Tabgaçlar: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzen |
|||
1. satır:
{{Çin tarihi}}
'''Tabgaçlar''' ('''تابغاچ''' Tabghach, '''تاۋغاچ''' Tawghach ya da '''Tabgac''', '''Topa''', '''Toba''', [[Çince]]: 拓跋 [[pinyin]]: Tuòbá veya Tuòbá Shi '''拓拔氏''' „Tuoba sülalesi“), [[Sien-pi]] (鮮卑 xiān bēi)'nin bir boyu.
=== Etimoloji ===
[[Divân-ı Lügati't-Türk]]'te; Tawgaç: Maçin'in adıdır. Burası Çin'den dört ay uzaktadır. Çin, aslında üç bölüktür: Birincisi, Yukarı Çin'dir ki, doğudadır; buna "''Tawgaç''" derler. İkincisi, Orta Çin'dir; burası, "''Xıtay''" adını alır. Üçüncüsü, Aşağı Çin'dir, "''Barxan''" adı verilir; bu, [[Kaşgar]]'dadır. Lâkin, şimdi "''Maçin''", "''Tawgaç''" diye tanınmıştır. "''Xıtay''" ülkesine de "''Çin''" denilmiştir.<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Mehmet. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 343, 483</ref>
Theophylactos Simocatta göre Çin'in bir kısmına (''Tavγάσг'' = Tabgaç = Wei hanedanı) ve ''Movкρί'' bir parçasıdır.<ref>[http://www.kroraina.com/hudud/hud_49_c.html Hudud al-'Alam, The Regions of the World]</ref>
[[Göktürk]]lerin Orhun bölgesine diktikleri bengü taşlarda Çin adı yerine kullanılan "Tabgaç" sözcüğü, gerçekte 4. yüzyılda Kuzey Çin'de etkili bir politika ile sivrilen Tabgaç devletinin adından yadigardı.
11. satır:
[[Orhun Yazıtları]]nda ismi [[Dosya:Old Turkic letter K.svg|10px]][[Dosya:Old Turkic letter OQ.svg|10px]][[Dosya:Old Turkic letter Y1.svg|10px]][[Dosya:Old Turkic letter N1.svg|10px]][[Dosya:Old Turkic letter O.svg|10px]][[Dosya:Old Turkic letter T1.svg|10px]]<ref>Kurallı Orhun Alfebesi ile yazılmıştır</ref> olarak yazılmıştır ve pek çok yerde geçmektedir,çoğu çevirilerde çin devleti veya çinli halk manasında kullanılmıştır. Bilge Tonyukuk 1. taş, 1. yüz, (Batı yüzü) 7. dizi'de şöyle yazılmıştır;
<blockquote>"''Bilge Tonyukuk ben özüm tabgaç iliñe kılındım türk bodun tabgaçka körür erdi.''" (Ben Bilge Tonyukuk. Kendim Tabgaç<ref>''Maçin'', yukarı (doğu) Çin. Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2 Cilt I. sayfa 28, 453, 454 II. 280</ref> ilinde doğdum. Türk bodunu Tabgaç'e bağlı idi.)</blockquote>
"''Tawgaç, (Tabgaç, Tavgaç)''" adı 鮮卑; ''[[Sien-Piler|Xiānbēi]]'', yani Sibir kabileleri içerisindeki "''Tuo-ba''" (拓跋) veya "''Tuo-ba Shi''" (拓跋氏) diye bilinen kabile adından gelmedir. Tuo-ba kabile konferderasyonunda [[Hun]], [[Dingling]], [[Kırgız]], Jujuan, Wuhuan ve doğu Siyanpileri gibi 31 kabile bulunuyordu<ref>Enver Baytur, Heyrinisa Sıdık, Şincangdiki Milletlerning Tarihi (Doğu Türkistandaki Milletlerin tarihi), Milletler Neşriyatı, Pekin, 1999, sayfa 249-250.</ref>.
23. satır:
: "''ymä kutlug ulug t(a)vgač elin[tä]''" (ve kutlu büyük tawgaç elinde (ilinde))<ref>Röhrborn, Klaus: Die alttürkische Xuanzang-Biographie VII. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Peking sowie nach dem Transkript von Annemarie v. Gabain. Wiesbaden 1991 (Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, 34 [Xuanzangs Leben und Werk])</ref>.<ref>Eski türkçede ''il'' ya da ''el'' V. V Thomsen'a göre "''siyasi bakımdan müstakil, muntazam ve teşkilatlı bir millet''" demektir.</ref>
[[Göktürk Kağanlığı]] döneminden çok sonralara kadar Çin adı yerine bu sözcüğü kullanmayı sürdürdüler. Çin kaynaklarının [[Topa]] diye zikrettiği Tabgaçların adı, [[
[[
Ancak siyasal erki elinde tutan Türk zümresinin yanında yönetimleri altında pekçok [[Moğol]] kabilesinin olduğu da bir gerçektir. Bu konuda kafası karışık olan ünlü sinelog Eberhard bir kitabında kabilelerin yarısından fazlasını Moğol kökenli gösterirken, başka bir araştırmasında yüzdelik sunacak kadar kesin fakat ters bilgi veriyor: %60'ı Türk, %35'i Moğol; %2 [[Tunguslar|Tunguz]] ve bir Hint-Avrupalı kabile (Kabile oranlarıyla ilişkili bu bilgiler, asla nüfusun kesin yoğunluğunu vermez).{{fact}}
42. satır:
4. yüzyılın son çeyreğine girerken [[Kuzey Vey]] Hanedanının el koyduğu Tabgaç Devleti Çin'de yaşanılan siyasal buhranlardan da yararlanarak hızla gelişmeye başladı. Vey sülalesinin ilk hükümdarı "Kuei" zamanında amansız hasımları olan, fakat yeni bir siyasal oluşum öncesi sancılar yaşayan bazı [[Sien-pi]] kabileleri egemenlik altına alındı. Bazı Çin krallıkları da kendine bağlayarak [[Sarı Irmak]] ile kuzey çölü arasını denetlemeye başlayan Kuei, kuzeyde Gobi'nin ötesinde Orhun bölgesinde Moğol boylarını derleyen [[Rouran]]'lar ile sonu gelmez didişmeler öncesinde öldü.
Sseu (409-423)'un hükümdarlığından sonra başa geçen ve bütün kuzey Çin'i Toba hakimiyetinde birleştiren [[Tai-wu]] (424-452) dönemi Tobaların altın çağı olarak görülmektedir. Çin'in kuzey ve güneydeki her iki başkentini de zapteden, 425'te Rouranları yenerek çölün kuzeyinde kalmalarını sağlayan, 427'de Xia, 435-439 arasında egemenliğini batıya doğru yayarak, İç asya'daki [[Vu-sun]], Yue-pan ülkeleri ile [[Kuça]], [[Kaşgar]], [[Karaşehir|Karaşar]], [[Turfan]] gibi 30 civarında şehir devletini ortadan kaldıran Tai wu, 439'da Kansu Hun devletine son verdi.
Böylece [[İpek Yolu]]'nun denetimi Toba'ların eline geçmiş oldu. 450'de Çin kuvvetlerini dağıtarak Gök ırmak'a kadar ilerleyen Tai Wu Di, Çin askerlerini "taydan ve düveden farksız" olarak nitelerken kendisi börü (kurt) lakabını kullanıyordu. Gittikçe çeşitli uluslardan insanları barındırır hale gelen ve Çin nüfusun ezici yoğunluğu hissedilmeye başlayan imparatorluk topraklarında Sien-pi'ler sürekli olarak bozkır bölgesinde tutan Tai Wu Di, Sien-pi yaşayışına uygun görmediği Budizm'in de asal budun içinde yayılmaması için bütün önlemleri alıyordu. 438 yılında tapınaklar dışında Budist propaganda yapılmasını yasaklayan bir ferman yayımlamıştı.
82. satır:
== Notlar ==
{{Reflist}}
== Kaynakça ==
| |||