Nurmemmed Şahsuvarov
Nurmemmed bey Adilhan bey oğlu Şehsuvarov (Azerice: Nurməmməd bəy Adilxan bəy oğlu Şahsuvarov; 1883–1958) Azerbaycan SSC Halk Eğitim Komiser Yardımcısı, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Eğitim ve Din İşleri Bakanı, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Eğitim ve Din İşleri Bakan Yardımcısı, Dağlık Cumhuriyeti Halk Eğitim Bakanı.
Nurmehmet bey Şehsuvarov hem Azerbaycan'ın hem de Kuzey Kafkasya'nın özgürlüğü için savaştı. Büyük Temizlik döneminde baskılara maruz kaldı, 1938'de tutuklandı ve Bakü'ye[1] gönderildi ve 1940'ta sürgüne gönderildi.[2] Nurmamad Shahsuravov 1943'te Bakü'ye döndü ve 1958'de öldü.
Hayatı değiştir
Nurmemmed bey Adilhan beyoğlu, 1883 yılında Zengezur ilçesine bağlı Minkend ( Şahsuvarlı) köyünde doğdu. [3] Kürt asıllıdır . [4] 1889–1903'te Transkafkasya (Gori) Öğretmen Okulu'nda okudu ve bir süre Gence'de Rusça öğretmeni olarak çalıştı. Şehsuvarov, 1912'de Tiflis'teki (Gürcistan) İskender Öğretmenler Enstitüsü'ne girdi ve 1912'de Kiev Üniversitesi hukuk fakültesine dışarıdan girdi ve 1915'te harici yollarla mezun oldu. [5]
Mezun olduktan sonra Dağıstan bölgesi Halk Eğitimi Departmanında Teymurkhanshura (şimdi Buynaksk ) şehrine eğitmen olarak atandı.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde çeşitli görevlerde bulunan Nurmehmet Şehsuvarov, Nisan işgalinden sonra Bakü'den ayrılmadı.
Sovyet döneminde Bakü'de S. Agamalioğlu Pedagoji Koleji, Kara ve Jeodezi Koleji'nde Rusça öğretmenliği yaptı, daha sonra Bakü Devlet Üniversitesi'nde Rusça dil bölümü başkanı ve Azerbaycan Petrol Enstitüsü'nde Rusça dil öğretmeni olarak çalıştı. [6]
Baskılar değiştir
Devlet Güvenlik Servisi arşivlerinde tutulan PR-6399 soruşturma davasının materyalleri, Halk İçişleri Komiserliği 4. Tümen 4. Tümen Şefi Teğmen Grigoryan tarafından Temmuz 1930'da hazırlanan bir rapor bulundurmaktadır.[7]
| “ | Tarafımızdan tutuklanan Tüm Birlik Pan-Türk Merkezi'nin bir üyesi olan Profesör Chobanzadeh Nurmehmet Şehsuvarov, Azerbaycan SSC'deki karşı-devrimci Müttefik örgütünün liderlerinden biri olduğunu söyledi. Tarafımızdan tutuklanan karşı-devrimci burjuva milliyetçi örgütünün aktif bir üyesi olan Hanifa Zeynallı, Şehsuvarov'un eğitim kurumlarında karşı-devrimci faaliyetlerde bulunduğunu da kaydetti. Yukarıdakilere dayanarak, Nurmehmet Şehsuvarov'un Azerbaycan SSC Ceza Kanunu'nun 72 ve 73. Maddeleri uyarınca tutuklanmasını gerekli görüyor ve Devlet Güvenlik Departmanı'nın 8. Dairesi ve SCNS'den sorumlu savcıya ihbarda bulunuyoruz. Devlet Teknik Üniversitesi 4. Bölüm Başkanı, Kıdemli Teğmen Grigoryan. Onaylıyorum: 4. Tümen Şefi, DT Kaptan Sinman. 20 Temmuz 1937 | ” |
Nurmehmet Şehsuvarov tutuklanmadan önce Moskova'daki Gubkin Enstitüsü'nde doçent olarak çalışıyordu. 27 Şubat 1938'de Moskova yakınlarındaki Leninsky bölgesinde, Kaluga karayolu üzerindeki Derevlevo köyünde, 52 numaralı evde, Gubkin Enstitüsü'nde tarafsız bir doçent olan Q.Sh. Mikhailinov'un dairesinde yaşayan Şehsuvarov, Devlet Güvenlik Servisi şefi Fedotov tarafından tutuklandı ve Bakü'ye gönderildi.[8]
Nurmehmet Şehsuvarov'a karşı ilk soruşturma 21 Mart 1938'de yapıldı. Soruşturma sırasında karşı devrimci örgüte dahil olmakla suçlandı, ancak bunu reddetti.[1] 15 Nisan 1938'de daha sonraki bir soruşturmada, karşı-devrimci örgüte baskı altında katıldığını itiraf etti.[9]
Müfettişin 29 Kasım 1939'da Halkın İçişleri Komiserliği Özel Dairesi'ne yaptığı başvuruda Nurmammad Shahsuvarov üzerindeki baskı hakkında yaptığı açıklamalar aşağıdaki ifadelerde görülebilir:[2]
| “ | Shahsuvarov, Panah Gasimov'un kaderi de sizi bekliyor. Bütün dişlerini çektim ve ağzını kulaklarına kadar yırttım. Sen, Shahsuvarov, yerde sürükleneceksin, ayağın ucuna top gibi vurulacaksın, şişeceksin, doktor çağıracağız ve bir eylem hazırlayacağız. | ” |
Şubat 1940'ta Nurmammad Shahsuvarova, 3 Mart 1938'den itibaren "milliyetçi anti-Sovyet, isyancı örgütlere katılım" nedeniyle Kranoyarsk'ta beş yıl sürgüne mahkum edildi. [10]
Nurmammad Shahsuvarov, sürgününün sona ermesinden sonra 1943'te Bakü'ye döndü. 1946'dan 1958'e kadar Nurmammad Shahsuvarov, Azerbaycan Tıp Enstitüsü'nde ve Bakü'deki Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi'nde Rus dili profesörü olarak çalıştı. Bu dönemde Azerbaycan Tıp Enstitüsü'nün Rusça dil bölümünün başkanlığını da yaptı.[11]
Ölüm değiştir
Nurmammad Şahsuvarov, 11 Ağustos 1958'de Bakü'de öldü ve Yasamal Mezarlığı'na defnedildi . [6]
Siyasi faaliyetleri değiştir
Kuzey Kafkasya dönemi değiştir
Nurmammad bey Shahsuvarov, Rus Şubat Devrimi sırasında siyasi olaylarla yakından ilgilendi.
Nurmammad Shahsuvarov, 1 Mayıs 1917'de Birinci Dağ Kongresi'nde Dağıstan bölgesi adına Merkez Komite üyeliğine seçildi.[12]
1918'de dağ aydınları adındaki Türk kurultayının temsilcileriyle bir toplantıya katıldı.
11 Mayıs 1918'de Kuzey Kafkasya ve Dağıstan Dağlı Halklar Birliği'nin eski liderleri Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan ettiler ve Kuzey Kafkasya Dağları Halklar Birliği'nin kurulmasına ilişkin Bağımsızlık Bildirgesi'ni kabul ettiler. [13][14] 24 Mayıs 1918'de Tapa Chermoyev yönetimindeki Kuzey Kafkasya Dağlık Cumhuriyeti'nin ilk hükûmeti ilan edildi. Nurmammad bey Shahsuvarov bu hükûmette Halk Eğitim Bakanı görevini yürütmüştür. [6] Gence'de kurulan hükûmet önce Derbent'e, ardından Teymurkhan-Şura'ya taşındı. 15 Aralık 1918'de Dağlık Cumhuriyet parlamentosunun kurulmasına karar verildi. Böylece mevcut hükûmet istifa etti. 17 Aralık 1918'de Pshemaho Kotsev liderliğinde yeni bir koalisyon hükûmeti kurulmuş ve bu hükûmette Nurmammad bey Shahsuvarov Halk Eğitim Bakanı olarak atanmıştır.[15][16]
Çeçenya'nın büyük bölümünün Denikin'in ordusu tarafından işgal edilmesi, Dağlık Cumhuriyet'te bir hükûmet krizi yarattı. Pshemaho Kotsev ve askeri bakan N. Tarkovski'nin pasifliğini eleştiren hükûmet üyeleri Raşit Han Gaplanov, V. Jabagiyev ve Nurmammad bey Şahsuvarov istifa ederek yeni hükûmetin kurulmasını talep ettiler. 23 Mart'ta Pshemaho Kotsev'in hükûmeti istifa etti. Parlamento, hükûmetin kurulmasını yeniden Pshemaho Kotsev'e emanet etti. Yeni hükûmet 26 Mart 1919'da meclise sunulmuş ve onaylanmıştır. Nurmammad bey Shahsuvarov da bu hükûmette Halk Eğitim Bakanı görevini yürütmüştür.[17]
Bakan olarak görev yaptığı süre boyunca Shahsuvarov, Dağlık Parlamento toplantılarına katıldı.[18][19]
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Dönemi değiştir
Mayıs 1919'da Dağlık Cumhuriyet'in işgalinden sonra, Nurmammad Shahsuvarov o yılın Haziran ayında Bakü'ye geldi. Bakü'de İttihad Partisi'ne katıldı. [3]
1. Yusifbeyli hükümeti değiştir
14 Mart 1919'da Nasib bey Yusifbeyli tarafından kurulan I. Yusifbeyli hükûmetinde Nurmammad Şahsuvarov, Ahrar Partisi'nin bir üyesi olarak Maarif ve Din Bakan Yardımcısı Raşit Han Gaplanov'a atandı. Nurmammad Shahsuvarov, Dağlık Cumhuriyet'te I Kotsev ve II Kotsev hükûmetlerinde Raşid han Gaplanov ile birlikte çalıştı. Bu hükûmetlerde Gaplanov içişleri bakanı, Shahsuvarov ise halk eğitim bakanı olarak görev yaptı.[15][16][17]
2. Yusifbeyli hükümeti değiştir
Yusifbeyli hükûmetinin istifasının ardından 22 Aralık 1919'da kurulan II. Yusifbeyli hükûmetinde Birlik Partisi de ilk kez koalisyon hükûmetine katıldı. Birlik üyesi Hamid bey Shakhtakhtinsky, Eğitim ve Din İşleri Bakanı olarak atandı. Nurmammad Shahsuvarov yardımcısı olarak atandı. [20] Ancak, 5 Mart 1920'de, Hamid Bey Shakhtakhtinsky, nedense, bakanlıktan istifa etti.[21] Bunun yerine, Birlik Partisi Nurmammad Shahsuvarov'u aday gösterdi. Böylece aynı gün Nurmammad Shahsuvarov Eğitim ve Din Bakanı olarak atandı.[21][22][23]
Nurmammad Shahsuvarov, Bakan olarak görev yaptığı süre boyunca Azerbaycan'ın şehir ve köylerinde anadilde okulların ve medreselerin açılmasıyla, eğitim ve kültür alanında bir dizi ilerici etkinliğin uygulanmasıyla ve Bakü Devlet Üniversitesi'nin kurulmasıyla yakından ilgilendi. [3][24] 30 Mart'ta Birlik Partisi hükûmetten çekildi ve hükûmet istifa etti.[25][26]
Sovyet dönemi değiştir
Nisan işgalinden sonra Nurmammad Shahsuvarov, Azerbaycan SSR Dadaş Bünyadzade Halk Eğitim Komiseri Yardımcılığına atandı. [27]
Parti faaliyetleri değiştir
25 Ocak 1920'de saat 1'de İttihad Partisi'nin İkinci Kongresi Bakü Halk Meclisi salonunda yapıldı. Kongre, partinin yeni bir Merkez Komitesini seçti. Nurmammad Shahsuvarov da Merkez Komite'ye dahil edildi. [28]
Aile değiştir
- Büyük dedesi Şahsuvar bey - 1802 yılında Daralayaz ilçesine bağlı Paşalı köyünde doğdu. 1825 yılında Abbas Mirza Govanlı-Gajar tarafından Daralyaz kazasının başına getirilen Mehdigulu Han Cavanşir, Şahsuvarlı köyü de dahil olmak üzere birçok köyü Rusya'ya nakletmiş ve Şahsuvar Bey'in köyünü Karabağ'a getirip Karaçörlü ilçesinin Hacısamlı ilçesinin Minkend ilçesine yerleştirmiştir. Böylece Şahsuvar bey, eşi Pari hanım ile burada yaşamak zorunda kalır.
- Mursal bey Şahsuvarov Kardeş - Cumhuriyetçi öğrenci, doktor, profesör.[29][30]
- Kardeşi Azim bey Şahsuvarov
- Yeğeni Surkhay bey Shahsuvarov - Cumhuriyet öğrencisi, Freiberg Maden Akademisi öğrencisi, mühendis .[30]
- Bayan Feona Kuzminshina
- Oğlu Jahangir Shahsuvarov - Moskova'da yaşadı ve burada Dünya Fiziği Enstitüsü'nde çalıştı. Jahangir Shahsuvarov, fiziksel ve matematiksel bilimler doktoruydu. [6]
Hatırası değiştir
29 Mayıs 2018'de Azerbaycan Tarih Müzesi "Şahsuvarov hanedanından üç mirasçı" başlıklı bir etkinliğe ev sahipliği yaptı. Etkinlikte Nurmammad bey Shahsuvarov ile birlikte Mursal bey Shahsuvarov ve Surkhay bey Shahsuvarov'un Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti dönemindeki hizmetleri ele alındı.[29]
Kaynakça değiştir
- ^ a b Azərbaycan Respublikası, Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin Arxivi. PR-6399 saylı Nurməmməd Şahsuvarova aid istintaq işi, v. 193.
- ^ a b Azərbaycan Respublikası, Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin Arxivi. PR-6399 saylı Nurməmməd Şahsuvarova aid istintaq işi, v. 220.
- ^ a b c Hüseyn Əhmədov 2014.
- ^ Şahverdiyev 2000.
- ^ M.Əliyev 1990.
- ^ a b c d Cümhuriyyət Qurucuları 2018.
- ^ Azərbaycan Respublikası, Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin Arxivi. PR-6399 saylı Nurməmməd Şahsuvarova aid istintaq işi, v.55.
- ^ Azərbaycan Respublikası, Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin Arxivi. PR-6399 saylı Nurməmməd Şahsuvarova aid istintaq işi, v.56.
- ^ Azərbaycan Respublikası, Dövlət Təhlükəsizlik İdarəsinin Arxivi. PR-6399 saylı Nurməmməd Şahsuvarova aid istintaq işi, v. 195.
- ^ AXCE, II cild, 2005, s. 363.
- ^ "Azərbaycan Tibb Universiteti – 80". 15 Eylül 2010. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2011.
- ^ "Arxivlənmiş surət". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2021.
- ^ AXCE, II cild, 2005.
- ^ "AZƏRBAYCAN DEMOKRATIK RESPUBLIKASI" [Azerbaijan Democratic Republic]. 9 Şubat 2013 tarihinde kaynağından
|url=değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2011. - ^ a b "Arxivlənmiş surət". 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2021.
- ^ a b "Arxivlənmiş surət". 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2021.
- ^ a b "Arxivlənmiş surət". 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2021.
- ^ "İclas". 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
- ^ "İclas". 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021.
- ^ Adres-kalendar 2011.
- ^ a b M.Əliyev. Nurməmməd bəy Şahsuvarov. "Odlar Yurdu" qəzeti, fevral, 1990-cı il, № 4.
- ^ "Repressiya qurbanı Həmid bəy Şaxtaxtinski" [A victim of repression Hamid bey Shahtakhtinski]. Azadliq. 8 Temmuz 2011. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2011.
- ^ "Azərbaycanın təhsil nazirləri" [Azerbaijani ministers of education]. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
- ^ "Azərbaycan müəllimi" qəzeti, 27 may, 2011-ci il.
- ^ "REGİONLARIMIZ: LAÇIN" [Our regions:Lachin]. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2011.
- ^ "Nurməmməd Şahsuvarov" [Azerbaijani ministers of education]. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ AXCE, II cild, 2004.
- ^ Altay Göyüşov 1997.
- ^ a b "Şahsuvarovlar nəslinin üç varisinə həsr olunmuş tədbir keçirilib" (Azerice). Youtube.com. 30 Mayıs 2018. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2018.
|yayıncı=dış bağlantı (yardım) - ^ a b Абуталыбов Р., Азербайджанские студенты в Западной Европе, газ. "Панорама", 1996, 15-е марта.