Vikipedi

Pallas kedisi

Vahşi kedi

Pallas kedisi ya da manul (Otocolobus manul), Orta Asya’nın mera ve bozkırlarına uzanan geniş ama dağınık bir popülasyona sahip, ufak bir kedi türüdür. Doğal yaşam alanlarının azalması sonucu, av hayvanlarındaki ve avladıkları av oranındaki düşüş; Pallas kedilerinin 2002 yılında IUCN tarafından soyu neredeyse tehdit altındaki türler listesine girmesine neden olmuştur.[1] Pallas kedisi adını, türü ilk keşfeden ve "ikili adlandırma" Felis Manul olarak tanımlayan Alman doğa bilimci Peter Simon Pallas'dan almıştır.

Pallas kedisi
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Alt şube: Vertebrata
İnfa şube: Gnathostomata
Sınıf: Mammalia
Takım: Carnivora (Etçiller)
Alt takım: Feliformia (Kedimsiler)
Familya: Felidae (Kedigiller)
Alt familya: Felinae (Küçük kediler)
Cins: Otocolobus
Brandt, 1841
Tür: O. manul
İkili adlandırma
Otocolobus manul
(Pallas, 1776)

Sinonimler

Felis manul

Karakteristik Özellikleri

değiştir
 
Zürih Hayvanat Bahçesinden Otocolobus manul manul cinsi bir Palas Kedisi, İsviçre.

Pallas kedileri, evcil kedilerle hemen hemen aynı boyuttadır; vücudu 46-65 santimetre ve bir hayli uzun olan kuyrukları 21-31 santimetre arasındadır. Ağırlıkları 2.5 ila 4.5 kilogram arasında değişiklik gösterebilir. Tıknaz duruşu, kalın ve uzun postu onu şişman ve güçlü gösterir. Kürkü, toprak boyası olarak bilinen çok koyu bir sarı renktedir, vücut ve baş tarafında koyu ve dikey çizgiler ile değişiklik gösterir. Yaz ve kış mevsimlerinde kürk değiştiren Pallas kedisinin kış kürkü, yaz kürküne göre daha gri tonlara çalar ve desenleri belirginsizleşir. Kuyruklarında çok belirgin siyah halkalar ve başlarında yine siyah renkte koyu alanlar vardır. Yanakları, gözlerinin köşelerinden başlayan siyah kısa şeritlerle kesilen beyaz renktedir. Çene ve boğaz bölgeleri de beyazdır, alt kısımlara doğru gri ve tonlarıyla birleşir. Göz çevresindeki eş merkezli siyah ve beyaz kenarlar gözlerin yuvarlak şeklini vurgular. Diğer kedi türlerine oranla bacakları daha kısa, kulakları kafalarının daha aşağısında ve birbirinden daha ayrı, pençeleri ise alışılagelmişin dışında kısadır. Suratları onlara karakteristik özelliklerini veren basık yapıdadır ve diğer kedilerden daha kısadır. Kısa çenesinde, genelde kedigillerde (felids) görülen birkaç diş eksiktir, üst çenedeki ilk azıdiş takımı Pallas kedisinde yoktur.[2]

Doğal ortamları ve nüfus dağılımı

değiştir

Pallas kedileri, anavatanları olan Orta Asya'nın 5000 metreye varan yüksekliğindeki bozkırlarda yaşar.[3] Daha çok Güney Kafkasya ve Baykal Gölü civarında bulunur daha ender olarak Altay,Tuva, Buryatya cumhuriyetlerinde görülür. Kırgızistan, Pakistan, Kazakistan, Moğolistan, Keşmir ve batı çinde özellikle Tibet Platosu'nda da Manullara raslayabiliriz.[4] 1997'de ilk defa Rusya'daki Doğu Sayan Dağları'nda görüldüğüne dair rivayetler vardır.[5] Hazar Denizi, Afganistan ve Pakistan civarındaki popülasyon azalmakta olup ve artan bir ivmeyle izole edilmektedir.[6][7] 2008 de İran'ın Khojir Ulusal Parkı'nda bireysel çabalarla ilk defa bir manul tuzak-kamera yöntemiyle görüntülendi.[8] 2012'de ilk defa Bhutan'ın Wangchuck Doğal Parkı'nda gene tuzak-kamera yöntemiyle kayıtlara geçti. Bu kayıt Doğu Himalayalar'da bir ilk olma özelliğini taşıyor.[9]

Alt türlerin Dağılımı

değiştir

Tanımlanabilen üç alttür var:[10][11]

Ekoloji ve Davranış

değiştir
 
Hollanda Blijdorp Hayvanat Bahçesi
 
Zürih Hayvanat Bahçesinden bir başka Manul (Otocolobus manul)

Pallas kedileri tek başlarına yaşayan canlılardır. Dişi ve erkek Pallas kedileri kendilerine özgü kokularıyla bölgelerini işaretler. Günlerini mağaralarda, taşların aralarında oluşan yarıklarda ve marmot (yer sincabı,halk dili dağ sıçanı) deliklerinde geçirip, akşama doğru avlanmak için dışarı çıkarlar. Hızlı koşucular olmadıklarından daha çok bitki örtüsünü ve kayalıkları doğal kamuflaj olarak kullanıp, pusuya yatarak ya da avlarına gizlice sokularak avlanırlar. Genelde sürekli aktif olan gerbil (çöl faresi), Pika (ıslıklı tavşangil), Arvicolinae faresi, bazen de genç marmot gibi memelilerle beslenirler. Kınalı keklik ve benzeri kuş türleride diyetlerinde yer alır.[2]

Üreme

değiştir

Aşırı iklim koşullarında yaşayan Pallas kedisinin üreme dönemi normal olarak diğer kedigillerden kısadır. Östrus hali 26 ile 42 saat arası sürer ki bu süre birçok kedigille karşılaştırıldığında çok kısadır. Pallas kedileri Nisan ya da Mayıs aylarında 66 ila 75 günlük bir gebeliğin ardından 2 ila 6 arası yavru doğurur. Zor iklim koşullarında yavruların bir kısmı ölürken yüksek yavru sayısı türün geleceğini güvence altına almak açısından önemlidir. Yavrular kuru otlar ve tüylerle kaplı korunaklı oyuk ya da mağaralarda doğar. Yavrular doğduklarında 90 gram kadardır, kabarık ve sık tüyleri iki ay içinde yetişkin postlarıyla değişir. Dört ayı tamamladıklarında artık avlanmaya hazır birer avcı olurlar, altı ay dolduğunda ise yetişkin boyutlarına ulaşırlar. Esaret hayatında on bir yıl yaşadıkları rapor edilmiştir.[2]

Tehdit

değiştir
 
Manul Kürkü (Otocolobus manul). Kürk, Bundes-Pelzfachschule, Frankfurt/Main, Germany

Her ne kadar 1980'lerin sonlarına doğru Manul kürklerinin uluslararası ticareti yasaklanmış olsa da, Manullar uzun yıllar boyunca Çin, Moğolistan ve Rusya’da göreceli olarak büyük sayılarda avlandı.[12] Moğolistan’da aşağı yukarı 1000 avcı geçimini Pallas kedisi avlayarak sağlıyor ve avcıların yılda ortalama iki Pallas kedisi avladığı tahmin ediliyor. Ayrıca Pallas kedileri bölgede sıkça avlanan marmot ile karıştırılıp vurulabiliyor ya da kurt, tilki, marmot ve dağ tavşanı için kurulan ayak-kapan tuzaklara yakalanabiliyor. Yağları ve organları Rusya ve Moğolistan’da ilaç yapımında kullanılıyor ve evcil köpekler tarafından katledilebiliyorlar. Moğolistan'da henüz kaydedilmiş bir tropi ticareti olmasa da kürk ve deri ihracatı 2000 yılından bu yana artan bir ivmeyle devam ediyor, sadece 2007 yılında rapor edilen 143 vaka var.[1]

Koruma

değiştir
 
Manul (Otocolobus manul) ve Zürih Hayvanat Bahçesi

Otocolobus Manul "CITES" Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmesinde Appendix II ekinde yer alıyor. Bu kedinin avlanması Moğolistan haricindeki bütün ülkelerde yasaklanmış durumunda. Moğolistan'da ise Nesli Tehdit Altındaki Canlılar arasında olmasına karşın Manulu koruyan herhangi bir yasal kanun bulunmamakta. Afganistan'da ise 2009'dan beri kedigillerin ve parçalarının ticareti kanunlar tarafından yasaklanmış ve koruma altına alınmış durumda.[1]

Esaret Hayatı

değiştir

Pallas kedisinin esaret altında yetişmesi zor. Sağlıklı şekilde yetiştirmek mümkün olsa bile normalde ölümcül olmayan bir enfeksyon sonrası hayatta kalma oranları düşük. Buna neden olarak doğal yaşam alanından izole edilen kedinin az gelişmiş bağışıklık sistemi gösterilebilir.[13] 2011'in Haziran ayında Amerika'nın Dakota eyaletinde, Cincinnati Hayvanat Bahçesi'nde bir manul dişisi yapay döllenme yoluyla üç yavru dünyaya getirmiş olup birkaç başarılı deneme daha yapılmıştır.[14][15]

Taksonomi Tarihi

değiştir

Pallas kedileri taksonomiye ilk başta Felis olarak yerleştirildi.[16] 1858 yılında bir rus araştırmacı ve doğa bilimci olan Nikolai Severtzov bu tür için Otocolobus ismini önerdi.[17] Zoolog Reginald Innes Pocock 1907 yılında Otocolobusün taksonomide yerini kabul ederek, Manul ün Felis(ev kedisi)'den farklılıklarını detaylı kafatası örnekleriyle değerlendirmiştir.[18] Bunu takiben yapılan genetik araştırmalar sonucu Otocolobusun, Felis ve Prionailurus ile birlikte birbirleriyle olan genetik ilişkilerinden ötürü Felinae klanına yerleştirilmesine karar verilmiştir.[19] Tahminlere göre Otocolobus Manul leopar kedisi olan atalarından tahminen 5.19 milyon yıl önce ayrılmıştır.[20]

 
1906-1907 yılları arası Londra Hayvanat bahçesinde yaşayan erkek Tibet Pallas kedisi.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c Ross, S., Murdoch, J., Mallon, D., Sanderson, J., Barashkova, A. (2008). "Otocolobus manul 9 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
  2. ^ a b c Sunquist, Mel; Sunquist, Fiona (2002). Wild cats of the World. Chicago: University of Chicago Press. ss. 219-224. 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2017. 
  3. ^ Fox, J. L. and Dorji, T. 2007. High elevation record for occurrence of the manul or Pallas cat on the northwestern Tibetan plateau, China. Cat News 46: 35.
  4. ^ Anonymous. 2008. Pallas Cat study and conservation program 28 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Novosibirsk.
  5. ^ Koshkarev, E. (1998. Discovery of manul in eastern Sayan. Cat News 29: 12–13.
  6. ^ Belousova, A. V. (1993). Small Felidae of Eastern Europe, Central Asia and Far East. Survey of the state of populations. Lutreola 2: 16.
  7. ^ Habibi, K. (2003). Mammals of Afghanistan. Zoo Outreach Organisation/ USFWS, Coimbatore, India.
  8. ^ Chalani, M., Ghoddousi, A., Ghadirian, T., Goljani, R. (2008). First Pallas’s Cat Photo-trapped in Khojir National Park, Iran. Cat News 49: 7.
  9. ^ WWF Bhutan (2012). Near threatened Pallas’ Cat found in WCP 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Wangchuck Centennial Park and WWF, 16 October 2012.
  10. ^ Wozencraft, W. C. (2005). "Order Carnivora 2 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". In Wilson, D. E.; Reeder, D. M. Mammal Species of the World[ölü/kırık bağlantı] (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 535. ISBN 62265494 14 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  11. ^ Ellerman, J. R., Morrison-Scott, T. C. S. (1966). Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Second edition. British Museum of Natural History, London. Pp. 308
  12. ^ Nowell, K., Jackson, P. (1996) Manul Octobulus manul (Pallas, 1776) 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In: Wild Cats: status survey and conservation action plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group, Gland, Switzerland
  13. ^ Captive-bred Pallas' kitten 29 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Howletts, UK" (Video). BBC. 10 September 2008.
  14. ^ "Pallas's cats born from artificial insemination 11 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Cincinnati Zoo. 23 June 2011.
  15. ^ "ND zoo officials boast litter of 5 Pallas kitten 17 Şubat 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". WDAY News. 12 August 2010.
  16. ^ Pallas, P. S. (1811). Felis Manul. In: Zoographia Rosso-Asiatica, sistens omnium Animalium in extenso Imperio Rossico et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicillia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. Petropoli, in officina Caes. Acadamiae scientiarum. Vol. 1 : 20–23.
  17. ^ Severtzow, M. N. (1858). Notice sur la classification multisériale des Carnivores, spécialement des Félidés, et les études de zoologie générale qui s'y rattachent. Revue et Magasin de Zoologie Pure et Appliquée 2e Série, T. X Séptembre 1858: 386
  18. ^ Pocock, R. I. (1907). Exhibition of a photograph and the skull of a specimen of the Manul or Pallas’ cat (Felis manul) that had recently died in the Society's Menagerie with some remarks on the species. Proceedings of the Zoological Society of London, 1907: 299–306.
  19. ^ Johnson, W., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W. J., Antunes, A., Teeling, E., O'Brien, S. J. (2006). "The Late Miocene Radiation of Modern Felidae: A Genetic Assessment 29 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Science 311 (5757): 73–77. doi:10.1126/science.1122277 18 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. PMID 16400146 4 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  20. ^ O'Brien, S. J., Johnson, W. E. (2007). The evolution of cats. Scientific American July: 68–75.

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Pallas_kedisi&oldid=33949536" sayfasından alınmıştır