Tacülmülk Böri: Revizyonlar arasındaki fark

▲'''Taç El-Mülk Böri''', ([[Arapça]] (ﺗﺎﺝ ﺍﻟﻤﻠﻮﻙ ﺑﻮﺭﻱ ‎ ), (d.? - o. 6 Haziran 1132)) Türk asıllı asker. [[Büyük Selçuklu Devleti]] altında, [[1097]] - [[1128]] arasında, [[Selçuklu]] devletinin ve ona tabi [[Böriler]]'in ikinci hükümdarı olarak [[Şam]] Atabeyiliği yapan yönetici. Şam Meliki [[Dukak ]] öldükten sonra Suriye Selçuklu Devleti Şam Melikliğine taht naibi ve sonra Şam Atabeyi olan babası [[Tuğtekin]] yerine Şam atabeyliği naipliği yapmıştır. Kalıtsal Şam Atabeyleri olan [[Böriler]] hanedanı kurucusu olan babası [[Tuğtekin]]'den sonra ikinci Böriler Şam atabeyi.

▲Tac El-Mülk Böri Türk asıllı olup Suriye Selçuklu Devleti Şam meliği Dukak'ın meliklik döneminde babası Zahiriddin Tuğtekin ile birlikte bu devletin ordusunda gulam olarak askerlik yapmakta idi.

▲[[Birinci Haçlı seferi]]'nde Haçlılar ordusu kâtî olarak [[Antakya]]'yı ellerine geçirdikten bir müddet sonra 13 Ocak 1099'da güneye Kudüs'e gitmek üzere Antakya'dan ayrıldı. Bu sırada Cabale küçük şehrinin yöneticisi olan Trablusşam Kadısı Fahrülmülk Bin Ammara şehrin idaresini Şam Meliki Dukak'a sattı. Bu küçük şehrin valisi olarak Tuğtekin'in oğlu Tac El-Mülk Böri atandı. Fahrülmülk Bin Ammara'in bu tutumuna karşı şehirliler başkaldırmışlardı ve Tac El-Mülk Böri bu isyanı hemen bastırdı. Fakat Tac El-Mülk Böri yönetime başlayınca şehir halkı yönetiminin gayet sıkı ve zalimce olduğu için ondan gayet hoşnutsuz oldular ve onu Dukak'a şikayet ettiler. Şam Meliki de Tac El-Mülk Böri'ye hemen görevinden uzaklaştırdı. <ref name="grousset">Grousset, Rene (1934 Yen.bas. 2006) ''Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - I. 1095-1130 L'anarchie musulmane'', Paris:Perrin. ({{fr}} </ref>

▲1104'de Şam Meliği Dukak öldü ve yerine Meliklik tahtına daha yetişkin olmayan olan [[II. Tutuş]] getirildi. Fakat II. Tutuş daha yetişkin olmadığı için Tac El-Mülk Böri'nin babası olan Tuğtekin "Şam Atabeyi" unvanını alarak Şam'da meliklik taht naibi oldu. Babası Tuğtekin çok geçmeden II. Tutuş'u Şam Melikliği tahtından indirdi ve yerine Dukak'ın ikinci oğlu ve II. Tutuş'un küçük kardeşi olan [[Muhiddin Bektaş]]'i Şam Meliki yaptı. Yine kısa bir müddet sonra Tuğtekin Muhiddin Bektaş'ı da Şam Meliklik tahtından uzaklaştırdı. Bundan sonra Şam Melikliği ortadan kalktı ve bu devlet yerine Büyük Selçuklu Devletine tabi Şam Atabeyliği kuruldu. Kurulan Şam Atabeyliği kalıtsal olarak [[Böriler]] adını alan Tuğtekin ve onun ahfadının eline geçti. İlk Böriler hükümdarı Tuğtekin oldu. Babası Tuğtekein böylece Şam Atabeyliği işleri ile uğraşırken oğlu olan Tac El-Mülk Böri Şam'da onun yardımcısı olarak görev yaptı.<ref name="grousset"/>

▲1103'de [[Birinci Haçlı Seferi]] komutanlarından olan Toulouse Kontu [[IV. Raymond|Raymond Saint Gilles]] Trabluşsam'a saldırdı. Raymond Saint Gilles bu şehir ve bölgede bir Frank Haçlı devleti kurmaya karar vermişti. Saldırma ordusunda Raymond'un Avrupa'dan birlikte getirdiği askerleri yanında 1101'de yeniden Haçlı seferi için Filistin'e gelen Provanslı Franklar, [[Cenova Cumhuriyeti|Cenovalılar]] ve [[Pisa Cumhuriyeti|Pisalılar]] da bulunmakta idi. Raymond Saint Gilles'in başlattığı Haçlılar Trablusşam kalesi kuşatması zaman zaman kaldırılarak ve tekrar tekrar yeniden kuşatmaya alınarak ta 1109'a kadar sürdü. Taç El-Mülk Böri babası Tuğtekin'in bu kuşatmayı kaldırmak için yaptığı birkaç saldırıya katıldı. Babası Tuğtekin'in 1106'da yaptığı Haçlı kuşatıcılar karşı yaptığı saldırıda kuşatma kırıldı ama Şam ordusu geri çekilince Haçlılar şehri tekrar kuşatmaya aldılar. Kuşatma sırasında Raymond Saint Gilles öldü. Yerine varisi Alfonso-Jordan Toulouselu kuşatmaya devam etti ama o da şehri alamadan oldu. Haçlılara ancak 1010'da şehri ellerine geçirdiler. Bu şehirde Haçlılar devleti olarak [[Trablus Kontluğu]]'ni kurdular ve Raymond Saint Gilles'in gayrimeşru oğlu olan Bernard Toulouselu ilk Haçlılar Trablus Kontu oldu. ref name="grousset"/>

▲Nisan 1110'de babası Şam Atabeyi Tuğtekin [[Baalbek]] şehrine saldırıda bulunup şehri kuşatıp sonunda kaleyi eline geçirdi. Oğlu ve varisi olan Tac El-Mülk Böri'yi Baalbek valisi olarak atandı.<ref name="grousset"/>

▲1119'de Kudüs Kralı [[II. Baudouin]] Adraat'a saldırıya geçmişti. Bu saldırıyı dururmak için Şam Atabeyliği ordusu Taç El-Mülk Böri komutasında hareketa geçti. Bu ordu Haçlılar ordusunu bir tepe üzerinde dururmayı başardı. Haçlılar ordusu tepede siperler kazarak savunmaya geçtiler. Tac El-Mülk Böri komutasındaki Şam Atabeylik ordusu bu tepeye hücuma geçti ama Haçlıların siperlerden gayet şiddetle direniş göstermesi nedeni ile başarısız kalıp geri geçildi.<ref name="grousset"/>

▲Kudüs Kralı [[II. Baudouin]] 1124'den itibaren gayet mütecaviz olarak Suriye batısında harekata geçmişti. 1126 başında Şam Atabeyi Tuğtekin ve oğlu komutasındaki Şam Atabeyliği ordusu, Kudüs Kralı II. Baudouin'in saldırılarıni durdurmak için bir sefere geçtiler. 25 Ocak 1126'da babası Tuğtekin komutasında Tac El-Mülk Bori'nin da katılmış olduğu Şam Atabeyliği ordusu Kudüs Kralı ile yaptığı "Șakhab Muharebesi"'nde mağlup düştü. Tuğtekin büyük zayiat verip ancak ordusunun kalan küçük bir kısmı ile Şam'a geri çekilmek zorunda kaldı. Verilen zayiat dolayısıyla Şam savunamıyacak bir hale gelmişti. Fakat Kudüs Kralı'nın Haçlılar ordusu da bu muharebede büyük zayiat vermişti ve Şam'a saldırma imkanı bulunmamakta idi. Şam böylelikle Haçlılar istilasından kurtuldu.<ref name="grousset"/>

▲===Atabeylik dönemi ===

▲Babası Şam Atabeyi Tuğtekin Şubat 1128'de Şam'da öldü. Babasi hasta olarak yatakta iken oğlu Tac El-Mülk Böri'yi ŞSam Atabeylik varisi olarak ilan etmişti. Bu nedenle Tac El-Mülk Böri hiçbir rakip hükümdar adayı olmadan Şam Atabeyi olarak tahta geçti. Büyük Selçuklu Devleti'nin tabi olan Şam Atabeyliğini kalıtsal olarak Boriler tarafından yöneten ikinci tabi hükümdar oldu.<ref name="maalouf">Maalouf, Amin (Tr. çev. Mehmet Ali Kılıçbay) (son.bas. 2006) ''Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri'', İstanbul: Yapı Kredi Yayınları ISBN : 9789750811210</ref>

▲Babası daha yaşamakta ve Atabey olarak görev yapmakta iken [[Alamut]]'ta bulunan [[Hasan bin Sabbah]] liderliğindeki [[Haşhaşiler]] Suriye üzerinde etkilerini "Behram" adında yeni bir lider altında yeniden organize etmişler ve Şam Atabeyliği içinde gayet buyuk siyasi güç kazanmışlardı. Şam Atabeyliği Veziri Tahir Mazdagani, onların mezhebine bağlı olmamakla beraber, Haşhaşilere açıkça destek sağlamakta idi. Haşhaşiler Şam Atabeyliği devlet yönetimini ellerine geçirmişlerdi ve hatta şehirde kendileri komutasında bir özel askeri birlik bulundurmakta idiler. Şam halkı atabey Tuğtekin olduğu zaman Haşhaşilerin Sam şehrini ellerine alacaklarından kormakta idi. Gerçekten Haşhaşiler ve onlara yakın vezir Haçlılar Kudüs Krallığı ile müzakereler yapıp Şam'i ele geçirip Kudüs Krallığı'na vermek için planlar yapmışlardı.

▲1228'de Böriler Şam Atabeyi olarak tahta geçen Tac El-Mülk Böri'nin ele aldığı ilk önemli politik tedbir Haşhaşilerin Şam şehri içindeki iktidar gücünü azaltmak hedefiyle oldu. Vezir Mazdagani devlet ilerigelenleri ile yapılan bir önemli toplantıdan sonra yeni atabey Tac El-Mülk Bori'nin bir işareti ile ilerigelenlerden biri tarafından kafası kılıçla uçurularak öldürüldü. Sonra da Şam halkı desteği ile tüm Haşhaşiler, dostları, yandaşları ve onlara yakınlık gösteren herkes halk tarafından yakalanıp öldürüldüler. Haşhaşilerin liderlerinin cesetleri Şam kalesi duvarlarından asıldılar.<ref name="maalouf"/>

▲Çok geçmeden bunun Haşhaşilere kızgın olan şehir halkının bir güç gösterisi olmadığı ve Şam Atabeyliği'nin hatta bir Müslüman şehri olan Şam şehrinin Haçlılara teslimi ile tekrar Hirstiyanlaştırılması hakkında komplo planı bulunduğu ortaya çıktı. Bu halk hareketinin Suriye ve Şam'daki Müslümanları büyük bir felaketten kurtaran bir uğraş olduğu anlaşıldı. [[Haşhaşiler]] ve atabeylik veziri Mazdagani Kudüs Kralı II. Baudouin ile gizli görüşmeler yaptıkları ve bu görüşmeler sonunda Vezir Mazdağanı'nın yazılı olarak Haçlılar Kudüs Krallığı'na Şam şehrini teslim etmeyi ve buna karşılık Vezir Mazdağanı ve Haşhaşilere Haçlıların [[Sur]] şehrini geri vermesi üzerinde anlaşma yapıldığını açıklayan bir mektubu buldunduğu sonradan oratya çıktı. Bu anlaşma ile yeni Şam Atabeyi Tac El-Mülk Böri'nin Haşhaşılerin bir suikastı ile öldürmesi de kabul edilmekte idi. Hatta bu anlaşmaya göre bu komplonun belirtilmiş bir Cuma günü yapılması bile kabul edilmişti. Fakat Tac El-Mülk Böri'in Veziri Madağanı'nın öldürülmesi ile bu vatan ihaneti ve hükümdar suikastı komplosu önceden ortaya çıkarttıp önlenmiş idi.<ref name="maalouf"/>

▲Kudüs Kralı bu komplonun ifşa edildiğinden haberdar değildi. Şam'daki Haşhaşilerin öldürülmesinden kurtulan Haşhaşiler Haçlılara Kudüs Kralı II. Baodouin'e sığındılar. İdaresini ellerine geçirmiş oldukları ve Kudüs ile Şam yoluna hakim olan ve [[Baniyas]] kalesini de Haçlılar Kudüs Kralına teslim ettiler. <ref name="maalouf"/>

▲Bundan birkaç hafta sonra Kudüs Kralı II. Baodouin büyük bir Haçlılar ordusu ile Şam kalesi önüne geldi. Bu Haçlılar ordusunda Haçlılara devletleri olan Kudüs Krallığı (ve 10 yıl önce kurulan [[Tapınak Şövalyeleri]]), Antakya Kontluğu, Edessa Kontluğu, Trablus Kontluğu ve batı Avrupa'dan yeni gelmiş olan askerler bulunmakta idi ve yaklaşık 10.000 ağır süvari şövalye ve bir o kadar da piyade gücü bulunmakta idi. Bu saldırı Şam Atabeyi Tac El-Mülk Bori tarafından önce haber alınmıştı ama Şam'da yeniden bir ordu toplamak zor oluştu. Taç El-Mülk Bori göçmen Türkmen aşiretlerinden ve bölgede bulunan Arap Bedevilerinden onlara eğer Haçlılar yenilirlerse büyük ganimetler sağlayacağını vaad ederek asker toplamıştı.<ref name="maalouf"/>

▲Kuşatma sırasında Eylül ayı başında hava gayet yağmurlu geçmeye başladı ve yağan ağır yağmurlar yüzünden kale etrafındaki araziler çamur batak haline döndü. Kasım ayında Şam Atabeylik ordusunun bir gözlem birliği, birkaç bin Haçlılar askerinin "Gavta Düzlüğü"'nde insan ve hayvan icin iaşse ve erzak toplama için bir harekat yapmakta olduğunu gözümledi. Tac El-Mülk Böri kuşatılan ordusunun büyük bir kısmını bu Haçlılar birliği üzerine sürdü. Böylece onalara bir baskın yaptı ve onların topladığı ıaşe ve erzakların hepsini kaleye götürdü. Bu ordu geri döndükten sonra Haclilara ordusunun kusatma ordugahina saldiriya bulunmaka kararsi verilcdi. Ama kuşatmacı Haçlılar ordusu kuşatmaya devam etmeyi sonunda imkansız bulmuştu. Şam Atabaylık ordusu onların karagahına hücuma geçmeye hazırlanırken görülmeye başlayan alevler ve duman püsküren büyük bir ateş Haçlılar ordusunun kuşatmayı bırakıp geri çekilmeden ordugahlarını boşaltıp ve taşınması zor olan alet ve eşyalaraını yakmakta olduklarını gostermekteidi. Kudüs Kralığı ve diğer Haçlıların Şam kuşatması 5 Aralık 1129'a kadar sürmüştü. Sonunda Haçlılar Kudüs Krallığı ordusu Kudüs'e çekildi.<ref name="grousset"/><ref name="maalouf"/>

▲Mayıs 1131'de Şam Atabeyi Taç El-Mülk Böri iki [[Haşhaşiler]] fedaisi tarafından bir diğer suiakast saldırısına maruz kaldı ve gayet ağır yaralar aldı. Şam'da bulunan en iyi doktorlar tarafından tedavi edildi; yaraları iyileşmeye başladı ve bir nekahat döneminde istirahat yapması gerekmekte idi. Fakat Tac El-Mülk Böri istirahat yapmayı gayet zor bulmakta idi ve bir at gezintisi yapmaya karar verdi. Bu at gezintisi sırasında yaraları yeniden açıldı ve tedavi edilmesi imkansız olup Haziran 1132['de hayata gözünü yumdu. <ref name="grousset"/>