Sultan Bey Sultanov
Sultan Bey Sultanov (Azerice: Sultan bəy Sultanov), Azerbaycan halk kahramanıdır. Bazı kaynaklarda Sultan Bey Muradov veya Sultan Bey Ali Paşa Bey oğlu Muradov adı ile de tanınır.
Sultan Bey'in soyu değiştir
Sultan Bey, 1871 yılında Zengezur kazasının Hacısamlı nahiyesinin Kasımuşağı obasında (Şu anda Laçın rayonunun Kürdhacı kenti) doğmuştur. Paşa Bey'in oğludur. Tarihi kaynaklardan anlaşılmaktadır ki, Sultan Bey bir zamanlar Muradov soyadını taşımıştır. Babası Hanmurad Bey'in sorundan gelenler halihazırda bu soyadı taşımaktadır. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra Fetali Han Hoyski tarafından kurulan ilk kabinede Savunma Bakanı olarak görev yapan Hüsrev Bey Sultanov'un[1] kardeşidir.[2]
Hayatı değiştir
Sultan Bey hayatının ilk zamanlarında hayvancılık ile uğraşmıştır. Birçok yerli ve yabancı cinsten inek alıp besicilik yapmış, bu cinslerden kırma bir cins ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Bu cins daha sonra "Hacısamlı" olarak anılmıştır. Daha sonra ata mesleği olan hayvancılığı daha da geliştirerek bir Yağ-Peynir fabrikası kurar.
Sultan bey, hayvancılığın yanında kerestecilikle de uğraşmıştır. Hacısamlı nahiyesinde kerestecilik faaliyetlerini sürdüren Sultan Bey, Fransa'ya dahi kereste ihracatı gerçekleştirmiştir. Bu işle meşgulken süvarilerden mürekkep işlerini muhafaza etmek için bir askeri birliğe de sahiptir.
Sultan Bey'in milli kahraman haline gelmesi 1905 yılındaki Ermeni-Müslüman hadiselerine bağlıdır. Müslüman kuvvetlerin bir kısmına Sultan Bey'in babası Alipaşa Bey kumandanlık ediyordu. Onun en yakın yardımcısı ise büyük oğlu Sultan Bey idi.
Sultan Bey'in hayatının ikinci kısmını ise 1918 yılındaki ikinci Ermeni-Müslüman hadiselerindeki Sultan Bey ve silahlı milislerinin bölgedeki Müslümanları muhafaza için göstermiş olduğu üstün hizmetleri teşkil eder. Bu hadiseler sırasında yüzlerce Ermeni çetesini imha etmiş ve yine yüzlercesini de esir almış, Zengezur kentini Ermeni çetelerinden temizlemiştir.
1920 yılına gelindiğinde ise Sovyetlerin hakimiyetine giren Azerbaycan'da Müslüman Azeri halkı müthiş bir baskı ve zulüm altına girmiş ve hatta öz yurdunda kaçak vaziyette yaşamak tahakkümü altında kalmıştır.
Bu dönemde Sultan Bey de aynı kaderi paylaşmış, kaçak vaziyette Kürdhacı kentinde bir derenin yanında gizlenmiştir. Bir gün onunla karşılaşan ve ilk anda tanımayıp daha sonra ancak tanıyabilen bir hemşehrilisine aşağıdaki beyti söylemiştir:
Mən aşiqəm yarqana,
Yar sözünü yar qana.
Dünyaya sığmaz başım,
Sığınıbdır yarğana.
Ermenilerin hileleriyle bolşevikler Sultan Bey'e birçok suikast hazırlığı içine girmiştirler. Vaziyetin vahametini anlayan Sultan Bey ise evvela Azerbaycan İnkılap Komitesine müracaat etse de olumlu bir netice alamamıştır. Daha sonra ise İran şahına iltica için müracaat eder ve kabul olunur. Bu kabulün ardından Sultan Bey kardeşleri Hüsrev Bey ve İskender Bey ile birlikte düşmanlardan koruduğu vatandan yaban illerine hicret eder. Sultan Bey öz yurdundan ayrılmadan evvela Kürdhacı kentinde "Karabalçık" adındaki bir dağın zirvesine oturur ve son kez vatanını seyreder. Ardından ise şu beyitleri çığırır:
Mən aşiq qəm qalağı,
Dağların qəm qalağı.
Dağlardan uca könlüm,
Olubdur qəm qalağı.
Mən aşiq dolan gözüm,
Dol gözüm,dolan gözüm.
Gedərsən qayıtmazsan,
Vətəni dolan gözüm.
Sovyetlere bağlı özel casuslar İran'da da Sultan Bey ve kardeşlerini rahat bırakmazlar. Bu casuslar Sultan Bey'in kardeşi İskender Bey'i öldürürler. Bu acı hadisenin üzerine İran Şahı emniyetlerini muhafaza edemediği Sultan Bey'in yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devletine müracaat etmesini onun lehine olacağını takdir eder. Bunun üzerine Sultan Bey soydaş Türkiye'ye müracaat eder ve Türk Devleti tarafından memnuniyetle kabul edilir. Türkiye'ye geldiklerinde ise resmi geçitle karşılanır, hürmet edilir, devlet tarafından Kars vilayetinin bugün Arpaçay ilçesine bağlı Koçköy beldesinde kendisine mülk ve malikane verilerek emniyeti tesis edilip hayatını devam ettirebilecek şartlar sağlanır.
Sultan Bey 1955 yılında Koçköy'de eceliyle vefat etmiş ve orada defnedilmiştir.
Ailesi değiştir
Sultan Bey, Teymur Bey Hasanbeyov'un kızı Dilruba Hanımla evlenmiş, bu evlilikten Enver, Cengizi Yusuf Kemal[netleştirme gerekli] adında üç oğlu ve Beyim adında da bir kızı dünyaya gelmiştir.
Lakin Sultan Bey'in ailesi de Sovyet zulmünden nasibini almış ve eşi ve çocukları Kazakistan çöllerine sürgün edilmiştir. 1956 yılına kadar sürgünde kaldıktan sonra Azerbaycan'a yeniden dönmüşlerdir.
Kaynakça değiştir
- Çingizoğlu, Enver, Bir şəcərənin şaxı, "Soy" dərgisi, 1 (1), 2003, səh.41-44.
- Çingizoğlu, Enver, Sultanlıq soydan gəlir, Bakı, "Mütərcim", 2012, 216 s.
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Первое правительство АДР" [First government of ADR]. Azerbaycan. 28 Mayıs 1919.
- ^ "Andraniki ordusuyla birgə darmadağın etmiş, Qarabağı erməni işğalından qurtarmış laçınlı bəy qardaşları". musavat.com (Azerice). 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022.
Dış bağlantılar değiştir
- "Qarabağın görkəmli şəxsiyyətləri:Sultan bəy Sultanov (1871-1955)". "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (Azerice). virtualkarabakh.az. 2013. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014.