Vikipedi

Hadron: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Safakkoclu (mesaj | katkılar)
47 değişiklik
"Hadron" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiket: İçerik Çevirmeni
Safakkoclu (mesaj | katkılar)
47 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır:
<nowiki>[[Parçacık fiziği]]</nowiki>nde bir hadron, güçlü bir kuvvet tarafından bir arada tutulan taneciklerden oluşan bir bileşik parçacıktır. ( Benzer şekilde <nowiki>[[molekül]]</nowiki>ler <nowiki>[[elektromanyetik kuvvet]]</nowiki> tarafından bir arada tutulur.) 
 
Hadronlar iki aileye ayrılır: <nowiki>[[Baryon]]</nowiki>lar, 3 tanecikten oluşur; <nowiki>[[mezon]]</nowiki>lar ise bir tanecik ve bir antitanecikten oluşur. <nowiki>[[Proton]]</nowiki> ve <nowiki>[[nötron]]</nowiki>lar baryonlara örnektir, <nowiki>[[pion]]</nowiki>lar da mezonlara örnektir. 3'den fazla tanecik içeren hadronlar yakın zamanda keşfedilmiştir. Bir tetrakuark,Z(4430)^-, 2007 de Belle Collaboration tarafından keşfedilmiş ve 2014 de bir rezonans olarak onaylanmıştır.
 
Hadronlardan protonlar stabil, nötron da atomik çekirdek içinde bağlı ve stabildirler. Diğer hadronlar stabil değildir. serbest nötronlar 611 saniyelik bir yarı ömürle çöker. Deneysel olarak hadron fiziği protonların ya da ağır elementlerin çekirdeklerinin çarpışması ile çalışılır.
 
== Etimoloji ==
Hadron terimi Lev B.Okun tarafından 1962'de Uluslararası Yüksek Enerji Fiziği Konferansında tanıtılmıştır. Bu konferansta şunu söylemiştir ::<blockquote class=""><nowiki>''</nowiki>Bu raporun zayıf etkileşimlerle ilgilendiği gerçeğini gözardı ederek, güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklardan sıkça bahsedeceğiz. Bu parçacıklar bazı bilimsel sorunlar oluşturmanın yanı sıra aynı zamanda terminolojik sıkıntılar da oluşturmaktadır. Konu "güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklar"ın sıfat haline gelmeyen zayıf bir terim olmasındadır. Bu nedenle güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklar non-leptonic olarak adlandırılırlar. Bu tanım kesin değildir çünkü, non-leptonic aynı zamanda fotonik olarak da görülebilir. Bu raporda güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklara hadron diyeceğim ve buna karşılık gelen çökmelere de hadronik. Umarım bu terminoloji rahatlık sağlar. -Lev B. Okun, 1962<nowiki>''</nowiki>Not withstanding the fact that this report deals with weak interactions, we shall frequently have to speak of strongly interacting particles. These particles pose not only numerous scientific problems, but also a terminological problem. The point is that "strongly interacting particles" is a very clumsy term which does not yield itself to the formation of an adjective. For this reason, to take but one instance, decays into strongly interacting particles are called non-[[Lepton|leptonic]]. This definition is not exact because "non-leptonic" may also signify "photonic". In this report I shall call strongly interacting particles "hadrons", and the corresponding decays "hadronic" (the Greek ''ἁδρός'' signifies "large", "massive", in contrast to ''λεπτός'' which means "small", "light"). I hope that this terminology will prove to be {{Şablon:Nowrap|convenient. —&nbsp;Lev B. Okun, 1962}}</blockquote>▼
 
Hadron terimi Lev B.Okun tarafından 1962'de Uluslararası Yüksek Enerji Fiziği Konferansında tanıtılmıştır. Bu konferansta şunu söylemiştir :
== Properties ==
[[Dosya:Hadron_colors.svg|alt=A green and a magenta ("antigreen") arrow canceling out each other out white, representing a meson; a red, a green, and a blue arrow canceling out to white, representing a baryon; a yellow ("antiblue"), a magenta, and a cyan ("antired") arrow canceling out to white, representing an antibaryon.|right|thumb|All types of hadrons have zero total color charge. (three examples shown)]]
<nowiki>[[Kuark modeli]]</nowiki>ne göre hadronun özellikleri esas olarak değerlik <nowiki>[[kuark]]</nowiki>ları tarafından belirlenir. Örneğin, bir <nowiki>[[proton]]</nowiki> 2 üst ve bir alt kuarktan oluşur. Bunları toplamak protunun şarjı olan +1'i verir. Kuarklar aynı zamanda renk şarjları da taşısalar da hadronlar renk sınırlaması adlı fenomen yüzünden sıfır renk şarjı taşımalıdır. Bunlar iki en kolay yoldur: farklı renkteki üç farklı kuark ya da bir renkli kuark ve karşı rengi taşıyan bir karşı-kuark. İlk şekildeki hadronlara <nowiki>[[baryon]]</nowiki>, ikinci şekildeki hadronlara ise <nowiki>[[mezon]]</nowiki> denir.▼
 
▲Hadron terimi Lev B.Okun tarafından 1962'de Uluslararası Yüksek Enerji Fiziği Konferansında tanıtılmıştır. Bu konferansta şunu söylemiştir ::<blockquote class=""><nowiki>''</nowiki>Bu raporun zayıf etkileşimlerle ilgilendiği gerçeğini gözardı ederek, güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklardan sıkça bahsedeceğiz. Bu parçacıklar bazı bilimsel sorunlar oluşturmanın yanı sıra aynı zamanda terminolojik sıkıntılar da oluşturmaktadır. Konu "güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklar"ın sıfat haline gelmeyen zayıf bir terim olmasındadır. Bu nedenle güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklar non-leptonic olarak adlandırılırlar. Bu tanım kesin değildir çünkü, non-leptonic aynı zamanda fotonik olarak da görülebilir. Bu raporda güçlü bir şekilde etkileşen parçacıklara hadron diyeceğim ve buna karşılık gelen çökmelere de hadronik. Umarım bu terminoloji rahatlık sağlar. -Lev B. Okun, 1962<nowiki>''</nowiki>Not withstanding the fact that this report deals with weak interactions, we shall frequently have to speak of strongly interacting particles. These particles pose not only numerous scientific problems, but also a terminological problem. The point is that "strongly interacting particles" is a very clumsy term which does not yield itself to the formation of an adjective. For this reason, to take but one instance, decays into strongly interacting particles are called non-[[Lepton|leptonic]]. This definition is not exact because "non-leptonic" may also signify "photonic". In this report I shall call strongly interacting particles "hadrons", and the corresponding decays "hadronic" (the Greek ''ἁδρός'' signifies "large", "massive", in contrast to ''λεπτός'' which means "small", "light"). I hope that this terminology will prove to be {{Şablon:Nowrap|convenient. —&nbsp;Lev B. Okun, 1962}}</blockquote>
Ancak hadronlar yalnızca 2 ya da 3 kuarktan oluşmazlar. Güçlü kuvvet gluonları büyük kuarklardn oluşacak enerjiye sahiptirler. Yani, yapay kuark ve antikuarklar, 1:1 lik bir oranla, hadron içindekii kütlesel parçacıkların çoğunluğunu oluştururlar. Kütlesiz yapay gluonlar hadron içindeki parçacıkların numarasal çoğunluğunu oluştururlar. ▼
 
== Özellikler ==
 Tüm <nowiki>[[atomaltı parçacık]]</nowiki>lar gibi hadronlar da <nowiki>[[Poincaré grubu]]</nowiki>nu temsil eden quantum numaralarına sahiptirler: JPC(m). J spin kuantum numarası, P ,ana parti ve C de şarj çekimi ve m parçacığın kütlesi. Hadronlar ayrıca temel parçacık kuantum numaraları da taşıyabilirler.  ▼
 
▲<nowiki>[[Kuark modeli]]</nowiki>ne göre hadronun özellikleri esas olarak değerlik <nowiki>[[kuark]]</nowiki>ları tarafından belirlenir. Örneğin, bir <nowiki>[[proton]]</nowiki> 2 üst ve bir alt kuarktan oluşur. Bunları toplamak protunun şarjı olan +1'i verir. Kuarklar aynı zamanda renk şarjları da taşısalar da hadronlar renk sınırlaması adlı fenomen yüzünden sıfır renk şarjı taşımalıdır. Bunlar iki en kolay yoldur: farklı renkteki üç farklı kuark ya da bir renkli kuark ve karşı rengi taşıyan bir karşı-kuark. İlk şekildeki hadronlara <nowiki>[[baryon]]</nowiki>, ikinci şekildeki hadronlara ise <nowiki>[[mezon]]</nowiki> denir.
 
▲Ancak hadronlar yalnızca 2 ya da 3 kuarktan oluşmazlar. Güçlü kuvvet gluonları büyük kuarklardn oluşacak enerjiye sahiptirler. Yani, yapay kuark ve antikuarklar, 1:1 lik bir oranla, hadron içindekii kütlesel parçacıkların çoğunluğunu oluştururlar. Kütlesiz yapay gluonlar hadron içindeki parçacıkların numarasal çoğunluğunu oluştururlar. 
 
▲ Tüm <nowiki>[[atomaltı parçacık]]</nowiki>lar gibi hadronlar da <nowiki>[[Poincaré grubu]]</nowiki>nu temsil eden quantum numaralarına sahiptirler: JPC(m). J spin kuantum numarası, P ,ana parti ve C de şarj çekimi ve m parçacığın kütlesi. Hadronlar ayrıca temel parçacık kuantum numaraları da taşıyabilirler.  
Hadronlar rezonans olarak bilinen kararsız durumlara sahiptirler. Her taban halindeki hadron birden çok kararsız hale sahip olabilir; birkaç yüz farklı rezonans parçacık fiziğinde gözlemlenmiştir.
 
<nowiki>[[Madde]]</nowiki>nin diğer <nowiki>[[faz]]</nowiki>larında hadronlar yok olabilirler. Örneğin; çok yüksek sıcaklık ve basınç altında, eğer yeteri kadar temel parçacık kuarkı mevcut değilse, kuantum kronodinamik teorisi(QCD), kuark ve <nowiki>[[gluon]]</nowiki>ların hadronlar içinde kalmayacağını öngörür. Bu özellik, asimptotik özgürlük olarak da bilinir, deneysel olarak kanıtlamıştır. <ref name="Bethke">{{Şablon:Dergi kaynağı|author = S. Bethke|year = 2007|title = Experimental tests of asymptotic freedom|journal = [[Progress in Particle and Nuclear Physics]]|volume = 58|pages = 351|doi = 10.1016/j.ppnp.2006.06.001|arxiv = hep-ex/0606035|bibcode = 2007PrPNP..58..351B|issue = 2}}</ref>
 
 Proton dışındaki bütün hadronlar dengesizdir. 
 
== Baryonlar ==
Tüm bilinen baryonlar 3 değerlik <nowiki>[[kuark]]</nowiki>dan oluşur yani <nowiki>[[fermiyon]]</nowiki>lardır. Kuarklar baryon numarası B = 1⁄3 'e yaklaştıkça, baryonlar B=1 baryon numarasına sahiptrler. En iyi bilinen baryonlar <nowiki>[[proton]]</nowiki> ve <nowiki>[[nötron]]</nowiki>lardır.  ▼
 
▲Tüm bilinen baryonlar 3 değerlik <nowiki>[[kuark]]</nowiki>dan oluşur yani <nowiki>[[fermiyon]]</nowiki>lardır. Kuarklar baryon numarası B = 1⁄3 'e yaklaştıkça, baryonlar B=1 baryon numarasına sahiptrler. En iyi bilinen baryonlar <nowiki>[[proton]]</nowiki> ve <nowiki>[[nötron]]</nowiki>lardır.  
Ağustos 2015 itibari ile bilinen 2 pentakuark , vardır. Pc^+(4380) vePc^(4450). İkisi de 2015 yılında <nowiki>[[LHCb deneyi]]</nowiki> ile bulunmuştur. .<ref name="LHCb2015">{{Şablon:Dergi kaynağı|author = R. Aaij et al. ([[LHCb|LHCb collaboration]])|year = 2015|title = Observation of {{nowrap|J/ψp}} resonances consistent with pentaquark states in {{nowrap|Λ{{su|p=0|b=b}}→J/ψK{{su|p=−}}p}} decays|journal = [[Physical Review Letters]]|volume = 115|issue = 7|doi = 10.1103/PhysRevLett.115.072001}}</ref>
 
Ağustos 2015 itibari ile bilinen 2 pentakuark , vardır. Pc^+(4380) vePc^(4450). İkisi de 2015 yılında [[LHCb deneyi]] ile bulunmuştur.
 
Tüm baryon tipleri bir karşı parçacığa sahiptir. Örneğin, proton iki yukarı kuark ve bir aşağı kuarktan oluşur. Bunun anti parçacık karşılığı olan anti-proton ise iki yukarı anti kuarktan ve bir aşağı anti kuarktan oluşur.
 
== Mezonlar ==
 
Mezonlar kuark-antikuark çiftinden oluşan hadronlardır. <nowiki>[[Bozon]]</nowiki>lardır yani bütünsel dönmeleri vardır. Baryon numaraları 0 dır. Parçacık fiziği deneylerinde üretilen mezonlar, <nowiki>[[pion]]</nowiki> ve kaonlardır. Pionlar ayrıca atomun çekirdeğini bir arada tutmayı sağlarlar. 
 
 Prensipte birden fazla kuark-antikuark çifti olan <nowiki>[[mezon]]</nowiki>lar olabilir. Bu teorik mezonlara tetrakuark denir. 2000lerde birden çok tetrakuark adayı bulunmuştur ama durumları hala tartışılmaktadır. ▼
 
== Ayrıca Bakın ==▼
* [[Büyük Hadron Çarpıştırıcısı]],▼
* [[Parçacık Listesilistesi]] ▼
* [[Standart Model]]▼
 
==Referanslar==
1 - Choi, S.-K.; Belle Collaboration; et al. (2007). "Observation of a resonance-like structure in the π±Ψ′ mass distribution in exclusive B→Kπ±Ψ′ decays". Physical Review Letters 100 (14). arXiv:0708.1790. Bibcode:2008PhRvL.100n2001C. doi:10.1103/PhysRevLett.100.142001.
 
2 - LHCb collaboration (2014): Observation of the resonant character of the Z(4430)− state
 
3 - a b R. Aaij et al. (LHCb collaboration) (2015). "Observation of J/ψp resonances consistent with pentaquark states in Λ0
b→J/ψK−
p decays". Physical Review Letters 115 (7). doi:10.1103/PhysRevLett.115.072001.
 
4- Lev B. Okun (1962). "The Theory of Weak Interaction". Proceedings of 1962 International Conference on High-Energy Physics at CERN. Geneva. p. 845. Bibcode:1962hep..conf..845O.
 
5- C. Amsler et al. (Particle Data Group) (2008). "Review of Particle Physics – Quark Model" (PDF). Physics Letters B 667: 1. Bibcode:2008PhLB..667....1P. doi:10.1016/j.physletb.2008.07.018.
▲ Prensipte birden fazla kuark-antikuark çifti olan <nowiki>[[mezon]]</nowiki>lar olabilir. Bu teorik mezonlara tetrakuark denir. 2000lerde birden çok tetrakuark adayı bulunmuştur ama durumları hala tartışılmaktadır. 
 
6- S. Bethke (2007). "Experimental tests of asymptotic freedom". Progress in Particle and Nuclear Physics 58 (2): 351. arXiv:hep-ex/0606035. Bibcode:2007PrPNP..58..351B. doi:10.1016/j.ppnp.2006.06.001.
▲== Ayrıca Bakın ==
▲* Büyük Hadron Çarpıştırıcısı
▲* Parçacık Listesi
▲* Standart Model
 
7- Mysterious Subatomic Particle May Represent Exotic New Form of Matter
== References ==
{{Reflist}}
[[Kategori:Hadronlar]]
[[Kategori:Çekirdek fiziği]]
[[Kategori:Parçacık fiziği]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Hadron" sayfasından alınmıştır