Lenkeran Savaşı

Lenkeran Savaşı (1919), Bolşevik, Beyaz Ordu ve Azerbaycan güçleri arasında şehri ele geçirmek için yapılan bir savaştı. Savaş Azerbaycan Ordu Birlikleri (ADC) tarafından Temmuz 1919'da ülkenin toprak bütünlüğünü sağlamak amacıyla Azerbaycan'ın güney bölgesinde gerçekleştirilen bir askerî harekâttır.

Lenkeran Savaşı
Muğan olayları
Tarih Temmuz 1919 Sebep Lenkeran'da Bolşeviklerin iktidara gelmesi; Azerbaycanlı partizanların ve Beyaz Ordu'un kaygısı Sonuç Azerbaycanlı partizanlar Lenkeran'da Bolşevikleri yenilgiye uğratsa da Bolşevikler şehri Beyaz Ordu'ya teslim etti.
Taraflar
Azerbaycanlı partizanlar	Muğan Sovyet Cumhuriyeti
Komutanlar ve liderler
Şahveran Hüseyin Ramazanov Habib Bey Selimov Hacı Osman	D.D.Çirkin T.İ.Ulyançev-Otradnev

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildiğinde, egemenliğini hemen tüm ülkeye yayamadı ve bu süreç yavaş yavaş gelişti. Bu süreç boyunca ADC'nin güney topraklarında, özellikle Cevad ve Lenkeran bölgelerinde Beyaz Ordu, Bolşevikler ve Azerbaycanlı partizanların katıldığı bir mücadele yaşandı. Bu mücadelenin sonucunda Azerbaycan güçleri galip gelmiş ve Lenkeran Operasyonu bölgenin tamamının ADC'nin otoritesi altına girmesine yol açmıştır.

Arka plan

4-5 Ağustos 1918'de Mugan'da yapılan Beyaz Ordu Kongresi sonucunda 5 kişiden oluşan "Geçici Diktatörlük"ün oluşturulduğu açıklandı. Bu diktatörlüğe "beşli diktatörlüğü" de deniyordu. 1918 sonbaharına kadar Azerbaycan ordusu ve Kafkasya İslam Ordusu Bakü ve Karabağ'ı yabancı güçlerden temizledi, böylece Lenkeran dışında Azerbaycan topraklarının tamamında yeni bir hükûmet kontrolü ele geçirdi. Bir sonraki planlanan yürüyüş yönü başka bir yer olmasına rağmen, Osmanlı İmparatorluğu'nun Mondros Mütarekesi'ni imzalaması ve İngiliz kuvvetlerinin Bakü'ye gelmesi nedeniyle durum değişti. Sonuç olarak, Lenkeran'a yapılması planlanan yürüyüş ertelendi. Lenkeran, çeşitli güçlerin dikkatini çeken stratejik açıdan önemli bir konuma sahipti. Nitekim 1918 yılı başlarında Musavatçıların kontrolünde olmasına rağmen Bolşevikler aynı yılın Nisan ayında "Aleksandr Jander" gemisiyle bölgeye ulaşmış ve bölgenin kontrolünü ele geçirmiştir. İngilizlerin Bakü'ye gelmesinin ardından Rus subaylar, Sukhorukov önderliğinde Lenkeran Cumhuriyeti ve hükûmetinin kurulduğunu duyurdu.

Bölgede faaliyet gösteren güçlerden biri de Bolşeviklerdi. Bolşevikler Lenkeran'ın ellerinde olması halinde Bakü'ye seferin daha kolay olacağını düşünüyorlardı. Böylece Bolşevikler hazırlıkların ardından 25 Nisan'da ayaklanmayı başlattılar. Başarılı olan Bolşevikler, Beyaz Ordu'nun aktif üyelerini tutuklamayı başardılar ve 15 Mayıs'ta Muğan Sovyet Cumhuriyeti'nin kurulduğunu duyurdular.

Savaş

5 Temmuz 1919'da Prişib'de yeni Beyaz Ordu, Malakan ve diğer Rusların yeni bir kongresi düzenlendi. Bölgenin Bolşeviklerden temizlenmesine karar verildi. Temmuz ayının ikinci yarısında Beyaz Ordu Lenkeran'a kesin bir saldırı başlattı. Aynı zamanda bölgedeki Azerbaycanlı partizanlar da Bolşeviklere karşı saldırı başlattı. Ramazanov ve Şahvere'nin müfrezeleri birleşince, Askeri Konsey şehre üç yönden saldırmaya karar verdi. Ramazanov'un güneyden, Şahveren'in batıdan, Hacı Osman'ın ise doğudan saldırması gerekiyordu. Azerbaycan saldırısı başarılı oldu ve Bolşevikler geri çekilmek zorunda kaldı. Bolşevikler deniz fenerine doğru baskılansa da ellerindeki ağır silahlar nedeniyle direnmeyi başardılar. Şehrin geri kalan kısmı Azerbaycanlı partizanların eline geçti. Kentin kuzey ucundan Hacı Gurban Caddesi'ne kadar olan bölge, şehrin batı ucundan Ramazanov'un sol yakasına, Sutamurdov yakasından Lenkeran nehrinin sağ kıyısına kadar olan bölge Şahvera'nın kontrolü altındaydı. Azerbaycan gerillaları sürekli destek aldığı için saldırıyı sonuna kadar sürdürmekte kararlıydı. Bolşevikler er ya da geç mağlup olacaklarını biliyorlardı ve bu nedenle Sarı Ada'ya gitmeye karar verdiler. Ancak şehri boşaltırken bu yerleri Azerilere değil, Beyaz Ordu da olsa Ruslara vermeye karar verdiler. Böylece 24-25 Temmuz tarihlerinde Muğan güçleri yani Beyaz ordu şehrin çeşitli önemli yerlerine gönderilmiş ve tutuklu bulunan tüm subaylar serbest bırakılmıştı.

Sonuç

Lenkeran Muharebesi'nde şehirde Bolşevikleri temizleyen Azerbaycan güçleri olmasına rağmen Bolşevikler şehrin Azerbaycanlıların eline geçmesin diye şehri baş düşmanları Beyaz orduya teslim ettiler.

Beyaz ordu yeni kongrelerini Prişib'de topladı ve karara göre, Sovyetlerin mayıs ayında düzenlediği kongrede alınan kararlar geçersiz sayılarak, yetkileri mevcut kongreye devredildi. Hapisten çıktıktan sonra İlyaşeviç yeniden liderliği devraldı ve ilk eylemleri Azerbaycan partizanlarına karşı oldu. Partizan gruplardan birinin lideri Yusuf Bey'e gönderdiği mektupta, Bolşevik hükûmetinin çoktan devrildiğini, bölgede silahlı grubuna artık ihtiyaç kalmadığını, bu nedenle 12 saat içinde Rus'un Astara'sından ayrılmak zorunda kaldığını aksi takdirde saldıracaklarını belirtiyordu.

Buna cevaben Yusuf Bey, Azerbaycan hükûmeti dışında hiçbir hükûmeti tanımadığını, bu nedenle silahlarını bırakmayacağını söyledi.

ADC olaylara müdahale etti. İlk başta Beyaz ordu saldırıları sonucu yenilgiye uğratılmış, ağustos ayında ise bölgedeki Lenkeran operasyonuyla tüm Beyaz ordulular silahsızlandırılmıştır.

Kaynak

• Mehman Süleymanov (1998). Azərbacan Ordusu (1918-1920). Bakı: Hərbi Nəşriyyatı. 
• . (2004). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası/Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Lənkəran əməliyyatı maddəsi. Bakı: Lider nəşriyyat. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
• Olga M. Morozova (2014). Olga M. Morozova (PDF). Russkaya Starina. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
• Ольга Морозова, Татьяна Ермоленко (2013). Погоны и Буденовки: Гражданская война глазами белых офицеров и красноармейцев. Российский гуманитарный научный фонд. 
• Mehman Süleymanov (2014). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərb Tarixi. Firuzan.