Sözdizim: Revizyonlar arasındaki fark

{{Birleş|Sözdizimi (dilbilim)}}

 

== Kökeni ==

 

Dilbilgisi üzerine yapılan çalışmalar modern sentaks ortaya çıkmadan çok önceleri yazılmıştı, Pānini’nin Aṣṭādhyāyī’sinden modern sözdizimsel teorilerin kapsamlılığına yaklaşımda bulunan modern öncesi çalışmalara bir örnek olarak sıklıkla bahsedilmektedir. Batıda sonraları geleneksel dilbilim olarak bilinen düşünce okulu Dionysius Thrax’in çalışmalarıyla başlar.

 

Kuramsal dil bilimi içinde söz diziminin ana rolü dilbilimcilerin düşündükleri kadarıyla “söz dizimsel kuramlar çağı” olarak adlandırılabilecek olan ancak 20. yüzyılda açığa kavuşmuştur. Son iki yüzyıldaki söz diziminin tarihinin önemli ve ayrıntılı bir araştırması için Graffi (2001)’nin çalışmasına bakınız.

 

Sentaks bilimine birçok teorik yaklaşım vardır. Çoğu dilbilimci (örn. Noam Chomsky) sentaksı insan aklında şekillenen bir dilbilim çalışması olarak kabul ettiklerinden, sentaksı biyolojinin bir dalı olarak görürler. Diğerleri (örn. Gerald Gazdar) sentaksı soyut bir biçimsel sistem çalışması olarak düşündüklerinden sentaksı daha Platonist bir açıdan ele alırlar. Ama diğerleri (örn. Joseph Greenberg) diller üzerine daha geniş genellemelere ulaşmak için dilbilgisini taksonomal bir araç olarak kabul etmektedirler. Bu bilime olan ana yaklaşımların bazıları aşağıda listelenmiştir.

 

== Üretici dil bilgisi ==

[[Üretici Dil Bilgisi]] hipotezine göre dil, insan aklının yapısıdır. Üretici Dil Bilgisi'nin amacı bu iç dilin tam bir şeklini oluşturmaktır (i-language (iç dil) olarak da bilinir). Bu model insanlığın bütün dillerini tanımlamak için ve verilen herhangi bir telaffuzun dilbilgisel olarak öngörülmesi için kullanılabilmekteydi (bu şu demektir; telaffuzun, bir dili ana dili olarak konuşan bir konuşmacının kulağına doğru tınıyı verip veremeyeceğini öngörmek). Dile olan bu yaklaşıma Noam Chomsky öncülük etmiştir. Çoğu genelleyici teoriler (hepsi olmamasına rağmen) sentaksı cümlelerin öğe yapısına temellendiği varsayımında bulunurlar. Üretici Dil Bilgileri, iletişimci işlevlerinden çok öncelikle cümle biçimine odaklanan kuramlar arasındadır.

 

 

== Ulamsal dil bilgisi ==

Kategorik dilbilgisi sözdizimsel yapıyı dilbilgisi kurallara göre tamamlamayıp kendi içlerindeki söz dizimsel kategori özelliklerine göre tamamlayan bir yaklaşımdır. Örneğin cümleleri bir isim dizisi (Noun Phrase(NP)) ve bir fiil dizisinin (Verb Phrase(VP)) oluşturduğu bir kural tarafından meydana getirilmiş olarak değerlendirmekten ziyade, kategorik dilbilgisinde, bu tür prensipler ana kelimenin kendi kategorisi içine sokulmaktadır. Bundan dolayı geçişsiz bir fiil için sözdizimi kategorisi; fiilin giriş olarak bir isim dizisine (İD) gereksinim duyan ve çıkış olarak cümle seviyesinde bir yapı ortaya çıkaran bir işlevci olarak hareket ettiği gerçeğini ortaya koyan karmaşık bir formüldür. Bu karmaşık kategori F yerine (İD/Ö) olarak gösterilmektedir. İD/Ö; “bir İD (soldaki element) için sol tarafı araştıran ve sonuç olarak bir cümle ortaya çıkaran (sağdaki element) bir kategori” olarak okunur. Geçişli bir fiilin kategorisi bir cümle oluşturmak için iki İD (bir özne bir nesne olmak üzere)’ye gereksinim duyan bir element olarak tanımlanır. Bu (İD/(İD/Ö)) olarak gösterilir ve “bir İD (nesne) için sağ tarafı araştıran ve (İD/Ö) olan (FD’ye eşit olarak) bir fonksiyon oluşturan sonuçta İD için sol tarafı araştıran ve bir cümle oluşturan bir kategori” anlamına gelir.

Üçlü olarak yan yana bitişen dilbilgisi (Tree-adjoining grammar) üç yapıyı bölüm bölüm kategoriye ekleyen kategorik bir dilbilgisidir.

== İşlevsel dilbilgisi ==

İşlevselci bakış açıları, biçime odaklanmalarına rağmen, tümcenin işlevine temellenen açıklamalar tarafından kullanılırlar (örn. iletişimsel işlevi). Bazı tipik işlevselci kuramlara aşağıdakiler de dahildir:

 

==Dış Bağlantılar==

* [http://www.dilbilimi.net/sentaks_arastirmalari.htm İnternet Ortamında Söz Dizimi Araştırmaları Kaynakları]

 

[[Kategori:Dil bilgisi]]