Kullanıcı:Khutuck/Jimmy Wales röportajı

I like to turn the world upside down

Wikipedia’nın kurucusu Jimbo Wales’e göre “Eğer güven ve iletişim üzerine kurulu bir kültürünüz varsa, dinamik ve bilgi temelli dünyada en başarılı siz olursunuz.”

İnternet son hız büyürken iş dünyasına uygulanabilecek yeni modeller de sunuyor. Bu modellerin en ilginçlerinden biri de Wiki adı verilen, tamamen kullanıcıların katkılarıyla oluşturulan siteler. Aslında Wiki modelinin atası, ilk kez 1860’da Oxford sözlüğünün ilk baskısında okurlardan gazete ilanlarıyla sözcükler talep edilmesiyle denenmişti. 1995 yılında ortaya çıkan modern Wiki de bu felsefeyi takip etti. Modern Wiki’ler kullanıcıların kayıt olmaya bile gerek duymadan özgürce yeni bilgiler ekleyebildiği, her sayfayı değiştirebildiği ve birbirlerinin hatalarını düzeltebildiği bir yapı sunuyor.

Bu yapıların günümüzdeki en başarılı örneği olan Wikipedia’nın kurucusu Jimmy Wales geçtiğimiz günlerde “Altivi ile Sınırsız Dünyanın Liderleri” seminerleri kapsamında Türkiye’ye geldi. Time dergisi tarafından “2006’nın En Etkili 100 Düşünürü” arasında seçilen Wales, Wikipedia ve yeni projesi Wikia’yı tanıttı ve iş dünyası hakkında öngörülerde bulundu.

Herkesin katıldığı proje

Uzun yıllar Chicago borsasında çalışan Wales, 2000 yılında online ansiklopedi Nupedia’yı kurdu. Ertesi yıl klasik “kadrolu editör ve yazarlar” yapısına sahip Nupedia internet ansiklopedisine gönüllü kullanıcılar tarafından içerik önerilmesi için Wikipedia’yı başlattı. Ancak Wikipedia kısa sürede çok büyük bir ilerleme sağlayarak Nupedia projesinin iptal edilmesine sebep oldu. Hızla büyüyen site günümüzde 250’den fazla dilde, toplamda 9 milyondan fazla makaleye ulaştı. Projenin Türkçe ayağı olan Vikipedi de 100 bin maddeye ulaşmak üzere, ayrıca Türkiye’de en çok ziyaretçi çeken 16. site konumunda. Günümüzde internete giren her sekiz kişiden biri Wikipedia’da zaman geçiriyor, bu oran her gün yükselmekte.

Wikipedia, Linux gibi açık kaynak kodlu sistemlerin izinden yürüyen bir oluşum. “İnsanlığın tüm bilgisine bedava erişim” sloganıyla yola çıkan site, özgür ve tarafsız kalabilmek adına sadece kullanıcılarından Wikimedia Vakfı’na gelen bağışlarla ayakta durmakta. Vakfın yıllık yaklaşık bir milyon dolarlık bütçesinin büyük kısmı sunuculara harcanıyor. Google ve Yahoo gibi büyük internet şirketleri de vakfa yardım amacıyla kendi sunucularını ücretsiz olarak sitenin kullanımına açıyor.

Wales’in yeni projesi Wikia ise Wikipedia’dan bağımsız, kar amaçlı bir sistem. Wikia’da ansiklopedi dışında, “kütüphanenin geri kalanı” olarak tabir edilen Wiki projeleri bulunmakta. Wikia bu sitelere ücretsiz olarak sunucu ve yazılım sağlıyor, karşılığında ise reklam yerleştiriyor. Bu sayede hem küçük siteler stabil, güvenilir bir sunucuya sahip oluyor, hem reklam verenler hedef kitlelerine ulaşıyor, hem de Wikia bu sitelerin görüntülenmesi başına belli bir reklam geliri kazanıyor. Herkesin kazandığı bir durum söz konusu.

Çalışanların yönettiği bir yapı

Jimmy Wales’e göre Wiki sisteminin en büyük avantajı birçok insanın aynı hedef için beraber çalışmasına olanak sağlaması. Bu sayede kişisel girişimlere göre çok daha hızlı büyüyen Wikiler, özellikle popüler kültür ve “geek culture” alanlarında çok hızlı gelişmekte. Örneğin yalnızca Star Wars evreni üzerine kurulu Wookieepedia 55 binden fazla makaleye sahip.

Wiki sisteminin en önemli özelliği, yönetimin tamamen kullanıcılarda olması. “Topluluk tarafından yönetim” (communal governance) adı verilen bu sistemde sitenin tüm kontrolü katkıda bulunanlara ait. Wales’e göre bu yönetim sistemi “aşırı uçları birleştirerek ılımlı sonuçlar çıkartmakta çok başarılı”. Sistem belli açılardan antik demokrasilerle benzeşiyor, ancak farklılıkları da çok. Kişilerin birbirini ikna etmesi oylamalardan çok daha önemli, oylamalar hep son çözüm olarak görülüyor. Bu sistem sayesinde İsrail-Filistin sorunu gibi çok zor konularda bile iki tarafın da adil kabul edeceği makaleler oluşturulması mümkün. Bu sistem yaratıcılığa da engel değil, çünkü Wales’e göre “herkes tarafından güvenilecek bir referansınız varsa en uç görüşü bile belirtebilirsiniz.”

İş dünyasının geleceği bu sistemde

Wiki sistemi ile bilgilerin daha rafine hale getirilebilmesi ve çeşitli görüşlerin bir arada uyumlu olarak sunulabilmesi, sağlanan uzlaşma kültürünün bir sonucu. İlginç şekilde Wikipedia kültürü Toyota’daki gibi yöneticiler tarafından değil, tamamen kullanıcılar tarafından oluşturuldu. Wales’e göre bu kültür, gelecekte iş dünyasında da baskın hale geçecek. “Bence network ekonomisinin bize verdiği pek çok ders var. Bu derslerin çoğu geleneksel şirketler için doğrudan uygulanabilir değil, ancak artlarında yatan felsefe çok önemli. Organizasyonlar uzun zamandır daha bireysel bir çevreye geçiş trendindeler. Yukarıdan aşağıya doğru hiyerarşi giderek yerini daha düz bir yapılanmaya bırakıyor.“

Wales, uzun bir süredir çözünme sürecinde olan bu hiyerarşik yapılanmanın yine de belirgin bir amaca hizmet ettiği sürece tamamen yok olmayacağını düşünüyor. “Bence durum endüstriye bağlı” diyor Wales, “bazı durumlarda hiyerarşik bir yapılanmada alt basamaklarda bile olsanız hiyerarşinin amacını görürsünüz. Ancak eğer hiyerarşi sadece gelenek olarak sürdürülüyorsa yeniden yapılanma gereklidir.” Ona göre elli yıl öncesinin fabrikasında bazı gerçekten yetenek gerektiren işlerin yanında, işçilerin çoğunun yaptığı tekrarlanan görevler vardı.

Çalışanlara karar verme konusunda güvenilmeli

Günümüzde tüm tekrarlanan görevler makineler tarafından yapılmakta. Wales’e göre “Günümüz fabrikalarında en düşük iş bile elli yıl öncesine göre çok daha fazla karar verme sürecine sahip. Bu çok normal, ancak yeni bir tür yönetime ihtiyaç doğuran bir durum. Söz konusu yeni yönetim biçimi, çalışanlara karar verme konusunda güvenmeli ancak aynı zamanda onları kararlarından sorumlu tutmalı. Wikipedi’de ve Wikia’da yaptığımız da tam anlamıyla bu.” Wales, bu durumu daha büyük değişimin bir parçası olarak tanımlıyor. Karar verme mekanizmasının işçilerden tamamen bağımsız olduğu, korkuya ve hiyerarşiye dayalı bir yönetim biçiminin günümüzde uygulanmasının zorluğunu vurgulayarak, “Eğer güven ve iletişim üzerine kurulu bir kültürünüz varsa, dinamik ve bilgi temelli dünyada en başarılı siz olursunuz.” diyor.

Kar amacı gütmeyen bir organizasyon olan Wikimedia Vakfı’ndan kar amaçlı Wikia’ya geçen, bu sırada ekibinin bir kısmını da yanında götüren Wales, vakıftaki kültürü de yanlarında taşıdıklarını belirtiyor. “Sistemin en büyük avantajı, herkesin fikirlerini özgürce söyleyebilmesi. Eğer bir kişi yaptığınızla hemfikir değilse bunu rahatlıkla söyleyebiliyor, bu sayede hatalardan kolaylıkla geri dönülebiliyor. Bu sistemin zayıflığı ise zaman zaman anlaşmaya varılmasında zorluklar yaşanması. Biz sistemi Wikia’ya taşıdığımızda, günün sonunda anlaşmaya varmak daha kolay oldu, çünkü patronluk taslayan kimse yok ve herkes uzayan tartışmalarda anlaşmaya vararak işine devam etmeye daha yatkın.”

• Bu röportaj Infomag dergisi Şubat 2008 sayısında yayımlanmıştır.