Zoltán
Zoltán (Macarca telaffuz: [ˈzoltaːn]; y. 880 or 903 – y. 950) veya Zolta,[1][2] Gesta Hungarorum'da 907 yılı civarında babası Árpád'ın yerine geçen Macarların üçüncü büyük prensi olarak anılmaktadır. Diğer vakanüvislerin onu Macar yöneticiler arasında listelememesinden ötürü modern tarihçiler, Zoltán'ın egemenliğine dair bu raporu reddetmektedir fakat Zoltán tahta asla oturmasa bile Macaristan'da 955 yılı civarlarından sonra hüküm süren tüm hükümdarların Árpád Hanedanı'na bağlı olarak Zoltán'ın soyundan geldiğine dair görüş birliği vardır.
| Zoltán | |
|---|---|
 Solt, Macaristan'daki Zoltán heykeli | |
| Macarların Büyük Prensi | |
| Hüküm süresi | y. 907 – y. 950 (belirsiz) |
| Önce gelen | Árpád (?) |
| Sonra gelen | Fajsz (?) |
| Doğum | y. 880 veya y. 903 |
| Ölüm | y. 950 |
| Eş(ler)i | Menumorut'un adı bilinmeyen kızı (belirsiz) |
| Hanedan | Árpád Hanedanı |
| Babası | Árpád |
| Dini | Macar Paganizmi |
Hayatı
değiştirGesta Hungarorum'da Zoltán
değiştirModern tarihçilerin Zoltán'ın yaşamının ana kaynağı, yazarı şimdi "Anonim" olarak bilinen 12. yüzyılın sonlarından kalma Gesta Hungarorum'dur.[3] Bu kaynağa göre Zoltán, Macarların Büyük Prensi Árpád'ın tek oğluydu.[3] Tersine,neredeyse çağdaş Bizans İmparatoru VII. Konstantinos, "Zaltas"ın[4] Árpád'ın dördüncü çocuğu olduğunu yazmıştır.[3] Zoltán'ın adı, Türk dilleri aracılığıyla Arapçadaki "sultan" sözcüğünden çıkmış gibi görünmektedir fakat modern akademisyenler bu etimolojiyi oy birliğiyle kabul etmemektedir.[3]
"Anonim"e göre, Zoltán, babasının Menumorut'a karşı yaptığı ikinci seferi sırasında 903'ten sonra doğdu.[1] Menumorut, Karpat Havzası'nın fethi sırasında Macarların muhalifleri arasında yalnızca Gesta Hungarorum'da yer alan birçok yerel yöneticiden biridir.[5] Gesta Hungarorum'un anlatımına göre, Menumorut, teslim olmak ve kızını Zoltán[1][6] ile 904 ya da 905[2] yılında evlendirmek zorunda kaldı. Menumorut öldüğünde Zoltán kayınpederinin Tisa nehrinin doğusundaki dükalığını miras olarak devraldı ve "Anonim" tarafından burada "Kozár denilen halklar"ın ikâmet ettiği iddia edilmektedir.[7][8] Anonim ayrıca, hâlâ küçük olan Zoltán'ın 907 civarında ölen babasını yerine geçtiğini belirtmektedir.[3] Zoltán, oğlu Taksony'nin lehine tahttan feragat etti ve "oğlunun saltanatının üçüncü yılında" öldü.[9][3]
"Ve karakter olarak babasına benzeyen fakat tip olarak benzemeyen oğlu Zolta [Árpád'ın] yerine geçti. Prens Zolta; yumuşak, sarı saçlı, orta boyuyla solgun ve az peltek konuşan biriydi.; savaşçı bir dük, cesur ruhlu, konularına merhametli, tatlı dilli ancak Macaristan'ın önde gelen tüm erkek ve savaşçılarının hayret verici bir şekilde sevdiği [biri olarak] güce açtı. Bir süre sonra, Zolta on üç yaşındayken ortak danışmanları tarafından topluluğun önde gelen bütün erkeklerinin aynı isteğiyle kralın rütbenin altındaki rektörleri, geleneksel hukukun rehberliği ve davacıların ihtilafları ve davaları ile uyum sağlamak için tayin etmiştir."
Modern tarihçilerin görüşleri
değiştirGünümüzde tarihçiler Zoltán'ın Anonim tarafından sunulan hayatının çoğu detaylarını reddetmektedir. Örneğin, Macar tarihçi Gyula Kristó, Zoltán'ın 903 yerine 880 civarında doğduğunu söylemiştir.[11] Romen meslektaşı Alexandru Madgearu da aynı şekilde ya Zoltán'ın 903'ten yıllar önce doğduğunu ya da evliliğinin 904'ten yıllar sonra olması gerektiğini yazmıştır.[1]
Zoltán'ın kayınpederinin kimliği de tartışılmaktadır. Orta Çağ ilimleri uzmanı Pál Engel, Menumorut'un, Macarların kendi aleyhindeki kahramanlık savaşlarını fethetmek için Anonim tarafından icat edilen "hayali figürler"den biri olduğunu söylemiştir.[5] Tarihçi Charles R. Bowlus, Menumorut'un kızının Zoltán ile evlenmesinin "Büyük Moravya"nın sonunu simgeleyen Moravyalı bir hükümdar olduğunu yazmıştır.[1] Orta Çağcı Tudor Sălăgean da Menumorut'un gerçek bir insan olduğunu, 9 ve 10'uncu yüzyılın başında Rumen, Slav ve diğer birçok halkın içinde yaşadığı bir defalık dükalığı yönettiğini söylemiştir.[8]
Anonim, Zoltán'ın büyük prens olarak babası yerine geçtiği ve hatta Zoltán'ın Macar kabilelerinin federasyonunu yönetmiş olduğu fikri sorgulanmıştır. Örneğin, tarihçi Sándor L. Tóth, Árpád'ın dört oğlu arasında en genç olan Zoltán'ın büyük kardeşleri arasında saltanat sırasında zorlukla öne çıkacağını yazmıştır.[3] Kristó ayrıca, diğer Macar vakanüvislerin Zoltán'ın egemenliğinden bahsetmediklerini söylemiştir ve Anonim'in bütün Macar hükümdarlarının Árpád Hanedanlığından geldiğini bildiği için sadece Zoltán'ı büyük prenslerin tamamlanmamış muhafaza edilmiş listesine eklediğini belirtmiştir.[11]
Ailesi
değiştirAşağıda Zoltán'ın en yakın akrabalarını sunan bir aile ağacı mevcuttur:[3][12]
| Álmos | |||||||||||||||||||||||||
| Árpád | Menumorut* | ||||||||||||||||||||||||
| Zoltán | kızı | ||||||||||||||||||||||||
| Taksony | |||||||||||||||||||||||||
| Macaristan Kralları** | |||||||||||||||||||||||||
*Menumorut'un gerçek ya da uydurma bir kişi olup olmadığı modern akademisyenler tarafından tartışılmaktadır.[5][8]
**Daha sonraki tüm büyük prensler ve Macaristan kralları Taksony'nin soyundan gelmiştir.
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e Madgearu 2005, s. 26.
- ^ a b Bowlus 1994, s. 254.
- ^ a b c d e f g h Tóth 1994, s. 741.
- ^ Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (ch. 40), p. 179.
- ^ a b c Engel 2001, s. 11.
- ^ Sălăgean 2005, s. 146.
- ^ Anonymus, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (ch. 11), p. 33.
- ^ a b c Sălăgean 2005, s. 140.
- ^ Anonymus, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (ch. 57), p. 127.
- ^ Anonymus, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (ch. 53), p. 115.
- ^ a b Kristó & Makk 1996, s. 21.
- ^ Kristó & Makk 1996, s. Appendix 1.
Kaynakça
değiştirBirincil kaynaklar
değiştir- Anonim, Notary of King Béla: The Deeds of the Hungarians (Edited, Translated and Annotated by Martyn Rady and László Veszprémy) (2010). In: Rady, Martyn; Veszprémy, László; Bak, János M. (2010); Anonymus and Master Roger; CEU Press; 978-963-9776-95-1.
- Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (Greek text edited by Gyula Moravcsik, English translation by Romillyi J. H. Jenkins) (1967). Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. 0-88402-021-5.
İkincil kaynaklar
değiştir- Bowlus, Charles R. (1994). Franks, Moravians and Magyars: The Struggle for the Middle Danube, 788–907. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-3276-3.
- Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN 1-86064-061-3.
- Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [=Rulers of the House of Árpád] (Macarca). I.P.C. Könyvek. ISBN 963-7930-97-3.
- Madgearu, Alexandru (2005). The Romanians in the Anonymous Gesta Hungarorum: Truth and Fiction. Romanian Cultural Institute, Center for Transylvanian Studies. ISBN 973-7784-01-4.
- Sălăgean, Tudor (2005). "Romanian Society in the Early Middle Ages (9th–14th Centuries AD)". Pop, Ioan-Aurel; Bolovan, Ioan (Ed.). History of Romania: Compendium. Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). ss. 133-207. ISBN 978-973-7784-12-4.
- Tóth, Sándor László (1994). "Zaltas". Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (Ed.). Korai magyar történeti lexikon (9-14. század) [=Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th-14th centuries)] (Macarca). Akadémiai Kiadó. s. 741. ISBN 963-05-6722-9.