I. Mesud: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
ek bilgi ve kaynak |
||
25. satır:
| dini = [[Sünni İslam]]
}}
'''I. Rükneddin Mesud''' ([[Arap alfabesi]]yle: '''ركن الدين مسعود''' (''Rukn el-Dīn Mas'ūd'')) (d. [[1095]] - ö. [[1156]]) en uzun süre hüküm sürmüş Türkiye Selçuklu Sultanı'dır.
[[Danişmendliler|Danişmendli Beyi]] olan kayınpederi [[Emir Gazi]] sayesinde Anadolu Selçuklu tahtına çıkmış, kardeşleri Arapşah, [[Şahinşah]] ve Tuğrul Arslan’dan kurtulup tahtını sağlamlaştırmıştır. Onun saltanatının Emir Gazi’nin ölümüne kadar olan döneminde devlet kısmen bağımsızlığını kaybetti; Danişmendliler’in uydusu haline geldi. Ancak Emir Gazi’nin ölümünden sonra izlediği siyaset sayesinde Mesud, Türkiye Selçuklularının [[Anadolu]]'daki üstünlüğünü yeniden kurmayı başardı.
== Yaşamı ==
[[I. Kılıç Arslan]]'ın oğullarındandır. Babasının Büyük Selçuklu emiri Emir Çavlı ile yaptığı savaş sırasında genç yaşta beklenmedik ölümünden sonra [[Türkiye Selçuklu Devleti]] tahtı bir süre boş kalmıştı. Kılıçarslan’ın geride bıraktığı dört varisten büyük oğlu [[Şahinşah]] esir olarak İsfehan’a; en küçük oğlu Tuğrul ise Emir Bozmuş tarafından annesi Ayşe Hatun ile birlikte Musul’dan Malatya’ya götürülmüştü. Arap ve Mesud’un bu dönemde nerede oldukları konusunda pek fazla bilgi yoktur ancak Anadolu’nun çeşitli yerlerine yerleşen Türkmen kültürlerinin yanında oldukları düşünülür. <ref name=hacigokmen>[http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/515/505 Mehmet Ali Hacıgökmen, '''Türkiye Selçukluları Zamanında Konya’nın Devlet Merkezi Oluşu''', ''Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, Yıl 2011'' ]</ref>
Şahinşah’ın üç yıl sonra serbest kalıp tahta çıkmasına kadar [[Danişmendliler]] Anadolu’nun en büyük gücü haline geldiler. Şahinşah’ın tahta geçişine kadar Mesud’un Danişmentlilerin yardımıyla Akşehir, Konya hattında bulunduğu; Melik Arab’ın ise Ankara ve çevresinde bulunduğu ve Bizans’a karşı akınlar düzenledikleri bilinir.<ref name=hacigokmen/> Mesud, Danişmend Beyi [[Emir Gazi]]’nin kızı ile evlenerek Danişmendli ailesine damat olmuştur.
Mesud ile Melik Arap, Şahinşah’ın Anadolu Selçuklu tahtına oturmasından sonra tarafından Konya’da hapsedildiler.
=== Şahinşah ile mücadelesi ===
Üç yıllık saltanat boşluğu sırasında [[Bizans]]lılar Batı Anadolu topraklarını yeniden ele geçirmeye başlamıştı. Bu toprakları geri almak için Bizans ile mücadeleye başlayan Şehinşah, 1116’da imparator [[I. Aleksios Komnenos]] ile yaptığı savaştan sonra imparatorun Afyonkarahisar’daki karargahında barış imzaladı.<ref name=tdvia>[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c29/c290216.pdf Faruk Sümer, '''Mesud I''', ''Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, Yıl 2004'']</ref> Mesud, bu sırada serbest kaldı ve Danişmendliler’in yardımı ile tahtı ele geçirmek için harekete geçti. Kimi kaynaklara göre Şehinşah’ın bir emiri ona isyan ederek Mesud’u hapisten çıkarmış; Danişmendli Emir Gazi’nin yanına götürmüş ve onu sultan ilan etmişlerdir.<ref name=tdvia/>
Kardeşi Mesud’un sultanlık için harekete geçtiğini haber alan Şahinşah da hemen Konya’ya doğru hareket etti. Bizans imparatorunun kendisine Bizans kuvvetlerinin eşlik etmesi önerisini geri çevirmişti. Şahinşah’ın birlikleri yolda Mesud’un güçleri ile karşılaşınca Akşehir’e çok yakın olan Tyragion kasabasına gittiler. Mesud’un kasabayı kuşatması üzerine halk Şehinşah’ı kendisine teslim etti (1116). <ref name=tdvia/> Şehinşah’ın gözlerine mil çektiren Mesud, onu Konya’da hapsettirdi. Ancak bir süre sonra Şahinşah’ın gözlerinin tam kör olmadığı anlaşılınca yeniden saltanat mücadelesine girişebileceği endişesi ile onu öldürtmüştür (1118).
[[Dosya:Jean_II_Comnene.jpg|thumb|200px|Bizan İmparatoru [[II. Yannis Komnenos]]]]
=== II. Yannis’in Anadolu seferi ===
Sultan Mesud, Bizans imparatoru Aleksios Komnenos’un 15 Ağustos 1118’de ölümü ve tahtın el değiştirmesini fırsat bilerek Bizans’ın elindeki Denizli ve civarını ele geçirdi; ancak yeni imparator [[II. Yannis Komnenos]] 1119’da Anadolu’ya sefere çıkarak bu toprakları geri aldığı gibi 1120’de Türk akınlarına son vermek üzere yeni bir sefere çıkarak Uluborlu kalesini ele geçirmiştir. Ayrıca Bizans ordusu Antalya’ya kadar ilerleyerek bir çok kaleyi Türkler’in elinden almıştır.
=== Tuğrul Aslan ile mücadelesi ===
Mesud, kendisini taht kavgasında destekleyen ve Konya’yı almasını sağlayan kayınpederi Emir Gazi’ye bağlılığını Emir Gazi’nin ölümüne dek sürdürdü. Kardeşi Tuğrul Aslan’ın kontrolünde bulunan Malatya’yı ele geçirmesi için Emir Gazi’ye destek verdi.
Ayşe Hatun, Malatya’da oğlu Tuğrul Aslan’ın hakimiyetini devam ettirmek için elinden geleni yapıyordu.<ref name =borates>[http://www.borates.net/ACTL/?p=236 Bayram Ankaralı, '''Anadolu’yu Birbirine Katan Kadın:Ayşe Hatun,''' ''Bortates.com 16.02.2014, Erişim tarihi:31.10.2015'']</ref> Siyasi varlığını koruyabilmek için çeşitli evlilikler yapan Ayşe Hatun, son olarak Anadolu’nun güçlü beylerinden [[Belek Gazi|Artuklu Belek]] ile evlenmişti. Belek Gazi’nin Franklar ile yaptığı bir mücadelede ölümü (1124) üzerine Emir Gazi, Ayşe Hatun’un yeni bir eş bulmasına fırsat vermeden Malatya’yı kuşattı. Bir ay kadar kuşatmaya devam eden Gazi, daha sonra kuşatmayı oğlu Muhammet’e bırakarak oradan ayrıldı. Muhammet altı ay daha kuşatmayı sürdürdü ve sonunda açlık sebebiyle daha fazla dayanamayan Malatya, Danişmendlilerin eline geçti Ayşe Hatun ve oğlu Tuğrul Arslan, Minşar (Maşara / Mışar) kalesine çekilerek şehri Danişmendlilere bıraktılar (1 Zilkade 518 / 10 Aralık 1124).
[[Dosya:Isaac_Komnenos_the_Porphyrogennetos.jpg|thumb|200px|İmparator Yannis'in kardeşi [[İsaakios Komnenos (I. Aleksios'un oğlu)|Isaakios]]]]
=== Melik Arap ile mücadelesi ===
Ankara, Kastamonu ve Çankırı’da hüküm süren Melik Arap, kardeşi Sultan Mesud’un Emir Gazi’nin Malatya seferine katılmasını ve şehri diğer kardeşlerinden alıp Danişmendlilere bırakmasını onaylamayarak isyan etti. Mesud’un yardım istemek için Bizans başkenti İstanbul’a gittiği sırada Melik Arap Konya’yı kuşattı (1126).
Bizans İmparatoru [[II. Yannis Komnenos]]'dan çok miktarda para ve asker desteği alan Mesud, Emîr Gazi ile birlikte Melik Arap’ın üzerine yürüyerek onu yendi; hakimi olduğu bölgeleri almayı başardı. Mücadeleden vazgeçen Melik Arap 522 (1128) veya 523’te (1129) ölmüştür<ref name=tdvia/>
=== Bizans İmparatoru’nun kardeşi Isaakos’un Selçuklulara sığınması ===
1130 yılında II. Yannis’in kardeşi [[İsaakios Komnenos (I. Aleksios'un oğlu)|Isaakios]], İstanbul’da hükümdarlığı ele geçirme girişiminde bulunup başarısız olunca önce Selçuklu Sultanı I. Mesud'a, sonra da Dânişmendli Hükümdarı Emîr Gazi'ye sığındı. Daha sonra Ermeni Leo'nun yanına gidip kızıyla evlenen Isaakos, Ermeni Leo ile arası açılınca Sultan Mesud’a sığındı. Isaakos’un kışkırtmasıyla Sultan Mesud, Tarabzon’un bağımsız prensi Konstantin Gabras, Kilikya Ermeni Prensi Leo ve Latin Kudüs Kralı arasında Bizans’a karşı oluşturulması planlanan fiiliyata dönüşmedi, Isaakios 1136’da kardeşiyle uzlaştı. Ancak oğlu [[Yannis Çelepes Komnenos]] tekrar Türkler’e kaçmış ve Müslüman olarak Sultan Mesud’un kızlarından birisi ile evlenmiştir.
=== Melik Muhammed ile ilişkiler ===
Sultan Mesud’un Arapşah, Şahinşah ve Tuğrul Arslan’dan kurtulup e tahtını sağlamlaştırmasını sağlayan Emir Gazi, 1134’te hayatını kaybetti ve Melik Muhammed Danişmed Beyi oldu. Sultan Mesud, Emir Gazi’nin ölümünden sonra Danişmendli topraklarına yürüyen Bizans İmparatoru II. Yannis ile anlaşıp savaşa asker yolladı ancak Bizans ordusu Çankırı’yı kuşattığı sırada kuvvetlerini geri çekti ve Bizans kuşatmayı kaldırmak zorunda kaldı. 1137’de İmparator Suriye seferine çıktığında ise Mesud Bizans topraklarına saldırarak onun geri dönmesine sebep odu. Mesud, muhtemelen Bizans imparatorunun Dânişmendliler’in eski merkezi Niksar’ı kuşattığı sırada da (1140) kayınbiraderi Muhammed’e yardım etmiştir. Türk akıncılar 1142’de Antalya yöresine kadar ilerlediler. O yıl Melik Muhammed’in ölümü üzerine Danişmendli Beyliği’nde saltanat mücadeleleri başladı. Sultan Mesud’un Danişmendli hükümdarı Muhammed döneminde uyguladığı siyaset, Türkiye Selçuklu Devleti’ni Anadolu’da Danişmendliler ile eşit seviyeye getirmeyi sağlamıştır.<ref name=sefer>[http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1688/294666.pdf?sequence=1&isAllowed=y Sefer Solmaz, '''Türkiye Selçuklu Devletinde Saltanat Mücadeleleri ve Devlet ile Toplum Üzerindeki Etkileri''', ''Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya 2010''] </ref>
[[Dosya:Manuel_I_Comnenus.jpg|thumb|200px|İmparaotru [[I. Manuel Komnenos]]]]
=== Anadolu’da üstünlüğü ele geçirmesi ===
Sultan Mesud, [[1142]]'de Türkiye Selçuklularının [[Anadolu]]'daki üstünlüğünü yeniden kurma fırsatını Melik Muhamedin ölümünden sonra elde etti. Danişmendli Devleti, Melik Muhammed’in ölümünden sonra merkezleri Kayseri, Sivas ve Malatya olan üç kısma ayrıldı. Mesud, Kayseri meliki Zünun’u himaye etti. Zünnun dışındakilerle mücadelesini, onları itaat altına alıncaya kadar sürdürdü Önce Sivas Meliki Yağıbasan’ı yendi, ardından Malatya’yı kuşattı (1143). Bizans ordusunun ülkesine geldiği haberi üzerine üç ay sonra kuşatmayı kaldırıp Konya’ya dönmek zorunda kaldıysa da Malatya hakimi Aynüddevle’nin kendisini metbu tanımasını sağladı.
Mesud, Danişmendliler ile mücadelesini sürdürürken bir yandan da Türkler’i Anadolu’dan atmak isteyen Bizans imparatorları ve kalabalık Haçlı orduları ile mücadele etmişti.
=== Bizans İmparatoru Manuel ile mücadelesi===
İkinci Suriye seferine çıkan Bizans İmparatoru Yannis’in 1143 yılı Mart ayında beklenmedik şekilde hayatını kaybetmesinde sonra Mesud, ani taht değişikliğini fırsat bilerek Bizans topraklarına akınlarda bulundu. Selçuklu-Bizans sınırındaki Bizans’a ait Prakana Kalesi’ni aldığı için öfkelenen yeni imparator [[I. Manuel Komnenos| Manuel]]’un ordusu [[1146]]'da [[Konya]] önlerine kadar ilerledi ancak Konya ve çevresini yağmalatıp geri dönmek zorunda kaldı. Bizans ordusu, Konya’dan kendi topraklarına varıncaya kadar Türkler tarafından ağır kayıplara uğratıldı. Sultan Mesud, Avrupa’dan gelen Haçlı orduları tehlikesi nedeniyle barış teklif etti. Selçuklular’ın Prakana kalesini ve daha önce Bizans’dan aldıkları bir kaç kaleyi geri vermesi şartıyla barış yapıldı<ref name=muharrem>[https://www.academia.edu/9969045/T%C3%BCrkiye_Sel%C3%A7uklular%C4%B1_ve_Anadolu_Beylikleri_Tarihi Muharrem Kesik, '''Türkiye Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Tarihi''', ''İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Tarih Lisans Programı'']</ref>
[[Dosya:Dorylée.jpg|thumb|200px|Haçlulara karşı [[Dorileon Muharebesi]]]]
=== II. Haçlı ordusu ile mücadelesi ===
{{Ayrıca bakınız|Dorileon Muharebesi (1147)}}
[[Urfa Haçlı Kontluğu]]’nun kaldırılması üzerine düzenlenen Haçlı Ordusu, 26 Ekim 1147'de Dorylaion (Eskişehir) civarında Selçuklu Ordusu tarafından ağır bir mağlubiyete uğratıldı. Sultan Mesud, bu zaferle babası I. Kılıcarslan’ın 1092de Eskişehir’de uğradığı yenilginin intikamını almış oldu.
=== Kilikya seferi ve ölümü ===
Kilikya Ermeni Kralı II. Toros’un topraklarını genişletmek için Bizans ve Selçuklu topraklarına saldırması üzerine Sultan Mesud, Bizans İmparatoru II. Manuel ile anlaştı ve a Dânişmendli Yağıbasan’ı da yanına alarak ordusuyla harekete geçti (1153). Ermenilerin direnişi ile karşışaşan Sultan Mesud ilerlemek istemedi. Bir dostluk ve ittifak ahidnâmesi yazdırıp bunu yeminle tasdik ettikten sonra bir elçi vasıtasıyla Ermeni hâkimine gönderdi ve hiç kimseye zarar vermeden geri döndü.<ref name= muharrem/> Ancak Bizans imparatorunun talebi üzerine 1154 Mart’ında yeniden Kilikya seferine çıktı. Ancak doğal afetler yüzünden geri çekilmek zorunda kalan Sultan Mesud, Toros ile anlaşma yaptı. Bu sefer gibi çok sayıda insan, hayvan, silâh ve techizat kaybına yol açtı. Seferden döndükten sonra hastalanan Sultan on ay süren bir rahatsızlık devresinden sonra 1155 yılında öldü.
I. Mesud, geleneğe uyarak ülkesini üç oğlu (Kılıç Arslan, Dolat ve Şahinşah) arasında paylaştırmış; Elbistan Meliki lan [[II. Kılıç Arslan|Kılıçarslan]]'ı veliaht ilan etmişti. Ölümünün ardından oğulları vearasında taht kavgaları başladı.<ref>Muharrem Kesik, "Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan Mesud Dönemi (1116-1155)", TTK Yayınları, Ankara 2001</ref>
== Kaynakça ==
| |||