Uluslararası Fonetik Alfabe: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Sayfa boşaltıldı |
k 85.106.230.143 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Xqbot tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
||
1. satır:
[[Dosya:IPA chart 2005.png|thumb|300px|Uluslararası Fonetik Alfabe]]
'''Uluslararası Fonetik Alfabe''' (sescil alfabe, sescil abece, [[İngilizce]]: ''International Phonetic Alphabet'', '''IPA''') seslerin kâğıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş [[alfabe|standart alfabe]]. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde kodlayabilmek için oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemi. Bu sistemden en çok [[dilbilim]]de ve sözlüklerin hazırlanmasında yararlanılır.
Dillerin doğru telaffuz edilmesini sağlamak, tutarsız ve keyfi yazımlarla çok sayıda [[Transkripsiyon (dilbilim)|transkripsiyon]] (yazı çevirimi) sisteminin doğurduğu karışıklıkları önlemek amacıyla geliştirilmiş alfabedir. ''Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi'' olarak da bilinir. IPA'nın bir amacı da bir sözcüğü diğerlerinden ayırmaya yarayan her ses için ayrı bir sembol geliştirmektir.
IPA'da temel olarak [[Latin harfleri]] kullanılır. Bunun dışında başka alfabelerden harf alınmış, bunlar Latin harflerine uyacak biçimde değiştirilmiştir. İnce ses ayırımları ve genizsilleşen ünlülerle sesin uzunluk, [[vurgu]] ve titreşimi, harflerin üstüne veya altına konan çeşitli işaretlerle belirtilir.
IPA dar ve geniş yazı çevrimlerinde kullanılabilir. Mesela anadili İngilizce olanlar tek bir t sesi ayırt ederler. Bu sebeple geniş yazı çevriminde bu sese karşılık tek bir sembol yeterlidir. Ama t'nin tap, pat ve stem gibi sözcüklerdeki söylenişlerinin birbirinden biraz farklı olduğunu belirtmek için dar yazıçevrimi yani t'nin altına veya üstüne belli işaretler koymak gerekir.
Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi umulduğu kadar başarılı olamamıştır. ABD'de Avrupa'ya nazaran daha az kullanılmıştır. Latin alfabesinin yanı sıra çok sayıda özel işarete yer verdiği için basım ve [[daktilo]] etme güçlüğü vardır. Yer kazanmak ve kolaylık sağlamak gayesiyle IPA işaretleri ekseriyetle değiştirilerek veya birbirlerinin yerine kullanılır.
== Alfabe ==
{| class="IPA wikitable" style="text-align: center"
! colspan=17 | Ünsüzler
|-
|- style="vertical-align: center; font-size: x-small; height: 2em"
| rowspan="2" style="font-size: 90%;" | Eklemleme noktası →
! colspan="2" | Dudaksıl
! colspan="4" | Taçsıl
! colspan="4" | Damaksıl
! colspan="4" | Gırtlaksıl
! colspan="2" rowspan="3" style="width: 4em;" | Yutaksıl
|- style="vertical-align: center; font-size: x-small; height: 3em"
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Çift<br />dudaksıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Diş<br />dudaksıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Dişsil
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Dişyuvasıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Diş<br />damaksıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Enön<br />damaksıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Ön<br />damaksıl
! rowspan="2" style="width: 4em;" | Ara<br />damaksıl
! rowspan="2" colspan="2" style="width: 4em;" | Art<br />damaksıl
! rowspan="2" colspan="2" style="width: 4em;" | Ön<br />gırtlaksıl
! rowspan="2" colspan="2" style="width: 4em;" | Gırtlaksıl
|- style="vertical-align: center; font-size: x-small; height: 3em"
| style="font-size: 90%;" | Eklemleme biçimi ↓
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Genizsil
| {{IPA|m}}
| {{IPA|ɱ}}
| colspan="3" | {{IPA|n}}
| {{IPA|ɳ}}
| | {{IPA|ɲ}}
| {{IPA|ŋ}}</span>
| colspan="2" | {{IPA|ɴ}}
| colspan="6" style="background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Patlamalı
| {{IPA|p}} {{IPA|b}}
| {{IPA|p̪}} {{IPA|b̪}}
| colspan="3" |{{IPA|t}} {{IPA|d}}
| {{IPA|ʈ}} {{IPA|ɖ}}
| {{IPA|c}} {{IPA|ɟ}}
| {{IPA|k}} {{IPA|ɡ}}
| colspan="2" | {{IPA|q}} {{IPA|ɢ}}
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="2" | {{IPA|ʡ}}
| style="width: 1em;" | {{IPA|ʔ}}
| style="width: 1em; background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Sürtünmeli
| {{IPA|ɸ}} {{IPA|β}}
| {{IPA|f}} {{IPA|v}}
| {{IPA|θ}} {{IPA|ð}}
| {{IPA|s}} {{IPA|z}}
| {{IPA|ʃ}} {{IPA|ʒ}}
| {{IPA|ʂ}} {{IPA|ʐ}}
| {{IPA|ç}} {{IPA|ʝ}}
| {{IPA|x}} {{IPA|ɣ}}
| style="width: 1em;" | {{IPA|χ}}
| rowspan="2" style="width: 1em;" | {{IPA|ʁ}}
| style="width: 1em;" | {{IPA|ħ}}
| rowspan="2" style="width: 1em;" | {{IPA|ʕ}}
| style="width: 1em;" | {{IPA|ʜ}}
| rowspan="2" style="width: 1em;" | {{IPA|ʢ}}
| rowspan="2" colspan="2" | {{IPA|h}} {{IPA|ɦ}}
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Yarı-ünsüz
| {{IPA|β̞}}
| {{IPA|ʋ}}
| colspan="3" | {{IPA|ɹ}}
| {{IPA|ɻ}}
| {{IPA|j}}
| {{IPA|ɰ}}
|
|
|
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Yuvarlanmalı
| {{IPA|ʙ}}
|
| colspan="3" | {{IPA|r}}
|
|
| style="background:#ccc" |
| colspan="2" | {{IPA|ʀ}}
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="2" | {{IPA|я}}*
| colspan="2" style="background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Çarpmalı
| | <span class="IPA" style="font-family: Charis SIL, Doulos SIL, DejaVu Sans;"> ʋ̟</span><small><sup>†</sup></small>
| <span class="IPA" style="font-family: Charis SIL, Doulos SIL, DejaVu Sans;">ⱱ</span><small><sup>†</sup></small>
| colspan="3" | {{IPA|ɾ}}
| {{IPA|ɽ}}
|
| style="background:#ccc" |
| colspan="2" | ɢ̆
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="2" | {{IPA|ʡ̯}}
| colspan="2" style="background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Yanal sürtünmeli
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="3" | {{IPA|ɬ}} {{IPA|ɮ}}
| <span class="IPA" style="font-family:Charis SIL, Doulos SIL, serif"></span>*
| <span class="IPA" style="font-family:Charis SIL, Doulos SIL, serif"></span>*
| <span class="IPA" style="font-family:Charis SIL, Doulos SIL, serif"></span>*
| colspan="2" |
| colspan="7" style="background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Yanal
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="3" | {{IPA|l}}
| {{IPA|ɭ}}
| {{IPA|ʎ}}
| {{IPA|ʟ}}
| colspan="2" |
| colspan="7" style="background:#ccc" |
|- style="font-size: 120%;"
! style="font-size: x-small; text-align:left" | Yanal çarpmalı
| colspan="2" style="background:#ccc" |
| colspan="3" | {{IPA|ɺ}}
| <span class="IPA" style="font-family:Charis SIL, Doulos SIL, serif">ɺ̢</span>*
| {{IPA|ʎ̯}}
| {{IPA|ʟ̆}}
| colspan="2" |
| colspan="7" style="background:#ccc" |
|}
;Notlar;
* Çift olarak yazılan sembollerden sağdaki ([ɦ] hariç) tonlu ünsüzleri gösterir.
* * ile işaretlenen harfler resmî değildir.
* <sup>†</sup> ile işaretlenen harfer yeni eklenmiştir.
----
{{col-begin}}
{{col-2}}
{| class="IPA wikitable"
! colspan=6 | Akciğersiz ünsüzler
|- valign=top
! colspan="2" | Klikler
! colspan="2" | Patlamalar
! colspan="2" | Vurgulular
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | {{IPA|ʘ}}
| Dudaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | {{IPA|ɓ}}
| Dudaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | {{IPA|ʼ}}
| ''Örneğin:''
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ǀ}}
| Dişsil
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɗ}}
| Dişyuvasıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|pʼ}}
| Dudaksıl
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ǃ}}
| Enöndamaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʄ}}
| Öndamaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|tʼ}}
| Dişyuvasıl
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ǂ}}
| Öndamaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɠ}}
| Aradamaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|kʼ}}
| Aradamaksıl
|- valign=top
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ǁ}}
| Yanal taçsıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʛ}}
| Artdamaksıl
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|sʼ}}
| Dişyuvasıl sürtünmeli
|}
{{col-2}}
{| class="IPA wikitable"
! colspan=2 | Çift eklemli ünsüzler
|-
| style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | {{IPA|ʍ}}
| Tonsuz dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|w}}
| Tonlu dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɥ}}
| Tonlu dudaksıllaşmış öndamaksıl yarı-ünsüz
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɫ}}
| Aradamaksıllaşmış dişyuvasıl yanal yarı-ünsüz
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɕ}}
| Tonsuz peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʑ}}
| Tonlu peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɧ}}
| Tonsuz ön-aradamaksıl sürtünmeli
|}
* [ɧ] sesi [x] ve [ʃ] seslerinin arası olarak gösterilse de tartışmalıdır.
{{col-end}}
----
{{col-begin}}
{{col-2}}
{| class="IPA wikitable"
! colspan=3 | Birleşim ünsüzler
|-
! Bağlı
! Tek harf
! Tanım
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|t͡s}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʦ}}
| tonsuz dişyuvasıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|d͡z}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʣ}}
| tonlu dişyuvasıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|t͡ʃ}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʧ}}
| tonsuz öndamak-dişyuvasıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|d͡ʒ}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʤ}}
| tonlu öndamak-dişyuvasıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|t͡ɕ}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʨ}}
| tonsuz dişyuvası-öndamaksıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|d͡ʑ}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʥ}}
| tonlu dişyuvası-öndamaksıl birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|t͡ɬ}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | –
| tonsuz dişyuvasıl lateral birleşim
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|k͡p}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | –
| tonsuz dudak-aradamaksıl patlamalı
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ɡ͡b}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | –
| tonlu dudak-aradamaksıl patlamalı
|-
| style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ŋ͡m}}
| style="text-align:center; font-size:larger;" | –
| dudak-aradamaksıl genizsil durma
|}
{{col-2}}
[[Dosya:Cardinal_vowels-Jones_x-ray.jpg|thumb|X-ışınları ile çekilmiş bir görüntü, çeşitli ünlü seslerin söylenimi sırasında ağzın hareketleri.]]
=== Ünlüler ===
{{Ünlüler}}
== Ayrıca bakınız ==
* [[Vikipedi:UFA]]
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/ Uluslararası Fonetik Alfabesi] {{en icon}}
* [http://efrasiyap.tripod.com/yazilar/IPA.pdf Uluslararası Fonetik Alfabe] (PDF)
=== Ses dosyaları ===
* [http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/ Peter Ladefoged's Fonetik Kursu (ses dosyalarıyla)] {{en icon}}
* [http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/course/chapter1/chapter1.html UFA tablosu] {{en icon}}
* [http://hctv.humnet.ucla.edu/departments/linguistics/VowelsandConsonants/vowels/contents.html Dillerin sesleri hakkında bilgi] {{en icon}}
* [http://web.uvic.ca/ling/resources/ipa/ipa-lab.htm UFA tablosu] {{en icon}}
* [http://www.paulmeier.com/ipa/charts.html UFA tablolarının ses örnekli Flash sürümü] {{en icon}}
* [http://www.ling.hf.ntnu.no/ipa/full/ Bir diğer UFA ses örnek dizini] {{en icon}}
<!-- interwiki -->
[[Kategori:Alfabeler]]
{{Link KM|en}}
{{Link KM|lv}}
[[af:Internasionale Fonetiese Alfabet]]
[[als:Internationales Phonetisches Alphabet]]
[[ar:ألفبائية صوتية دولية]]
[[arz:ألف-به دوليه صوتيه]]
[[ast:Alfabetu Fonéticu Internacional]]
[[ba:Халыҡ-ара фонетик алфавит]]
[[bar:Internationals Phonetischs Alphabet]]
[[be:Міжнародны фанетычны алфавіт]]
[[be-x-old:Міжнародны фанэтычны альфабэт]]
[[bg:Международна фонетична азбука]]
[[bn:আন্তর্জাতিক ধ্বনিমূলক বর্ণমালা]]
[[bo:རྒྱལ་སྤྱིའི་སྒྲ་རྟགས།]]
[[br:Lizherenneg Fonetikel Etrebroadel]]
[[ca:Alfabet fonètic internacional]]
[[ce:Дуьнена юкъара аьзний элпанаш]]
[[co:Alfabetu funeticu internaziunali]]
[[cs:Mezinárodní fonetická abeceda]]
[[cv:Пĕтĕм тĕнчери фонетика алфавичĕ]]
[[cy:Gwyddor Seinegol Ryngwladol]]
[[da:Internationale fonetiske alfabet]]
[[de:Internationales Phonetisches Alphabet]]
[[dv:ބައިނަލްއަޤްވާމީ އަޑުބިނާގެ އަލިފުބާ]]
[[el:Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο]]
[[en:International Phonetic Alphabet]]
[[eo:Internacia Fonetika Alfabeto]]
[[es:Alfabeto Fonético Internacional]]
[[et:IPA]]
[[eu:Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa]]
[[ext:IPA]]
[[fa:الفبای آوانگاری بینالمللی]]
[[fi:Kansainvälinen foneettinen aakkosto]]
[[fr:Alphabet phonétique international]]
[[frp:Alfabet Fonetico Internacienal]]
[[frr:IPA]]
[[fy:Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet]]
[[gan:國際音標]]
[[gd:Aibidil Eadar-nàiseanta Fogharach]]
[[gl:Alfabeto Fonético Internacional]]
[[gv:Abbyrlhit Sheeanagh Eddyr-ashoonagh]]
[[he:אלפבית פונטי בינלאומי]]
[[hi:अन्तर्राष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]]
[[hr:Međunarodna fonetska abeceda]]
[[hu:Nemzetközi fonetikai ábécé]]
[[hy:Միջազգային հնչյունական այբուբեն]]
[[ia:Alphabeto phonetic international]]
[[id:Alfabet Fonetis Internasional]]
[[io:Internaciona fonetik alfabeto]]
[[is:Alþjóðlega hljóðstafrófið]]
[[it:Alfabeto fonetico internazionale]]
[[ja:国際音声記号]]
[[jbo:sornai bacru alfabeta]]
[[jv:Abjad Fonètik Internasional]]
[[ka:საერთაშორისო ფონეტიკური ანბანი]]
[[kg:API]]
[[kk:Халықаралық фонетика әліппесі]]
[[km:សញ្ញាសំលេងអន្តរជាតិ]]
[[ko:국제 음성 기호]]
[[ku:Alfabeya Fonetîk a Navneteweyî]]
[[la:Abecedarium Phoneticum Internationale]]
[[lb:Internationaalt Phonetescht Alphabet]]
[[li:Internationaal Fonetisch Alfabet]]
[[lmo:Alfabet Funetich Internaziunal]]
[[lo:ສັດທະອັກສອນສາກົນ]]
[[lt:IPA]]
[[lv:Starptautiskais fonētiskais alfabēts]]
[[mg:Abidy Ara-drafipeo Iraisam-pirenena]]
[[mk:Меѓународна фонетска азбука]]
[[mr:आंतरराष्ट्रीय उच्चारानुरूप अक्षर पद्धती]]
[[ms:Abjad Fonetik Antarabangsa]]
[[mwl:Alfabeto Fonético Anternacional]]
[[nds:Internatschonal Phoneetsch Alphabet]]
[[nds-nl:Internasjonaal Klaankenskrift]]
[[ne:अन्तर्राष्ट्रीय ध्वन्यात्मक लिपि]]
[[nl:Internationaal Fonetisch Alfabet]]
[[nn:Det internasjonale fonetiske alfabetet]]
[[no:Det internasjonale fonetiske alfabetet]]
[[nrm:API]]
[[oc:Alfabet fonetic internacionau]]
[[os:Æхсæнадæмон фонетикон алфавит]]
[[pa:ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧੁਨਾਤਮਕ ਲਿਪੀ]]
[[pap:Alfabèt Fonétiko Internashonal]]
[[pcd:Singne dech Croézète Fonétike Intérnacional]]
[[pl:Międzynarodowy alfabet fonetyczny]]
[[pt:Alfabeto fonético internacional]]
[[ro:Alfabetul Fonetic Internațional]]
[[ru:Международный фонетический алфавит]]
[[sco:Internaitional Phonetic ABC]]
[[se:Riikkaidgaskasaš fonetihkalaš transkriberenvuogádat]]
[[sh:Međunarodna fonetska abeceda]]
[[simple:International Phonetic Alphabet]]
[[sk:Medzinárodná fonetická abeceda]]
[[sl:Mednarodna fonetična abeceda]]
[[sq:Alfabeti Fonetik Ndërkombëtar]]
[[sr:Међународни фонетски алфабет]]
[[su:Alfabét Fonétis Internasional]]
[[sv:Internationella fonetiska alfabetet]]
[[szl:Mjyndzynorodowe Fůnetyczne Abecadło]]
[[ta:அனைத்துலக பலுக்கல் அரிச்சுவடி]]
[[te:అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల]]
[[tg:Алифбои Фонетикии Байналхалқӣ]]
[[th:สัทอักษรสากล]]
[[uk:Міжнародний фонетичний алфавіт]]
[[ur:بین الاقوامی اصواتی ابجدیہ]]
[[uz:Xalqaro fonetik alifbo]]
[[vi:Bảng mẫu tự phiên âm quốc tế]]
[[vls:Internationoal Fonetisch Alfabet]]
[[vo:Lafab Fonetik Bevünetik]]
[[wa:Alfabet fonetike eternåcionå]]
[[wuu:国际音标]]
[[zh:國際音標]]
[[zh-min-nan:Kok-chè Im-phiau]]
[[zh-yue:萬國音標]]
| |||