Semerkant (roman): Revizyonlar arasındaki fark

Yazar kitabında, tüm olanları Benjamin’in anlatısıyla aktarmış ve tarihe damgasını vuran üç önemli şahıs ([[Ömer Hayyam]], [[Nizâmülmülk|Nizamülmülk]] ve [[Hasan Sabbah]]) ile [[20. yüzyıl]] başlarında [[İran]]’da gerçekleşen modernleşme çabalarını bu romanın esas teması olarak oluşturmuştur. Ömer Hayyam’ın Cihan adlı kadın şairle yaşadığı aşk ve Benjamin ile Şirin arasında geçenler yine yazarın usta kalemiyle tüm olaylar arasında eritilerek sunulmuştur.▼

1072 yılında, [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Selçuklu]] Sultanı [[I. Melikşah|Melikşah]]’ın saltanatı [[İran]]’ı da kapsamıştır. [[Ömer Hayyam]] bu dönemde kısa bir süre önce [[Semerkant]]’a yerleşmiştir. Selçuklu veziri [[Nizâmülmülk|Nizamülmülk]] Semerkant’a geldiği sırada onunla tanışmıştır. Nizam, Hayyam’ı bir sene sonrası için Selçuklu'nun başkenti [[Isfahan (İran)|Isfahan]]’a davet etmiştir. Ömer Hayyam bu tanışmanın ardından bir yıl geçince Isfahan’a doğru yola koyulmuştur. Hayyam, yolculuğu sebebiyle [[Kaşan]] kentinden geçerken bir kervansarayda [[Hasan Sabbah|Hasan Sabba]]h ile tanışmıştır ve onunla bir gece aynı odayı paylaşmıştır. Hayyam’ın o güne kadar tanıdığı en bilge kişi Hasan’dır. Hasan da Isfahan’a giderek Nizam’dan bir iş istemeyi planlamıştır. Hayyam, Isfahan’da Nizam’ın huzuruna çıktığında, kendisinden ''“Sahib-i Haber” (casusların başı)'' olması istenmiştir. Hayyam bir bilim adamı olduğunu ve hafiye olamayacağını belirtmiştir. Ancak Nizam’a, Hasan Sabbah’ı önermiştir.▼

Nizam, bu işe Hayyam’ı layık görmesine rağmen Hasan’ı kabul etmek zorunda kalmıştır. Hayyam, Selçuklu’nun mali desteği ile çalışmalarını sürdürmüştür. Hasan, Nizamülmülk’ün vazgeçemediği yardımcılarından biri olmuş ve Nizam’a hizmet etmek yerine onun mevkiine geçmeye niyetlenmiştir. Kısa sürede Nizam’dan soğutmak için Melikşah’a yakınlaşmıştır. Nizam ile Melikşah arasına nifak sokmaya çalışmıştır. En sonunda Melikşah'ın emrini gönüllü bir şekilde kabul edip devletin hazinesini rapor etmeye niyetlenince de, Nizamülmülk tarafından planı ters tepmiştir. Melikşah, bu hatayı affetmeyeceğini söyleyip Hasan'ı oracıkta idam etmeye kalkışsa da Hayyam, Sultan'a onu öldürmemesini rica etmiştir. En nihayetinde Hasan, ülkeden kovularak sürgüne gönderilmiştir.▼

Hasan, emelleri uğruna bir şekilde çölden kurtulmuş, mezhep ve kültürlerinin tehlike altında olduğunu düşünen bir kısım [[İran|Acem]] halkını cennet vaadi ile kandırmıştır. Ünlü [[Haşhaşîler|Haşşaşiyûn]] tarikatını kurarak [[Alamut Kalesi]]'ne yerleşmiştir. Hasan Sabbah’ın vaazlarıyla ve cennet vaatleriyle sarhoş olan insanlar intihar saldırıları düzenlemişlerdir. Bu kişilere '''fedai''' denmiştir ve Hasan Sabbah fedailerine, '''"Ölmek, öldürmekten yücedir."''' deyip bu anlayış üzerinde eğitmiştir. Her fedai halk tarafından sevilmeyen, haram yiyen kişilerdir ve öldürüp kaçmamış, olay yerinde ölmeyi beklemişlerdir. Böylece her fedai öldüğünde halktan onlarca kişi fedailer arasına katılmıştır.▼

Maalouf yapıtında, ciddi şekilde ölümcülleştirilen mezhep aidiyetini vurgulamak amacıyla bu üç önemli şahsı kullanmıştır. [[Haşhaşîler|Haşşaşiyûn]] tarikatındaki insanların diğer tüm aidiyetlerini (dil, vatan, ırk, hatta din) bir kenara iterek kimliklerini sadece mezhepleri şiaya göre belirlemiş ve mezhepleri farklı olduğu için kendi kardeşlerini bile öldürebilecek birer katile dönüşmüşlerdir.▼

Sonuç olarak Maalouf; 1900’lerde [[Tebriz]]’deki durumu incelerken de Doğu'nun bir uyanış ve modernleşme sürecine girmiş olduğu, [[İran]]’daki direnişe ve yenilikçilerin vermiş oldukları uğraşlara dikkat çekmiştir. [[20. yüzyıl]] başlarında İran’da gerçekleşen modernleşme çabalarını iyi anlamak ve farklı bir bakış açısıyla değerlendirebilmek için, bu kitaptan öğrenilecek ve dersler çıkarılacak önemli tarihi ve siyasi olaylar bulunmaktadır.▼

== Alıntılar ==▼

* Amin Maalouf, Semerkant, 1988, çeviren: Esin Talu Çelikkan, YKY 24. baskı; kapak▼