Nova, bir beyaz cüce üzerinde görülen kataklismik nükleer patlamadır, yıldızın ani ışımasına sebep olur. Novalar diğer ışıma fenomenleri süpernovalar ya da parlak kırmızı nova ile karıştırılmamalıdır. Novanın bir çift yıldız sistemindeki beyaz cüce üzerinde olduğu düşünülür.

Sağda, daha büyük yoldaş yıldızının Roche lobundan hidrojen biriktiren bir beyaz cücenin sanatsal tasviri

Sistemin iki yıldızı birbirine yeteri derecede yakınsa madde beyaz cücenin üstüne eşi olan yıldızdan düşebilir. Kontrolsüz bir füzyon reaksiyonu başlar ve nova yıldızın üstüne hidrojen dökülmesiyle oluşur.

Novaların yıldızsal evrimi değiştir

Eğer beyaz cücenin yakın bir eşi varsa, roche lobundan akan, beyaz cüce eşinin dış atmosferinden düzenli olarak madde alacaktır. eşi bir ana sıra yıldızı olabilir ya da bir kırmızı dev ya da bir kırmızı deve genişliyor olabilir. Beyaz cücenin yüzeyindeki yakalanan gazlar bir CNO çevrimi yolu ile yanmaya başlar.

Helyum novaları değiştir

Helyum novası önerilen bir kategoridir, hidrojen hatları içermez, beyaz cücenin helyum kabuğunun patlamasıyla oluşabilir. 1989'da Kato, Saio and Hachisu tarafından önerilmiştir. İlk helyum nova adayı 2000 yılında gözlenen V445 puppis'dir. sonrasında ise dört nova patlaması helyum novası olarak önerilmiştir.

Oluşum oranı ve astrofiziksel önemi değiştir

Astronomlara göre samanyolunda her yıl 30 ile 60 arası, yaklaşık olarak 40 nova görülür. samanyolunda keşfedilen novaların sayısı ise oldukça düşüktür, yılda 10. Andromeda galaksisinde ise her yıl 20 mag. dan büyük 25 nova keşfedilmiştir. Diğer yakın galaksilerde ise daha küçük sayılar görülmüştür.

Nova ejecta nebula spektroskopik gözlemi göstermiştir ki helyum, karbon, azot, oksijen, neon ve magnezyum bakımından zengindirler. Yıldızlararası ortama novanın katılımı büyük değildir. Nova bir süpernovanın 1/50 si bir kırmızı dev ya da süperdevin 1/200 ü kadar madde sağlar.

RS ophiuchi gibi tekrarlayan novalar nadirdir.

Alt türler değiştir

Işık eğrisi hızı gelişimine göre sınıflandırılır.

NA: hızlı novadır, ani parlaklık artışıdır, 100 günde 3 mag. parlaklık düşüşü görülür, parlaklığın 1/16 sına düşüş.

NB: yavaş nova, 150 veya daha fazla günde 3 mag. düşme görülür.

NC: çok yavaş nova. bu tip nova normal novadan oldukça farklıdır. Örnegin Wolf-Rayet yıldızı gibi özellikler sergileyen oluşumdaki bir gezegensel nebula gibi.

NR/RN: tekrarlayan nova, 10-80 yıl ara ile ayrılmış iki veya daha fazla patlama novaları gözlenmiştir.

Bilinen on galaktik tekrarlayan nova vardır.

Tekrarlayan Nova değiştir

Novaların diğer bir sınıfı da tekrarlanan novalardır. Bu novalar, tarihi zamanlarda sadece bir patlama göstermesiyle bilinen klasik novaların tam tersidir. Düzensiz aralıklarla çok kere patlamalar gösterirler. Yinelenen novaların bazıları, klasik novaların bir alt sınıfına ve bazıları da büyük olasılıkla nova benzeri değişenlerin sınıfına dahil edilirler.

Yinelenen novalar genellikle hızlı novalardır, sık sık çok büyük yoldaşlara sahiptirler. Ayrıca kütle kazanan beyaz cüceler muhtemelen Chandrasekhar limitinin yakınındadır, ki bu limit yüksek basınç altında madde yığılımı sırasındaki patlamalara izin veren bir durum içerir.[not 1] Bunlarda yığılma diskin topladığı kütle yaklaşık olarak klasik novalardaki kütleden 10 katı daha azdır.

M31 (Andromeda gökadası) ve Küçük Macellan Bulutsusunda 8 yinelenen nova keşfedildi. İlk keşfedilen yinelenen nova T Coronae Borealis (1866, 1944) olmuştur. En iyi gözlenen yinelenen nova RS Ophiuchi'dir, bunun patlama zamanları 1898, 1933, 1958, 1967 olmak üzere patlama sıklığı 23 yıldır. Bu çiftin yoldaşı gM6 olarak bulunmuştur.

Ekstragalaktik novalar değiştir

M31 deki nispeten yaygındır. Her yıl M31 de bir çift düzine nova keşfedilmiştir. Astronomik telegram merkez bürosu M31, M33, M81 deki novaları izlemektedir.

Patlama birkaç saat içinde olur, sonra haftalar, aylar, belki de yıllar sonra hemen hemen eski düzeyine ulaşır. Patlamalar tekrarlanabilir. Patlamada, kütlesinin on binde birinden az bir kısmını genişleyen kabuk olarak dışarıya atar. Örneğin; 1918 de patlayan Nova Aquilae parlaklığını + 5 den - 8 kadir'e (13 kadir) artırdı, attığı gazın hızının 1700 km/s ye ulaştığı gözlendi.

Gözlemler novaların, bileşenlerden birisi beyaz cüce olan çift yıldız olduklarını göstermektedir; diğer yıldız bir kırmızı devdir ve atmosferi genişlemektedir. Genişleyen maddenin bir kısmı beyaz cücenin kütleçekimi alanına girer ve beyaz cüce üzerine dökülür. Hidrojenini daha önce tüketmiş olan beyaz cüce, yeni toplanan ve hidrojence zengin gazı yeterince biriktirince, yüzeyde çekirdek tepkimeleri başlar, ısınan gaz patlamalı olarak atılır, sonunda beyaz cüce eski durumuna döner. İşlem tekrarlanabilir.

1890'dan bu yana parlak Novalar değiştir

Yıl Nova Maksimum parlaklık[not 2]
1891 T Aurigae +3.8
1898 V1059 Sagittarii +4.5
1899 V606 Aquilae +5.5
1901 GK Persei +0.2
1903 DM Geminorum +4.8
1905 V604 Aquilae +7.3
1910 DI Lacertae +4.6
1912 DN Geminorum +3.5
1918 V603 Aquilae −1.4
1919 HR Lyrae +6.5
1919 V849 Ophiuchi +7.4
1920 V476 Cygni +2.0
1920 T Pyxidis +6.4
1925 RR Pictoris +1.2
1927 EL Aquilae +5.5
1927 XX Tauri +5.9
1933 RS Ophiuchi +4.3
1934 DQ Herculis +1.4
1936 CP Lacertae +2.1
1936 V368 Aquilae +5.0
1939 BT Monocerotis +4.5
1942 V450 Cygni +7.0
1942 CP Puppis +0.3
1943 V500 Aquilae +6.1
1944 T Pyxidis +7.1
1945 V528 Aquilae +7.0
1946 T Coronae Borealis +3.0
1948 CT Serpentis +6.0
1948 V465 Cygni +7.3
1950 DK Lacertae +5.0
1956 RW Ursae Minoris +6.0
1958 RS Ophiuchi +5.0
1960 V446 Herculis +2.8
1963 V533 Herculis +3.0
1964 QZ Aurigae +6.0
1967 T Pyxidis +6.7
1967 HR Delphini +3.7
1967 RS Ophiuchi +5.0
1968 LV Vulpeculae +5.2
1970 FH Serpentis +4.4
1970 V1229 Aquilae +6.7
1970 V1330 Cygni +7.5
1971 IV Cephei +7.0
1975 V1500 Cygni +1.7
1975 V373 Scuti +6.0
1976 NQ Vulpeculae +6.0
1977 HS Sagittae +7.2
1978 V1668 Cygni +6.0
1982 V1370 Aquilae +6.0
1984 PW Vulpeculae +6.4
1984 QU Vulpeculae +5.2
1985 RS Ophiuchi +5.4
1986 V842 Centauri +4.6
1986 OS Andromedae +6.3
1987 V827 Herculis +7.5
1987 QV Vulpeculae +7.0
1991 V838 Herculis +5.0
1992 V1974 Cygni +4.2
1993 V705 Cassiopeiae +5.8
1999 V382 Velorum +2.6
1999 V1494 Aquilae +4.0
2006 RS Ophiuchi +4.5
2009 V1280 Scorpii +3.9 [1]4 Haziran 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi,[2]2 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ Chandrasekhar Limiti : Beyaz cücelerin kütlesi 1,4M’i geçmez. Bu limit değere Chandrasekhar limiti denir.
  2. ^ Daha yüksek büyüklük, daha düşük bir parlaklık anlamına gelir. Yani (+3.8) T Aurigae, (+6,5) HR Lyrae'den daha parlaktır.

Kaynakça değiştir

  • Prialnik, Dina. "Novae", pp. 1846–56, in Paul Murdin, ed. Encyclopedia of Astronomy and Astrophysics. London: Institute of Physics Publishing Ltd and Nature Publishing Group, 2001. ISBN 1-56159-268-4
  • Alloin, D., and W. Gieren, eds. Stellar Candles for the Extragalactic Distance Scale. Robert Gilmozzi and Massimo Della Valle, "Novae as Distance Indicators", pp. 229–241. Berlin: Springer, 2003. ISBN 3-540-20128-9

Dış bağlantılar değiştir