Teneke (roman)
Teneke, Yaşar Kemal'in 1955 tarihli romanı. Çukurova'daki çeltik ağalarına karşı mücadele eden köylünün yanında yer alan idealist kaymakamın trajik öyküsü anlatılmaktadır. Yazarın İnce Memed sonrasındaki ikinci romanıdır. İlk olarak Varlık Yayınları'nda yayımladı. Sonraları birçok yayınevi tarafından yayımlanan eser 2004’ten günümüze ise Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanmaktadır.
 | |
| Yazar | Yaşar Kemal |
|---|---|
| Ülke | Türkiye |
| Tür | Roman |
| Yayım | 1955 |
| Yayımcı | Varlık Yayınevi (ilk) Yapı Kredi Yayınları (2004-günümüz) |
| Sayfa | 81 |
Teneke 1964 sonrasında Gülriz Sururi - Engin Cezzar Tiyatrosu tarafından sahnelendi.[1] Yazar aynı adla uyarlanan oyunu ile 1966 yılında İlhan İskender Armağanını ve Uluslararası Nancy Tiyatro Festivali Birincilik Ödülü'nü kazandı.[2] Daha sonra Türkiye’de çeşitli tiyatrolarda oyun olarak temsil edildi; 2005 yılında besteci Fabio Vecchi tarafından operaya uyarlandı.[3] İtalya'nın ünlü La Scala Tiyatrosu da yeni sezonunu Teneke operasıyla açtı (2007).[4] Roman birçok dile çevrilirken Kürtçeye de 2006'da Aydın Orak tarafından çevrildi.[5]
Nisan 2018 itibarıyla YKY'de 29 baskıya ulaşan roman daha önce birçok yayınevi tarafından yayımlandı. İlk olarak hikâye formatında Cumhuriyet gazetesinde tefrika edilen eser daha sonra Varlık Yayınları tarafından 1955'te roman formatında yayımlandı. Sonraları Ararat, Cem, Milliyet, Tekin, Toros Yayınları, Görsel Yayınları tarafından yayımı devam etti. 1995’te Adam Yayınları sonrasında 2004'te YKY'de çıkmaya başladı. Akademisyen Leyla Burcu Dündar Yaşar Kemal'in eşi ve Ayşe Baban'ın da yardımıyla eser içeriğinde ilk basımdan günümüze birtakım farklılıklar tespit etti.[6]
Konusu değiştir
Yaşar Kemal bu eserini 1954'te kaleme aldı. Çukurova'da yaşadığı olayların etkisi olay zincirinden görülmektedir.[7] Ana karakterlerden Resul efendi kasabanın boştaki kaymakamlığına vekaleten atanmıştır, romandaki görünür amacı emeklilik süresini doldurmaktır. Onun da başı çeltik (kabuğu çıkarılmamış pirinç) ağaları yüzünden ağrımaktadır. Çeltik sezonu yaklaştığından gerekli tarla izinlerini almak isteyen ağalar vekaleten kaymakamlık koltuğuna oturan Resul Efendi'yi sıkıştırmaktadırlar. Korkuya kapılan ve dört gözle yeni kaymakamı bekleyen Resul Efendi romanın ilerleyen bölümlerinde kaymakamdan yana olur.[8]
Kasabaya yeni atanan 24 yaşındaki genç kaymakamın adı Fikret Irmaklı'dır. Kasabaya gelmeden önce birtakım önyargıları vardır. Çeltik iznini almak isteyen ağalar kaymakama şaşalı bir karşılamada bulunurlar. Bu karşılama kaymakamın Anadolu insanına bakışını değiştirecektir. Fakat kısa bir süre sonra ağalar onu eğlenceye götürürler. Onun tecrübesizliğinden yararlanırlar. Mevcut çeltik kanunu yerine eski kanunu esas alan izinleri kaparlar. Bu vakitten sonra kaymakam halk arasında rüşvetçi konumuna düşer. Resul Efendi ise her şeyin farkındadır, kaymakamın temiz bir insan olduğunun bilir. Bir türlü kaymakama kandırıldığını söyleyemez. Nitekim cesaret edip konuşunca işler değişir. Bu vakitten sonra kaymakamın ağalara olan bakışı değişir, yeni çeltik kanununa göre harekete geçer. Fakat iş işten geçmiş, Okçuoğlu çok önemli arazilerde çeltik izni almıştır. Sazlıdere köyünü sular altında bırakmıştır. Zeyno Karı ve eski bir eşkıya olan Kürt Mehmet Ali ona karşı direnmeye kararlıdır. Beraberindeki 400 kadar köylüyle kaymakamın makamına giderler. Kaymakam halkın tepkisinin etkisiyle çeltik ağalarına karşı daha fazla önlem almaya koyulur. Çeltik ağaları da sürekli Ankara'ya telgraflar çekmekte, yalan dolu içerikler göndermektedir. Kaymakam da suları kestirmiş, tarlaların başına da jandarmayı diktirmiştir, ama bu memurlar da rüşvet almaktadır.
Bu dönemlerde kaymakam da sıtmaya yakalanır. Ankara'dan dönen Murtaza Ağa onu Kars'ın Kağızman ilçesine sürgün ettirmiştir. Resul Efendi ise tekrar vekaleten kaymakamlığı atanmıştır. Çeltik ağaları mücadeleyi kazansa bile o yıl oldukça zarar etmişlerdir. Kaymakam ayrılmadan önce Resul Efendi'ye "Mücadele. Sonuna kadar mücadele. Değil mi Resul Bey?" diye söylenir, o da "Mücadele efendim" der.[9] Sevince boğulan ağalardan Murtaza kaymakama alaycı bir veda hazırlar. Arabanın karşısına çıkan çocuklar ellerindeki tenekeyi çalarlar. Biraz daha ilerleyen otomobili bu sefer yaşlı bir adam durdurur, bu adam Kürt Mehmed Ali'dir ve ona dostane bir şekilde veda eder. Kaymakam da tebessüm ederek Ludwig van Beethoven'ın 9. Senfonisini mırıldanarak yoluna devam eder.[10]
Karakterler değiştir
Ramazan Çiftçi 1993 tarihli "Yaşar Kemal, Yazar-Eser- Üslup" başlıklı doktora tezinde karakterleri şu şekilde tablolaştırmaktadır.[11]
| Kişiler | Tematik Güç | Ara Güçler | Karşıt Güçler |
|---|---|---|---|
| Fikret Irmaklı
Kürt Mehmed Ali Zeyno Karı Vayvaylı Osman |
Resul Efendi
Kör Cemal Pehlivan Usta Hacı Ali Çavuş Rıza Değnek Müftü Siyasetçi Ahmet Kasabanın doktoru Jandarmalar |
Murtaza Ağa
Mustafa Patır Patır Okçuoğlu Kemal Taşan Osman Ağa | |
| Kavramlar | Çevre ve insan sağlığını koruma
Sıtmayla mücadele Dürüstlük Halk-aydın tanışması |
Haksız kazanç sağlama
Çevre ve insan sağlığını hiçe sayma | |
| Sembol | Teneke |
Kaynakça değiştir
- ^ Oral, Zeynep. "Engin ve Gülriz". Cumhuriyet. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018.
- ^ "Yaşar Kemal (ödüller)". yasarkemal.net. 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018.
- ^ "Yaşar Kemal'in Teneke'si İtalya'da". milliyet.com.tr. Milliyet gazetesi. 26 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2017.
- ^ "Yaşar Kemal 'Teneke' operasını La Scala'nın kraliyet locasından izledi". Radikal. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018.
- ^ "Yaşar Kemal'in 'Teneke'si Kürtçede". Radikal. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018.
- ^ "Yaşar Kemal'den habersiz Teneke'yi değiştirdiler". Hürriyet. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2018.
- ^ Çiftlikçi, Ramazan (1993). Yaşar Kemal, Yazar-Eser- Üslup (Doktora). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı. s. 242.
- ^ Kemal, Yaşar (Nisan 2018). Teneke (29 bas.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 1-81. ISBN 9789750807190. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021.
- ^ Kemal, a.g.e., s.79
- ^ Kemal, a.g.e., s.81
- ^ Çiflikçi, a.g.t., s.248