Gelgit: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Kategori:Gelgit eklendi (HotCat) |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{diğer anlamı|
{{diğer anlamı|Med Cezir (anlam ayrımı)}}
6. satır:
[[Dosya:orbit3.gif|thumb|right|190px|Dünya'nın ortak [[ağırlık merkezi]] etrafında dönüşünü gösteren bir Dünya-Ay sistemi şeması]]
==Gelgit==
'''Gelgit''' veya '''med cezir''', bir [[gök cismi]]nin başka bir gök cismine uyguladığı [[kütle çekimi]] nedeniyle her iki cisimde meydana gelen şekil bozulmaları. En çok bilineni, her bir [[ay günü]]nde [[Ay (uydu)|Ay]] ve [[Güneş]]'in göreli konumlarındaki değişmeler sonucu kütle çekimlerinde meydana gelen farklılıklar nedeniyle [[deniz seviyesi]]ndeki yükselme ve alçalmalardır.
Satır 26 ⟶ 28:
Kurumsal çalışmalar ve gözlemler, kabarma ve alçalmaların [[sıfır]] olduğu noktaların bulunduğunu ortaya çıkarmıştır; kabarma ve alçalmalar bu noktalar çevresinde (saat yönünde ya da ters yönde) döner. [[Akdeniz]], [[Karadeniz]] ve [[Baltık Denizi]] gibi, neredeyse tamamen kapalı denizlerde, doğrudan [[yerel]] gelgit kuvvetlerinin etkisiyle bir duran dalga oluşur. Bu denizlerde gelgit genliği oldukça küçüktür ([[santimetre]] ölçeğindedir). Açık okyanuslarda genellikle bir metreden azdır. Körfezlerde ve bunlara bitişik denizlerde genlik çok daha büyük olabilir. Çünkü gelgit dalgası [[kıta sahanlığı]]nın [[sığ]] sularına girince, ilerleme hızı yavaşlar ve [[enerji]] küçük bir [[hacim]]de biriktiği için gelgit yükselme ve alçalmaları büyük boyutlara ulaşabilir.
==Gelgit Bileşenleri==
Gelgit değişiklikleri değişen süreler boyunca hareketler birbirini etkiler. Bu etkilere gelgit bileşenleri denir. Birincil bileşenler Dünya'nın dönme, Ay ve Dünya'nın ekvator üzerinde, Ay'ın yükseklik (kot değişimleri) ve Güneş bağlı konumlarıdır. Bunlar, yarısından daha az bir gün süre ile Varyasyonlarıdır yani harmonik bileşenleri denir. Bunun tersine is, gün, ay veya yıl döngüleri olarak adlandırılır. Ve bu bileşenlere de uzun süreli bileşenler denir. Gelgit kuvvetleri , tüm dünyayı etkiler, ancak bu etkileme çok azdır. Bunun sebebi ise katı Dünya'nın hareketi sadece birkaç santimetre olduğu içindir.
==Gelgit’in etkisi sonucunda;==
[[File:Www.erguven.net-kiyi tipleri (28).JPG|thumb|Haliç tipi kıyılar]]
* Akarsu ağızlarında [[delta]] oluşumu engellenir.
* Akarsu vadilerinin ağızlarının tıkanması önlenir.
* Kıyı kirlenmesi önlenir.
* Haliçler oluşur. Deniz yükseldiği zaman akarsuların ağız kısımlarına sokulur ve [[haliç]] şekli meydana gelir. Bu çeşit kıyılara [[estuar]] (haliç tipi) kıyılar denir.
* [[Watt]] kıyıları oluşur.Deniz alçalınca ortaya çıkan, deniz yükselince ortadan kalkan bu kıyılara watt kıyıları denir.
* Deniz, belli aralıklarla alçalıp yükselince kıyı çizgisi değişir.
* Türkiye’nin çevresindeki denizler iç deniz olduğu için gel - git genliği azdır. Bu nedenle, ülkemiz kıyılarında gel - git’in etkisi hissedilmez
==Gelgit Enerjisi==
Gelgit hareketlerinin enerjiye dönüştürülme fikri 11. yüzyıla kadar dayanıyor. O zamanlar, değirmenciler tahıl öğütürken gelgit hareketlerinden faydalanıyordu. Şimdi ise, gelgit hareketlerinden doğan enerji, gelişmiş makineler vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüştürülüyor. Diğer bir deyişle Gel-git ve akıntı enerjisi, gel-git veya okyanus akıntısı nedeniyle yer değiştiren su kütlelerinin sahip olduğu kinetik veya potansiyel enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bilim adamları bu güçten yararlanarak suyun yükselmesinden ötürü husule gelen akıntıdan ve yine alçalmasından meydana gelen ters yöndeki akıntıdan yararlanmışlar ve çok büyük kapasiteli elektrik jeneratörleri kurmuşlardır.
[[File:Gelgit4.jpg|thumb|Right|Deniz altı gelgit enerji santralleri]]
Okyanuslarda henüz kullanılmamış ve maliyetli bir enerji türü olan med-cezir enerjisi ile suyun kabarması ve inmesi şeklinde gelişen gelgit hareketi süresince suyun hareket enerjisinin kullanılması mümkündür. Med-cezir enerjisinin %8–25 i faydalı hale dönüştürülebilir. Med-cezir enerjisinden yararlanmak için sahillerin okyanusa açık olması gerekmektedir. Bu nedenle, med-cezir enerjisi Türkiye açısından uygun olmayacaktır. Gelgit hareketlerinden elektrik üretmek için, alçalan ve yükselen gelgit arasındaki farkın en az beş metre olması gerekiyor. Yeryüzünde bu büyüklükte gelgitlerin bulunduğu yaklaşık kırk bölge bulunuyor.
Körfezler, gelgit enerjisi üretmek için en ideal bölgeleri teşkil ediyor. Mühendisler gelgitlerden enerji elde etmek için bir halice veya körfeze boydan boya baraj veya barikat kurarak gelgitleri sıkıştırıyorlar. Gelgit barajın diğer tarafında yeterli su seviye farkını ürettiğinde geçitler açılıyor, su türbinlere doğru akıyor ve türbinler elektrik jeneratörleri vasıtasıyla elektrik üretiyorlar.
[[File:GelgitTurbin.jpg|thumb|Right|Gelgit turbinleri]]
Bir diğer gelgit teknolojisi olarak da gelgit çitleri tasarlanıyor. Gelgit çitleri, dev turnikeleri andırıyor. Bu turnikeler gelgitler olduğunda dönerek enerji üretecekler. Henüz dünyanın hiçbir yerinde gelişmiş gelgit çitleri yok, ancak Filipinlerde bu teknoloji için planlar yapılıyor. Gelgit enerjisinden yararlanmak için tasarlanan bir diğer yöntem ise suyun altına yerleştirilecek gelgit türbinleri. Avrupa Birliği yetkilileri Avrupa’da bu iş için uygun 106 bölge tespit ettiler. Ayrıca Filipinler, Endonezya, Çin ve Japonya’da gelecekte geliştirilebilecek sualtı türbini alanlarına sahipler. Gelgit enerjisinden, Rusya ve Fransa gibi ülkelerde, 400 kilo watt’tan 240 milyon watt’a varan kapasitelerde yararlanılıyor. Hesaplamalara göre yeryüzündeki okyanuslardaki gelgit hareketleri her gün devamlı olarak 3 bin milyar kilo watt enerjienerjinin yüzde 2’sinin ( toplam 60 milyar watt ) elektrik enerjisine dönüştürülebileceği sanılıyor.
{| border=0 cellpadding=1 cellspacing=0 align=left
|- align=center
| [[Dosya:Gorey_Harbour_at_low_tide.JPG|thumb|Right|170px|New Jersey Gorey Limanı.]]
| [[Dosya:Intertide zonation at Kalaloch.jpg|thumb|left|170px|Suların çekildiğinde gelgit hattı gözlenebilen kaya.]]
| [[Dosya:Bay of Fundy High Tide.jpg|thumb|190px|[[Fundy Körfezi]], suların yükseldiği zaman]]
| [[Dosya:Bay of Fundy Low Tide.jpg|thumb|190px|Fundy Körfezi, suların çekildiği zaman]]
|}
Bilinen en büyük gelgit [[Kanada]]'daki [[Fundy Körfezi]] içinde oluşur; burada 21 [[metre]] yüksekliğe kadar kabarmalar gözlenmiştir. Fundy Körfezi'nde denizin altı saatlik yükselişi sırasında kara, 100 milyar ton su ile dolar. (Bu miktar dünyadaki tüm nehirlerin toplam su miktarına yakındır.)<ref>Cnntürk'teki "Yerkürenin Sıradışı Yolculuğu" belgeseli.</ref>
| |||