Yakutça

Yakutların konuştuğu, Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil

Yakutça veya Sahaca (Saqa tıla), Saha Türklerinin konuştuğu dildir. Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil 450.140 kişi tarafından konuşulur. Ayrıca Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların ticaret dilidir (Ruslar hariç). Konuşucuların çoğunluğu Rusya'ya bağlı Saha Yeri'nde yaşar.

Yakutça
Ana dili olanlar Rusya
Konuşan sayısı 450,140 kişi  (2010)[1]
Dil ailesi
Türk dilleri
Resmî durumu
Resmî dil

 Rusya

Dil kodları
ISO 639-1 yt
ISO 639-2 sh
ISO 639-3
Yakut and Dolgan languages.svg
  Yakutça

Sahaca (Yakutça) bazı tümcelerDeğiştir

  • Olorbuttâğar ülelêbit orduk = Çalışmak oturmaktan daha iyi(dir).
  • Min ubayım saha oskuolatıgar bâr = Benim abim Yakut okulundadır.
  • Bihigi at mïnen barıahpıt = Biz at(a) binip gideceğiz.
  • Haydah oloroğut? = Nasılsınız? ("Nasıl yaşıyorsunuz?")
  • En olus türgennik sanarağın = Sen çok hızlı konuşuyorsun.
  • Min sahalıı kıratık öydüübün = Ben Yakutça biraz anlarım.
  • Bihigi sarsıarda erde turabıt = Biz sabahleyin erken kalkarız.
  • Ol oğo tüün ıtıır = O çocuk gece(leri) ağlar.
  • Miehe sıttık hâta uonna holuoha nâda = Bana yastık kılıfı ile galoş gerek.
  • Bu son sieğe olus kılgas = Bu ceket(in) yen(leri) çok kısa.

Dil BilgisiDeğiştir

İsimlerDeğiştir

İsimlerin tekil ve çoğul halleri vardır. Bir sözcüğü çoğul yapmak için genelde /-lar/ son ekinden yararlanılır. Bu son ek sözcükteki ünlü ve ünsüz harflere göre -лар (-lar), -лэр (-ler), -лөр (-lör), -лор (-lor), -тар (-tar), -тэр (-ter), -төр (-tör), -тор (-tor), -дар (-dar), -дэр (-der), -дөр (-dör), -дор (-dor), -нар (-nar), -нэр (-ner), -нөр (-nör), veya -нор (-nor) hallerini alabilir. İsimlerde diğer Türk Dilleri'nde olduğu gibi cinsiyet ayrımı yoktur.

İsmin HâlleriDeğiştir

eye 'barış' uot 'ateş'
Yalın hâl eye uot
Belirtme eyeni uotu
Yönelme eyeɣe uotka
Bulunma eyete uotta
Ayrılma[a] eyetten uottan

AdıllarDeğiştir

Tekil Çoğul
1. şahıs Yakutçaмин (min) Yakutçaбиһиги (bihigi)
2. şahıs Yakutçaэн (en) Yakutçaэһиги (ehigi)
3. şahıs insan Yakutçaкини (kini) Yakutçaкинилэр (kiniler)
insan değil Yakutçaол (ol) Yakutçaолор (olor)

Sahaca (Yakutça) rakamlarDeğiştir

Eski Türkçe Azerice Türkçe Çuvaşça Saha (Yakut)
bir bir bir pĕrre biir
eki iki iki ikkĕ ikki
üç üç üç vişşĕ üs
tört dörd dört tăvattă tüört
beş beş beş pillĕk bies
altı altı altı ulttă alta
yeti yeddi yedi şiccĕ sette
sekiz səkkiz sekiz sakkăr ağis
tokuz doqquz dokuz tăhhăr toğus
on on on vunnă uon

Sahaca, Kırgızca ve Türkçe karşılaştırmalarıDeğiştir

Türkçede Eski Türkçe kökenli söz başlarındaki Y ile başlayan sözcükler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken Sahacada "S" olmuştur. Eski Türkçede "Y" olan bu imce zaman içinde Türk topluluklarında Y>C>S şeklinde değişime uğramıştır. Türkçe, Azerice, Türkmence, Özbekçe ve Uygurcada "Y" ile söylenirken Kazakistan'da "J", Kazakçada "C", Altayca, Hakasça ve Tıvacada "Ç", Sahacada ise bu imce "S" olmuştur.

TÜRKÇE (Y) KIRGIZCA (C) SAHACA (S) кыргызча саха тыла Türkçe Kiril harfli
Yıl Cıl Sıl жыл Сыл йыл  
Yağmur Camgır Samıır жамгыр cамыыр яғмур  
Yaka Caka Sağa жака саҕа яка  
Yalamak Caloo Salaa жалоо салаа яламак  
Yaş Caş Saas жаш саас яш  
Yaşdaş Caştaş Saastıı kihi жашташ саастыы киһи яшдаш  
Yat Cat Sit- жат сит ят  
Yedi Ceti Sette жети сэттэ еди  
Yel Cel Siel жел сиэл ел  
Yeni Cañı Saña жаңы саҥа ени  
Yeniden Cañıdan Sañattan жаңыдан саҥаттан енидең  
Yer Cer Sir жер сир ер  
Yumak (yıkamak) Cuu- Suuy- жуу сууй юмак(йыкамак)  
Yıldız Cıldız Sulus жылдыз сулус йылдыз  
Yirmi Cıyırma Süürbe жыйырма сүүрбэ йирми  
Yok (hayır) Cok Suox жок суох ёк (хайыр)  
Yol Col Suol жол суол ёл  
Yumurta Cumurtka Sımmııt жумуртка сымыыт юмурта  
Yumuşak Cumşak Sımnağas жумшак сымнаҕас юмушак  
Yüz Cüz Süüs жүз сүүс йүз  

Yazı sistemiDeğiştir

Yakutça Kiril alfabesiyle yazılır: Modern Yakut alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından Rusça'da bulunanlarla birlikte Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү harflerinin de eklenmesiyle oluşturuldu.

Сахалыы сурук-бичигэ Saqalıı suruk-biçige (Yakut alfabesi)

Harf Söyleniş UFA Not Türkçe Romanizasyon.[kaynak belirtilmeli]
А а а /a/ A a
Б б бэ /b/ B b
В в вэ /v/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur[2] V v
Г г гэ /ɡ/ G g
Ҕ ҕ ҕэ /ɣ, ʁ/ Ğ ğ
Д д дэ /d/ D d
Дь дь дьэ /ɟ/ C c
Е е е /e, je/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Ye ye or e
Ё ё ё /jo/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Yo yo
Ж ж жэ /ʒ/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur J j
З з зэ /z/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Z z
И и и /i/ İ i
Й й ый /j, ȷ̃/ Y y or Ỹ ỹ
К к кы /k/ K k
Л л эл /l/ L l
М м эм /m/ M m
Н н эн /n/ N n
Ҥ ҥ ҥэ /ŋ/ Ñ ñ
Нь нь ньэ /ɲ/ Ny ny
О о о /o/ O o
Ө ө ө /ø/ Ö ö
П п пэ /p/ P p
Р р эр /ɾ/ R r
С с эс /s/ S s
Һ һ һэ /h/ H h
Т т тэ /t/ T t
У у у /u/ U u
Ү ү ү /y/ Ü ü
Ф ф эф /f/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur F f
Х х хэ /q~x/ Q q (X x)
Ц ц цэ /ts/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Ts ts
Ч ч че /c/ Ç ç
Ш ш ша /ʃ/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Ş ş
Щ щ ща /ɕː/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Şş şş
Ъ ъ кытаанах бэлиэ /◌./ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur "
Ы ы ы /ɯ/ I ı
Ь ь сымнатар бэлиэ /◌ʲ/ Rusça'dan alınan sözcüklerde bu harf kullanılırken Yakut kökenli sözcüklerde дь ve нь harfleri kullanılır '
Э э э /e/ E e
Ю ю ю /ju/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Yu yu
Я я я /ja/ yalnızca Rusça'dan alınan sözcüklerde bulunur Ya ya

Ayrıca bakınızDeğiştir

KaynakçaDeğiştir

  1. ^ 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
  2. ^ Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press. 

Sahaca karşılaştırmalı sözlüklerDeğiştir

  • Yuriy Vasiliev (Cargıstay) . Türkçe - Sahaca (Yakutça) Sözlük (Turkish- Sakha Dictionary). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995 . Orijinal yumuşak plastik cildinde. Cildi çok az yorgun. 312 s. 13x19 ISBN /

Dış bağlantılarDeğiştir

Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Yakutça (sah) sürümü

Yakutça içeriklerDeğiştir


Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)