatırım eksikliği nedeniyle gelişememektedir. [[Kömür]], [[çelik]], [[demiryolları]] ve [[enerji]] gibi "hassas sektörlerin" yeniden yapılandırılması ve özelleştirilmesi süreci başlatılsa da, bu süreç yavaş işlemektedir. [[Sağlık]], [[eğitim]], emeklilik sistemi ve devlet yönetiminde yapılan reformlar devlet bütçesine beklenenden daha fazla yük getirmiştir.

Kamu maliyesinin gelişimi kamu iktisadi teşekküllerinden kaynaklanan kayıpların azaltılmasına, kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınmasına ve vergi reformu gerçekleştirilmesine bağlı gözükmektedir. Polonya Hükümeti, [[2004]] yılında kamu harcamalarını [[2007]] yılına kadar yaklaşık olarak 17 milyar [[ABD Doları]] azaltmaya yönelik bir ekonomik paket yürürlüğe koymuştur.

[[Adam Mickiewicz]], [[Jan Kochanowski]], [[Witold Gombrowicz]], [[Stanisław Lem]], [[Bruno Schulz]], [[Stanisław Ignacy Witkiewicz]], [[Jan Polkowski]], [[Adam Zagajewski]], [[Julian Kornhauser]], [[Ewa Lipska]] ve [[Rafal Wojaczek]] gibi tanınmış yazarları vardır. Ayrıca, [[Henryk Sienkiewicz]],[[Władysław Reymont]],[[Czesław Miłosz]] ve [[Wisława Szymborska]] [[Nobel]] ödülü alan edebiyatçılarıdır.

Polonya'nın ünlü takı tasarımcıları [[Jacek Byczewski]], [[Jan Suchodolski]], [[Piotr Małysz]], [[Krzysztof Ginko]], [[Maryla Dubiel]], [[Jan Wyganowski|Jan]] ve [[Alicja Wyganowski]], [[Marcin Gronkowski]], [[Jakub Zeligowski]], [[Piotr Modliński]] ve diğerleri modern gümüş takı tasarımında çağdaş sanatin dünyaca tanınmış sanatçılarıdır.

[[Polonya]]'da bulunan [[Galeria Sztuki w Legnicy]] [[Galeria Bielak]] [[Galeria Yes]] [[Galeria Milano]] [[Galeria Srebra Pod Przepiórczym Koszem]] ve diğer galeriler bu modern sanatçıları takdim edip ve eserlerini satışa sunmaktadır.