Stereofoni (TV)

Stereofoni ya da kısaca stereo her türlü müzik sisteminde canlılık etkisini artırmak amacıyla çift ses iletimini sağlayan teknik düzenlemelere verilen isimdir. İletilen bu iki sese geleneksel olarak sağ (R) ve sol (L ) kanal adları verilir. Televizyon yayıncılığında stereofonik ses için Zweikanalton, MTS, Sound in syncs, NICAM gibi çeşitli sistemler vardır. Türkiye'de analog televizyon yayıncılığında Zweikanalton (ya da kısaca FM-FM) sitemi kullanıldığından, burada bu sistem söz konusu edilecektir.

Kanal bandı

Türkiye'de kullanılan B/G sisteminde her televizyon kanalının frekans bandı 7 MHz genişliğindedir. Bandın sınırları görüntü taşıyıcısına göre, - 1.25 Mhz. ve + 5.75 MHz. tir. Bandın büyük bölümü görüntüye ait bilgilere ayrılmış olup, sesin iletilebileceği bölge 5 MHz. ile 5.75 MHz. arasındaki bölgedir. Monofonik yayında 5.5 MHz. de ses (yardımcı) taşıyıcısı yer alır. Ses için modülasyon türü frekans modülasyonudur ve modüle eden sesin (AF) bant genişliği de 15 kHz. dir.

Stereofonik yayında monofonik alıcıların da sesleri alabilmeleri için 5.5 MHz. lik yardımcı taşıyıcının olduğu gibi muhafaza edilmesi şarttır. Ancak stereofonik alıcılar için ikinci bir ses taşıyıcısı göndermek gerekir.

İkinci ses taşıyıcısı

Stereofonik televizyon yayını için ikinci ses taşıyıcısı da kanal bandı içerisinde yer almalı, fakat iki ses taşıyıcısı arasında enterferans olmaması için iki taşıyıcı birbirinden olabildiğince uzak olmalıdır. İkinci ses taşıyıcısı B/G sisteminde 5 742 187.5 Hz. olarak saptanmıştır. Bu frekans kanal bandının uç noktasına yakındır.

İkinci ses taşıyıcısının genliği birinci ses taşıyıcısına göre 7 dB, görüntü taşıyıcısına göre de 20 dB zayıflatılmıştır. (dB desibel birinini kısaltılmışıdır.)

Ses için modülasyon ve demodülasyon

5.5 MHz deki birinci ses monofonik alıcıya da hitap ettiği için, toplam ses bilgisi ile, yani sağ ve sol kanal toplamı ile (L+R ) modüle edilir. Buna karşılık ikinci ses taşıyıcısı sağ kanal (R) ile (2•R ) modüle edilir. Monofonik alıcıda sadece 5.5 MHz. deki taşıyıcı demodüle edilir. Stereofonik alıcıda ise her iki taşıyıcı da demodüle edilir. Bir matriks devre iki sinyalden sağ ve sol kanalları üretir.

Stereofoni için denetim

Kuramsal olarak ikinci ses taşıyıcısı stereofoniden farklı hizmetler için de kullanılabilir. Bu sebepten alıcıların istenen şekilde çalışmaları için alıcıya ayrıca bir denetim sinyali gönderilmelidir. Denetim için 54687.5 Hz. lik bir yardımcı taşıyıcı daha gönderilir. Şayet bu taşıyıcı hiç modüle olmamışsa yayın monofonik, 117.5 Hz. ile modüle olmuşsa stereofoniktir. 274.1 Hz. ise ikinci ses taşıyıcısının stereofoniden daha farklı hizmetler için kullanıldığı anlamına gelir.

Frekansların seçimi

Yukarıda belirtilen çeşitli sinyal frekanslarının seçimi gelişigüzel değildir. Bütün bu frekansların seçiminde görüntü sinyalinin enterfere edilmemesi ilkesinden hareket edilmiştir. Görüntü sinyalinin en önemli bileşenleri satır frekansı 15625 Hz. ve alan frekansı 50 Hz. harmoniklerindedir. Bu sebepten stereofoni için seçilen bütün frekanslarda ilke, alan ve satır frekanslarının küsuratlı katlarının seçilmesidir.

Mesela, iki taşıyıcı arasındaki frekans farkı satır frekansının 15.5 misli, denetim sinyali, frekansı ise satır frekansının 3.5 mislidir.