Çete Ayşe
Çete Ayşe (Efe Ayşe, Emire Ayşe Aliye; 1894, İmamköy, Efeler, Aydın - 1967, İmamköy, Efeler, Aydın), Türk Kurtuluş Savaşı'nda Aydın'ın Yunan işgalinden kurtulmasında rol almış kuvâ-yı millîyeci.[1]
| Çete Emir Ayşe | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1894 |
| Ölüm | 1967 İmamköy, Efeler, Aydın |
| Bağlılığı |  Türkiye |
| Hizmet yılları | 1919-1922 |
| Çatışma/savaşları | Türk Kurtuluş Savaşı |
| Ödülleri |  |
Kuvâ-yi Millîye tarihinde efe elbisesi giymiş ve “efe” ünvanını almış ilk kadınlardandır.[2]
Hayatı değiştir
1894 yılımda Aydın ilinin İmamköy adlı köyünde doğdu. Baba adı Mustafa'dır. Kayacık köyünden olan kocası Mustafa ile 1910 yılında evlendi. İki kızları oldu. 1915 yılında eşi Çanakkale cephesinde şehit oldu. Bunun üzerine kızlarıyla birlikte İmamköy’e döndü ve yaşamlarını orada babasının yanında sürdürdüler.[3]
Kuva-yı Millîye'ye katılması değiştir
Yunanlılar'ın 15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal etmesinin ardından, düşmanın Aydın'a da gireceği haberi yörede yayılınca tedirgin olan İmamköy halkı, Menderes'in diğer tarafına göçe başladı. Göçe yeltenenlerin arasında yer alan Ayşe, arkadaşı Asiye'nin ve kız kardeşinin nehre düşerek boğulmasına şahit oldu. Bu olaydan etkilenerek göçmekten vazgeçti, köye dönüp direnmeye karar verdi.[2]
Kocasından yadigar küpelerini satarak silah satın alan Ayşe, silah kullanmayı öğrendi. Yunanlılar'ın İmamköy'ü işgali üzerine çocuklarını komşusuna emanet edip dağa çıktı ve gizlenerek bekledi. Bu dönem, Çete Ayşe tarafından şöyle anlatılmıştır:
| “ | Yunan kuvvetleri Aydın'a geldiğinde İmamköyü'nde idim... On beş gün evvel düşman Nazilli'ye vardı... Dayanamadım martin tüfeğimi aldım çıktım. | ” |
Aydın'ın Yunanlar tarafından ilk işgalinin bertaraf edilmesi üzerine Salavatlı'dan Halil İbrahim ile Sancaktarın Ali Efe'ye katıldı. Efeler ona on kızan vererek mücadeleye kattılar ve adını Çete Ayşe koydular.[2] Çete Ayşe, Aydın'a yürüyen yüzlerce kızanla birlikte Kepez'de savaştı. Bu savaşta, Çete Ayşe'den başka, Çiftlikli Kübra, Ayşe Çavuş adlı diğer kadın direnişçiler de savaştılar.
Aydın'ın geri alınması üzerine köyüne geri döndü. Ancak Yunanlılar Kızılcaköy'den geri dönüp Aydın'ı 3 Temmuz 1919'da tekrar işgal etti. Bunun üzerine Çete Ayşe Menderes'i geçip Dalama'daki Yörük Ali Efe grubuna katıldı ve Köşk (Umurlu) cephesinde çarpıştı ve ardından Üçyol Savaşı'na katıldı. Bu savaşta parmağından yaralandı. Bu savaş sonrası sıtma hastalığı nedeniyle bir müddet dinlendirildi, Yörük Ali Efe’nin talimatıyla silahını teslim edip cephe gerisi görevine verildi.
İlerleyen zamanda Çete Ayşe'ye Gökçen Efe, Yörük Ali Efe, Kıllıoğlu Efe gibi efelerin iltifat ve kollamaları sürdü. Çete Ayşe, 7 Eylül 1922'ye (Aydın'ın kurtuluşuna) kadar Yunanlarla Millî Mücadele'nin sonuna kadar savaştı.
Çete Ayşe millî mücadele ile ilgili düşüncelerini de şöyle dile getirmiştir:
| “ | Bazı kadınların içinde bir pehlivan; bazı erkeklerin içinde de, korkaklıklarından dolayı, bir kadın gizlidir. Kemer belindir, çizme ayağın börk başındır. Mademki burası bizim vatanımız; biz de bu vatanın olmalıyız. | ” |
1933 yılında Aydın'da Mustafa Kemal Paşa tarafından kendisine (istasyon meydanında) İstiklâl Madalyası verildi. Çete Ayşe bu anısını şöyle dile getirmiş ve bu sözleri daha sonra kendisinin mezartaşına da yazılmıştır :[4]
| “ | O günlerden iki hatıram kaldı. Biri kadınlığımla verdiğim savaş, öteki de rahmetli Atatürk'ün göğsüme taktığı İstiklal Madalyasıdır. | ” |
Savaş sonrası yaşamı değiştir
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra köyünde yaşamını sürdürmüş, 1967 yılında ölmüştür.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "İmamköy Kadın Kahramanı Çete Ayşe". İmam Köyü. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017.
- ^ a b c "Milli Mücadele'de Aydın'ın Kadın Efeleri". 28 Aralık 2017. 18 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2023.
- ^ "Çete Emir Ayşe - İstanbul daki Ödemişli Efeler Kulübü". odemisliefeler.org. 19 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017.
- ^ Osman Öcal (17 Eylül 2014). "Çete Ayşe". Pusula Gazetesi. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2017.