Vikipedi

Latin Amerika Boom

Latin Amerika edebiyatının 20. yüzyılın sonlarında meydana gelen küresel hareket

Latin Amerika Boom, 1960'lar ve 1970'lerde Latin Amerika'da edebiyat, şiir ve eleştirilerin gelişmesidir. Bu bölgeden yazarlar yeni fikirler araştırdığında ve daha önce olmayan bir şekilde uluslararası üne kavuştuğunda bu gelişim ortaya çıktı. Boom'un önemli figürleri arasında Julio Cortázar, Gabriel Garcia Márquez, Carlos Fuentes, Jorge Luis Borges ve Mario Vargas Llosa vardır.

Arka plan değiştir

Soğuk Savaş'ın dinamiklerinden güçlü biçimde etkilenmiş siyasi ve diplomatik bir iklimde olan Latin Amerika, 1960'lar ve 1970'ler'de dört bir yanında siyasi kargaşalar yaşamaktaydı. Bu iklim, Latin Amerika Boom'un yazarlarının eserlerinin arka planını oluşturdu ve bazen radikal fikirlerinin çalışması gereken bağlamı tanımladı. 1959'da Küba Devrimi ve bunu müteakiben ABD'nin Domuzlar Körfezi Çıkarması ile bunu engellemeye çalışması bu döneme başlamış olarak görülebilir.[1] Küba'nın savunmasız olması onu SSCB ile daha yakın ilişkilere götürdü ve bu da ABD ve SSCB tehlikeli bir şekilde nükleer savaşa yaklaştıkları yıl olan 1962'de Küba Füze Krizi sonuçlandı.[2] 1960'lı ve 70'li yıllar boyunca Arjantin, Brezilya, Şili, Paraguay, Peru ve daha birçok ülkede otoriter askeri rejimler hüküm sürdü. Örneğin, 11 Eylül 1973'te demokratik olarak seçilen Cumhurbaşkanı Salvador Allende, Şili'de devrildi ve yerine 1980'lerin sonuna kadar egemenliğini sürdürecek olan General Augusto Pinochet geldi.[3] Pinochet yönetimindeki Şili, "insan hakları ihlalleri ve işkence tekniklerinden ötürü kötü bir şöhrete" sahip oldu[4] ve Arjantin'de 1970'lerde insan hakları ihlalleri ve Arjantin vatandaşlarının ortadan kaybolmasıyla ünlenen Kirli Savaş meydana geldi.[5] Bu hükûmetlerin çoğu (ABD tarafından desteklendi), "Condor Operasyonu"nda siyasi muhaliflerin işkence edilmesi ya da ortadan kaldırılması ve "bedenlerinin atılması" konusunda birbirleriyle işbirliği yaptı.[6]

1950-1975 yılları arasındaki dönemde, tarih ve edebiyatın yorumlanması ve yazılması açısından büyük değişiklikler yaşandı.[7] Aynı zamanda İspanyol Amerikan romancılarının kendilerini algılamasında bir değişiklik meydana getirdi. Kentlerin gelişimi, büyük bir orta sınıf yaşının ortaya çıkması, Küba Devrimi, İlerleme İttifakı, Latin Amerika ülkeleri arasındaki iletişimde bir artış, kitlesel medyanın önemi ve Avrupa ve Amerika'dan Latin Amerika'ya daha fazla önem verilmesi bu değişikliğe katkıda bulundu.[8] Dönemin en önemli siyasi olayları 1959'da Küba Devrimi ve 1973'teki Şili darbesiydi. Arjantin'de General Perón'un düşmesi, kent gerillaların uzun süren şiddetli mücadelesinin Arjantin ve Uruguay'da acımasızca bastırılması, Kolombiya'daki bitmeyen şiddet de yazarları etkiledi ve çalışmalarının arka planında açıklamalar ya da tanıklıklar ya da sıkıntıların oluşmasını sağladı.

İspanyol Amerikalı romancılara ve 1960'lı yılların uluslararası başarısına verilen önem, Boom adı verilen bir fenomen o dönemde tüm yazarları ve okuyucuları etkiledi. Esas olarak yazarları bir araya getiren ve dünyanın ilgisini Latin Amerika üzerine odaklayan şey, 1959'da Küba Devriminin yeni bir çağa vadettiği zaferdi. 1971'de Küba hükûmeti parti çizgisini sertleştirdiğinde ve şair Heberto Padilla, sözde çürümüş ve sapkın görüşlerini kamuya ait bir belgede reddetmeye zorlandığında mutluluk döneminin sonlandığı düşünülmektedir. Padilla'nın davasındaki öfke, İspanyol Amerikalı entelektüeller ile Küba'nın ilham verici mitleri arasındaki yakınlığı kaldırdı.[9] Padilla olayının Boom'un sonunun başlangıcına işaret ettiği bazı kesimlerce düşünülmektedir.[10] Bununla birlikte, önemli bir anlamda, Boom sona ermedi ve Boom ile ilişkili yazarlar, Boom'a kadar zevkle okunan Latin Amerikalı yazarlardan çok daha geniş kitlelerce okunan kitapları yayınlamaya devam ettiler. Carlos Fuentes ve Mario Vargas Llosa gibi yazarların kitapları, José María Arguedas, Eduardo Mallea veya Manuel Rojas gibi önemli Boom öncesi yazarlarının kitaplarından daha geniş ölçüde diğer büyük Avrupa ve Asya dillerine dağıtıldı ve tercüme edildi.

Edebi etkileri değiştir

Latin Amerika edebiyatının yükselişi José Martí, Rubén Darío ve José Asunción Silva'nın Avrupa edebi kanunlarından modernist ayrılışlarının yazımıyla başladı. James Joyce gibi Avrupalı modernist yazarlar, Boom'un yazarlarını ve Vanguardia hareketindeki Latin Amerikalı yazarlarını da etkilemiştir.[11] Elizabeth Coonrod Martinez, Vanguardia yazarlarının Boom'un "gerçek öncüleri" olduğunu savunmuştur.[12]

1950'de İspanyol Amerikalı romancılara hoşgörü gösterilmekteyken 1975'te önde gelen figürler olarak anıldılar. Yayıncılık olgusunun yanı sıra, Boom, dünya edebiyatına bir dizi yeni estetik ve üslup özellikleri sundu. Genel olarak dönemin başında gerçekçilik hakimdir; romanlar, varoluşçu kötümserlikle aydınlanmıştır, çok yönlü karakterler kaderlerine yas tutmakta ve apaçık bir anlatı çizgisi mevcuttur.

Boom'un başarısıyla, bir önceki nesil yazarın eseri yeni ve genişleyen bir halka erişim kazandı. Bu öncüller arasında Jorge Luis Borges, Miguel Angel Asturias, Arturo Uslar Pietri ve Alejo Carpentier, Juan Carlos Onetti ve Juan Rulfo yer almaktadır.[13]

Başlıca temsilcileri değiştir

Boom'a kimin katıldığı ve kimin katılmadığı yaygın bir şekilde tartışılmaktadır fakat hiç çözüme kavuşturulmamıştır. Öte yandan, birkaç yazar geniş ve tartışmasız bir etki yaptı. Birçok yazar listeye eklenip çıkarılabilirken aşağıdakiler listeden çıkarılmaz.

Julio Cortázar değiştir

 
Julio Cortázar

Julio Cortázar, 1914'te Belçika'da Arjantinli bir ailede doğdu ve dört yaşında Buenos Aires'e taşınana kadar İsviçre'de yaşadı.[14] Diğer Boom yazarları gibi Cortázar da ülkesindeki siyaseti sorgulamaya başladı: Juan Domingo Peron'a karşı yaptığı toplumsal muhalefet, Mendoza Üniversitesi'ndeki profesörlüğünden ayrılmasına ve sonuçta sürgün edilmesine yol açtı.[15] Profesyonel yaşamının çoğunu geçirdiği Fransa'ya taşıdı ve 1981'de Fransız vatandaşı oldu.[16] Cortijar, García Márquez gibi Fidel Castro'nun Küba hükûmetinin yanı sıra sol Şili'li Devlet Başkanı Salvador Allende'yi ve Nikaragua'daki Sandinistas gibi diğer sol kanat hareketlerini açıkça destekledi. Ancak kurgusunda, politik unsurlar 1973'te açıkça siyasi roman olan Libro de Manuel'in yayımlanıncaya kadar genellikle susturuldu veya bulunamadı.

Cortázar, Borges'ın yanı sıra Edgar Allan Poe'dan etkilenmiştir.[17]

Carlos Fuentes değiştir

 
Carlos Fuentes

Carlos Fuentes, 11 Kasım 1928'de doğdu ve 1950'lerde yayın hayatına başladı.[18] Meksikalı bir diplomatın oğluydu ve Washington, D.C.'nin yanı sıra Buenos Aires, Quito, Montevideo ve Rio de Janeiro gibi şehirlerde yaşadı.[19] Amerika Birleşik Devletleri'nde Meksika karşıtı ayrımcılık konusundaki deneyimleri, Meksika kültürünü daha yakından incelemesine yol açtı..[20] 1962'de anlatımda yenilikçi değişiklikler yapan Artemio Cruz'un Ölümü (İspanyolca: La muerte de Artemio Cruz) romanı, ölüm döşeğindeki eski bir Meksikalı devrimcinin hayatını anlatmaktadır.. Where the Air Is Clear (1959), Aura (1962), Terra Nostra (1975) ve Boom sonrası novella The Old Gringo (1985) diğer çalışmalarıdır.

Gabriel García Márquez değiştir

 
Gabriel García Márquez

Gabriel García Márquez, bir gazeteci olarak çalışmaya başlamış ve pek çok beğenilen kurmaca ve kısa öykü yazmıştır; ilk yayımlanan yazıları, Bogotá'nın El Espectador gazetesinde 1940'larda çıkan kısa öyküleridir.[21]

Yüzyıllık Yalnızlık (1967), Başkan Babamızın Sonbaharı (1975), Albaya Mektup Yazan Kimse Yok (1962) ve Boom sonrası Kolera Günlerinde Aşk (1985) gibi romanlarıyla tanınmaktadır. Özellikle büyülü gerçekçilik olarak nitelendirilen şeyleri edebiyat dünyasına tanıtarak oldukça eleştiriler aldı ve ticari başarı elde etti. Gerçeğe daha az ya da daha çok geleneksel yaklaşımlar denedi.[22] García Márquez şu anda 20. yüzyılın en önemli yazarlarından biri olarak kabul edilmektedir ve 1982 Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür. García Márquez 17 Nisan 2014'te öldü.

Mario Vargas Llosa değiştir

 
Mario Vargas Llosa

Mario Vargas Llosa, Peru'lu romancı, kısa öykü yazarı, oyun yazarı, gazeteci ve edebi ve politik eleştirmendir.[23] Lima'nın San Marcos Üniversitesi'nde okudu ve ardından İspanya'da Latin Amerika edebiyatı alanında doktora yaptı.[24] Aslında, tezi Gabriel Garcia Márquez hakkındaydı.[25] Peru'lu askeri akademide (ve dolayısıyla Perulu toplumda) zulüm ve yolsuzluk iddiasını kınayan bir iddianame olan The Time of the Hero (1963) adlı romanıyla ünlendi.

Ayrıca bakınız değiştir

Notlar değiştir

  1. ^ Sens & Stoett 2002, ss. 64–76
  2. ^ Sens & Stoett 2002, s. 76
  3. ^ Aguilar 2004, ss. 193–97
  4. ^ Sens, & Stoett 2002, s. 290
  5. ^ Pilger 2003, s. 139
  6. ^ Aguilar 2004, s. 187
  7. ^ Pope 1996, s. 226
  8. ^ Pope 1996
  9. ^ Pope 1996, s. 229
  10. ^ Herrero-Olaizola 2007, s. 22
  11. ^ Coonrod Martinez 2001, ss. 2–3, 119
  12. ^ Coonrod Martinez 2001, ss. 1–8
  13. ^ Donoso 1972
  14. ^ Ocasio 2004, s. 105
  15. ^ Ocasio 2004, s. 106
  16. ^ Ocasio 2004, s. 107
  17. ^ Ocasio 2004, ss. 109–10
  18. ^ Williams 2002, s. 209
  19. ^ Ocasio 2004, s. 119
  20. ^ Ocasio 2004, s. 120
  21. ^ Ocasio 2004, s. 127
  22. ^ McMurray 1987, s. 18
  23. ^ Ocasio 2004, s. 112
  24. ^ Ocasio 2004, s. 113
  25. ^ Nunn 2001, s. 150

Kaynakça değiştir

  • Aguilar, Mario I. (2004), "Charles Horman versus Henry Kissinger: US Intervention in 1970s Chile and the Case for Prosecutions", Jones, Adam (Ed.), Genocide, War Crimes and the West: History and Complicity, Londra: Zed Books, ss. 186-200, ISBN 1-84277-191-4 
  • Coonrod Martinez, Elizabeth (2001), Before the Boom: Latin American Revolutionary Novels of the 1920s, New York: University Press of America, ISBN 0-7618-1948-7 
  • Donoso, José (1972), Historia Personal del "Boom", Barcelona: Editorial Anagrama, ISBN 956-239-047-0 
  • Franco, Jean (2006), "Globalisation and Literary History", Bulletin of Latin American Research, 25 (4), ss. 441-452, doi:10.1111/j.1470-9856.2006.00206.x 
  • González Echevarría, Roberto; Pupo-Walker, Enrique, (Ed.) (1996), The Cambridge History of Latin American Literature, 2: The Twentieth Century, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-41035-5 
  • Herrero-Olaizola, Alejandro (2007), The Censorship Files: Latin American Writers and Franco's Spain, Albany: SUNY Press, ISBN 978-0-7914-6985-9 
  • Levinson, Brett (2001), The Ends of Literature: The Latin American "Boom" in the Neoliberal Marketplace, Stanford: Stanford University Press, ISBN 0-8047-4346-0, 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Ekim 2017 
  • Martin, Gerald (1984), "Boom, Yes; 'New' Novel, No: Further Reflections on the Optical Illusions of the 1960s in Latin America", Bulletin of Latin American Research, Blackwell Publishing, 3 (2), ss. 53-63, doi:10.2307/3338252, JSTOR 3338252 
  • McMurray, George R. (1987), Critical Essays on Gabriel García Márquez, Boston: G.K. Hall & Co., ISBN 0-8161-8834-3 
  • Nunn, Frederick M. (2001), Collisions With History: Latin American Fiction and Social Science from El Boom to the New World Order, Athens, Ohio: Ohio University Press, ISBN 0-89680-219-1 .
  • Ocasio, Rafael (2004), Literature of Latin America, Westport, Connecticut: Greenwood Press, ISBN 0-313-32001-2 .
  • Pilger, John (2003), The New Rulers of the World, Londra: Verso, ISBN 1-85984-412-X .
  • Pope, Randolph D. (1996), "The Spanish American novel from 1950 to 1975", González Echevarría, Roberto (Ed.), The Cambridge History of Latin American Literature, Volume 2: The Twentieth Century, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 226-279, ISBN 0-521-41035-5 .
  • Sens, Allen; Stoett, Peter (2002), Global Politics: Origins, Currents, Directions (2.2yer=Scarborough, ON bas.), Nelson Thomson Learning, ISBN 0-17-616910-5 
  • Shaw, Donald L. (1998), The Post-Boom in Spanish American Fiction, Albany: SUNY Press, ISBN 0-7914-3826-0 .
  • Shaw, Donald L. (Nisan 1994), "Which Was the First Novel of the Boom?", The Modern Language Review, Modern Humanities Research Association, 89 (2), ss. 360-371, doi:10.2307/3735239, JSTOR 3735239 .
  • Swanson, Philip (Kış 1987), "Donoso and the Post-Boom: Simplicity and Subversion", Contemporary Literature, University of Wisconsin Press, 28 (4), ss. 520-529, doi:10.2307/1208315, JSTOR 1208315 .
  • Williams, Raymond L. (2002), "Fuentes the Modern; Fuentes the Postmodern", Hispania, American Association of Teachers of Spanish and Portuguese, 85 (2), ss. 209-218, doi:10.2307/4141048, JSTOR 4141048 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Latin_Amerika_Boom&oldid=32193172" sayfasından alınmıştır