İnsanlar ve Para
İnsanlar ve Para,[1][2] 1955 Fransa yapımı kara filmdir. Özgün adı Du rififi chez les hommes olan film birçok ülkede sadece Rififi adıyla gösterilmiştir. Fransızca uzun adı Türkçede Erkekler Arasında Maraza gibi bir anlama gelen film için Türkçe kaynaklarda kullanılan diğer adlar arasında Erkekler Arasında Hesaplaşma ve Erkekler Arasında Kavga da sayılabilir. Ancak bunlar filmin gösterim adları değil, özgün adının çevirileri olarak parantez içerisinde zikredilmişlerdir.[3] Ekim 1956'da Türkiye'de gösterileceği ilan edilmiş olan filmin adı Türkçe literatürde de çoğunlukla "Rififi" olarak anılmaktadır.[4]
| Du rififi chez les hommes / Rififi | |
 "İnsanlar ve Para" (Du rififi chez les hommes) filminin Fransızca özgün afişi | |
| Yönetmen | Jules Dassin |
|---|---|
| Yapımcı | Henri Bérard Pierre Cabaud René Bézard |
| Senarist | Jules Dassin René Wheeler Auguste Le Breton (roman) |
| Oyuncular | Jean Servais Carl Möhner Robert Manuel Jules Dassin Magali Noël Robert Hossein |
| Müzik | Georges Auric |
| Görüntü yönetmeni | Philippe Agostini |
| Kurgu | Roger Dwyre |
| Stüdyo | Pathé Primafilm Indusfilms |
| Dağıtıcı | Pathé The Criterion Collection (ABD, DVD) |
| Cinsi | Sinema filmi |
| Türü | Kara film, suç, gangster, gerilim, dram |
| Renk | Siyah-beyaz |
| Yapım yılı | 1955 |
| Çıkış tarih(ler)i | 13 Nisan 1955, Cannes Film Festivali, Fransa |
| Süre | 122 dakika |
| Ülke |  Fransa |
| Dil | Fransızca (yer yer İtalyanca) |
| Bütçe | $ 200.000 |
| Diğer adları | İnsanlar ve Para (Türkiye) Rififi (Birçok ülkede) |
Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi (HUAC) tarafından soruşturulurken ülkesini terkeden ve Fransa'ya yerleşen Amerikalı yönetmen Jules Dassin'in Fransa'da çektiği ilk, Avrupa'da çektiği ikinci filmdir. (Bundan önce de 1950'de İngiltere'de Night and the City'yi yönetmişti). Filmin senaryosunu da Auguste Le Breton'un 1954 tarihli aynı adlı romanından René Wheeler ve bizzat yazarın kendisiyle birlikte uyarlayıp yazan Jules Dassin'in filmde önemlice bir de rolü vardır. Diğer önemli rollerini Jean Servais, Carl Möhner, Robert Manuel ve Robert Hossein'in paylaştıkları filmde İzmir doğumlu aktris Magali Noël de rol almaktadır. Filmin siyah beyaz görüntülerini Philippe Agostini çekmiş, özgün müziğini Georges Auric bestelemiştir.
Bir soygun gerilim filmi olan "Rififi", eleştirmenler ve sinema otoriteleri tarafından Fransız kara filminin en iyi örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir.[5] Filmde, bir grup soyguncunun Paris'in göbeğindeki ünlü bir mücevherat mağazasında neredeyse olanaksız bir soygunu gerçekleştirme çabaları anlatılmaktadır.
Soygunun en ince ayrıntılarına kadar gösterildiği ve hemen hemen hiçbir konuşmanın geçmediği, müziğin bile kullanılmadığı, yarım saat kadar süren nefes kesici soygun sahnesinin bir benzeri, 1964 yılında yine Dassin'in yönettiği ve çekimleri Türkiye'de gerçekleştirilen Topkapı filminde bir kez daha kullanılmıştır. Oldukça düşük bir bütçeyle tamamlanan bu gangster filmi, bir soygunu adeta bir el kitabı yazar gibi çok ince detaylarıyla gösterdiği, ayrıca özellikle ikinci bölümünde yoğun bir biçimde aşırı şiddet sahnelerine yer verdiği için bazı ülkelerin sansürüne takılmıştı.[6]
Tarzıyla birçok soygun filmine ilham vermiş olan "Rififi" nin, 1971 yılında Türkiye'de bir yeniden çevrimi yapılmıştır. Erdoğan Tokatlı'nın yönettiği ve senaryosunu Auguste Le Breton'un romanından kendisinin uyarlayıp yazdığı filmin adı Üç Öfkeli Adam'dır ve başrollerinde Eşref Kolçak, Bilal İnci ve Süleyman Turan oynamışlardır.[7]
"Rififi", ilk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye ödülüne aday gösterilmiş, aynı festivalde Jules Dassin'e "en iyi yönetmen" ödülü verilmiştir.
Konusu
değiştirSakin, mert ve sözünün eri bir adam olan Tony Stephanois (Jean Servais) mücevher hırsızlığından beş yıl hapiste yattıktan sonra iyi halden salıverilmiştir. Ama işsiz ve beş parasızdır. Çok önemsiz bir kumar borcunu bile ödeyemeyecek duruma düşmesine rağmen küçük oğluna vaftiz babalığı yaptığı yakın arkadaşı Jo (Carl Möhner) ve eski mücevher hırsızlarından Mario (Robert Manuel)'nun yeni bir kuyumcu soygunu teklifini düşünmeden geri çevirir. Aynı gece Tony, eski sevgilisi Mado (Marie Sabouret)'nun L'Âge d'Or (Altın Çağ) adlı gece kulübünün sahibi ve Grutter çetesinin lideri Pierre Grutter (Marcel Lupovici)'le takıldığını öğrenince bozulur. Grutter'in Mado'yu lüks içinde yaşattığını görmekse Tony'yi çılgına çevirmiştir. Önce Mado'ya şiddet uygulayan Tony, fikrini değiştirerek eski dostlarının soygun teklifini kabul eder. Ancak soygunu daha kapsamlı tutmak ve sadece vitrindekileri değil kasada saklanan bütün mücevherleri çalmak şartını ileri sürer.
Bunun üzerine aslen bir İtalyan olan Mario, kasa açma konusunda şöhret sayılan vatandaşı Cesar'ı (bu rolü Jules Dassin, Perlo Vita takma adıyla oynuyor) işe almayı önerir. Dört kişilik çete başbaşa vererek çok sofistike bir alarm sistemi ile korunan Paris'teki ünlü bir mücevherat dükkânını soymak için dahiyane bir plan geliştirirler. Bir pazar gecesi, kapalı olan mağazanın üst katındaki apartman dairesine girecekler, evde yaşayanları etkisiz hale getirdikten sonra tavanı delerek mücevherci dükkânına ineceklerdir. Soygun planladıkları gibi ilerler, Cesar teknik bir çalışmayla kasayı açar ve tüm mücevherleri alıp aynı yoldan çıkarlar (perdede yarım saat süren bu uzun soygun sahnesi sırasında oyuncular tek bir söz sarfetmezler, müzik vb de işitilmez. Soygun ince ince tüm ayrıntılarıyla gösterilir. Dassin'in bu mizanseni sonraki yıllarda birçok soygun filmine ilham kaynağı olacaktır.) Tüm polisler alarma geçmiş onları ararken çalıntı mücevherleri Londra'ya, önceden ayarladıkları İngiliz işbirlikçilerine ulaştırırlar ve İngiltere'den gelecek paraları beklemeye başlarlar.
Ancak Cesar soygun sırasında diğerlerinden habersiz olarak değerli bir elmas yüzüğü kendisi için ayırmıştır. Kadınlara düşkünlüğüyle tanınan Cesar bu yüzüğü Grutter'in gece kulübünün şarkıcısı, yeni sevgilisi Viviane (Magali Noël)'a hediye edince Tony'yle araları hiç de iyi olmayan rakip Grutter çetesinin soygundan haberi olur. Şimdi mücevherleri onlar da istemektedir. Cesar'ı yakalayıp konuşturan Grutter, o sayede Mario ve karısı Ida (Claude Sylvain)'ya ulaşır ve onları da işkence yaparak öldürür. Bu arada Cesar'ı bağlı olarak tutulduğu terkedilmiş gece kulübünün mahzeninde bulan Tony, onu boşboğazlık yaptığı için öldürür.
Bu sırada Pierre Grutter'in eroinman kardeşi Remi Grutter (Robert Hossein), abisinin emriyle Jo'nun 5 yaşındaki oğlu Tonio (Dominique Maurin, Tony onun vaftiz babasıdır)'yu annesi Louise (Janine Darcey)'in yanından kaçırıp rehin alır. Serbest bırakma karşılığında Londra'dan gelecek paraları istemektedir. Tony, Tonio'nun rehin tutulduğu kır evini bulur, Remi Grutter'i öldürerek Tonio'yu kurtarır ve bir kafeye emanet eder. Oğlunun kurtulduğundan habersiz olan Jo, Pierre'in telefonu üzerine Londra'dan henüz gelmiş olan para dolu bavulu kapıp oğlunun rehin tutulduğu kır evine koşar ama orada kendisini bekleyen Pierre Grutter tarafından öldürülür. Kır evine hemen onun arkasından gelen Tony Pierre'i öldürür ama kendisi de ağır yaralanmıştır. Son bir gayretle vaftiz oğlunu arabasına alarak şehre doğru zorlukla gider ve annesine teslim eder etmez kan kaybından arabada can verir.
Oyuncu kadrosu
değiştir
| Oyuncu | Rolü |
|---|---|
| Jean Servais | Tony le Stéphanois |
| Carl Möhner | Jo le Suedois |
| Robert Manuel | Mario Ferrati |
| Magali Noël | Viviane |
| Jules Dassin | Cesar le Milanais (Perlo Vita takma adıyla) |
| Pierre Grasset | Louis Grutter nam-ı diğer "Dövmeli Louis" |
| Robert Hossein | Remi Grutter |
| Marcel Lupovici | Pierre Grutter, çete lideri |
| Janine Darcey | Louise le Suedois |
| Dominique Maurin | Tonio le Suedois |
| Marie Sabouret | Mado les Grands Bras |
| Claude Sylvain | Ida Ferrati |
Filmin müziği
değiştirFilmle aynı adı taşıyan (La chanson "Le Rififi") şarkıyı filmde İzmir doğumlu Fransız aktris - şarkıcı Magali Noël seslendirir (27. dakikadan itibaren). Filmde gece kulübü şarkıcısı Viviane rolünde oynayan Noel, bu hareketli parçayı kulüpte sahne arkasına gerilmiş özel bir perdeye arkadan birtakım slaytların ve silüet görüntülerin projeksiyonu eşiliğinde seslendirir. Bestesini M. Philippe-Gérard'ın yaptığı bu parçanın sözlerini Jacques Larue yazmıştır. Parçanın sözleri gansterlerin dünyasında "hırgür", "maraza", "hesaplaşma" gibi anlamlara gelen argo bir sözcük olan "rififi" ye küçük bir aşk öyküsü üzerinden açıklama getirir.
Filmin bu tema şarkısı dışında kalan diğer müziklerini Georges Auric yapmıştır.
Kaynakça
değiştir- ^ Dorsay, Atilla (1986). Yönetmenler, Filmler, Ülkeler. Varlık Yayınları. ss. sayfa 10. Türkçe isim için referans 1.
- ^ Betton, Gerard (1990). Sinema Tarihi. İletişim Yayınları. ss. sayfa 75. Türkçe isim için referans 2.
- ^ Özön, Nijat (1964). Sinema El Kitabı. Elif Yayınları. ss. sayfa 53.
- ^ "Milliyet Gazetesi Arşivi". gazetearsivi.milliyet.com.tr. Erişim tarihi: 1 Haziran 2010.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Truffaut, François (1994). The Films In My Life. Da Capo Press.
- ^ "Rififi / review" (İngilizce). www.allmovie.com. 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2010.
- ^ Yedinci Sanat Sinema Dergisi, Mart 1974 tarihli 13. sayısı s. 52
Dış bağlantılar
değiştir- IMDb'de İnsanlar ve Para
- allmovie.com'da "Rififi"18 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Filmin çeşitli afişleri20 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.