Kullanıcı:Erturac/Türkiye'nin Akarsu Deltaları

Türkiye'nin Akarsu Deltaları

Add caption here

,.

GEDİZ DELTASI

Türkiye kıyılarındaki en büyük deltalardan biri, İzmir Körfezinin doğu kıyılarına uzanan Gediz Deltasıdır. Deltanın oluşumu sırasında Gediz Nehri, batı, güneybatı ve güney doğrultularında sık sık yatağını değiştirmiş ve denize doğru ilerlediği kesimlerde çok sayıda lagünler, bataklıklar ve çamur düzlükleri oluşturmuştur. Akdeniz’i çevreleyen kara parçalarının coğrafi özelliklerinden dolayı, su kaynaklarının büyük bir kısmı yüksek debili nehirler oluşturacak şekilde birleşemeden denize açılmakta ve çok sayıda, ancak dar bir alanı kaplayan küçük deltalar oluşturmaktadır. Bunun yanında, nispeten yüksek debili nehirlerin oluşturdukları çok daha az sayıdaki büyük deltaların her biri, alternatifsiz birer yaşama alanıdır. Deltalar, sulak alan tanımlamasına dahil olan farklı ekolojik alanları iç içe bulundurması nedeniyle başta su kuşları ve balıklar olmak üzere binlerce canlıya uygun yaşama ortamı sağlarlar. Bu nedenle, delta sistemleri doğal yaşamın devamlılığı açısından son derece önemli ekosistemlerdir. Tüm bu sistemlerle birlikte deltada yer alan geçici sulak çayırlar, bahçeler, tarım alanları ve küçük ağaçlık alanların içinde bulunduğu Gediz Deltası bulunduğu bölge için olduğu kadar tüm Akdeniz geneli için eşsiz bir yaşama ortamıdır. Gediz Deltası su ürünleri üretimiyle de yöre ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. İzmir şehri gibi bir metropilatinin çok yakınında bulunan ve Delta içerisinde yer alan Çam altı Tuzlası Kuş Cenneti ornitoturizm(kuş ve yaban hayvanlığı fotoğraflama) başta olmak üzere günü birlik dinlence amaçlı kullanımlar için büyük öneme sahiptir

KIZILIRMAK DELTASI ( BAFRA )

İdari olarak Samsun ilinin Engiz, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırları içerisinde yer almaktadır. İlçenin doğusunda Samsun Merkez ilçe ve Ondokuzmayıs ilçesi, kuzeyinde Karadeniz, batısında Alaçam, güneyinde Kavak, Havza ve Vezirköprü ilçeleriyle çevrilmiştir. Yüzölçümü 175.000 hektar. Samsun'a uzaklığı 51 km'dir. Deltanın Alanı, :56.000 hektar, Sulak Alanlar, :16.110 hektardır. Kızılırmak nehrinin taşıdığı alüvyonların oluşturduğu ülkemizdeki en büyük deltalardan birisidir. Kızılırmak'ın uzunluğu 1151 km'dir. Sivas'taki Kızıl Dağ'dan doğar, Orta Anadolu'da geniş bir yay çizerek Bafra'dan denize dökülür. En çok Nisan ve Temmuz dönemlerinde su taşar. Delta ovası, denizden güneye doğru basamaklar halinde yükselmektedir. Deltanın gerisinde, Kızılırmak nehrinin her iki kenarında yay şeklinde uzanan ve yükseklikleri 600-800 m varan Kuzey Anadolu Dağlarının ilk sırasını oluşturan platolar, daha geride ise 1000-1500 m yüksekliğindeki dağlar yer almaktadır. Kızılırmak deltası, doğal özellikleri büyük ölçüde korunabilmiş, ülkemizin Karadeniz kıyısındaki tek sulak alanıdır. Deniz, ırmak, göl, sazlık, bataklık, çayır, mera, orman, kumul ve tarım alanları gibi farklı ekolojik karakterlerdeki habitatların bir arada bulunması, besin maddelerince zenginlik ve uygun iklim koşulları Delta'nın eşine az rastlanır öçlüde biyolojik çeşitliliğe sahip olmasını sağlamıştır. Delta'da, altısı doğu, birisi ise batı yakasında olmak üzere yedi adet göl bulunmaktadır.

ÇARŞAMBA DELTASI(OVASI)

Çarşamba Ovası, Karadeniz Bölgesi’nin Orta Kara¬deniz Bölümü’nde yer alır. Samsun ili sınırları içinde yer alan, ortasından güney-kuzey doğrultusunda geçen Yeşilırmak’ın üçgen biçiminde bir deltayla Karadeniz’e döküldüğü Çarşamba Ovası, Karadeniz kıyılarındaki 2 büyük delta ovasından (öbürü Bafra Ovası) biridir. Batı kesimleri kış mevsiminde sular altında kaldığından, genellikle yazın uygulanan önemli bir tarım (mısır, fasulye, soya, vb.) alanıdır. Yeşilırmak’ın dağlar arasın¬dan ovaya çıktığı yer yakınında, Çarşamba kenti yer alır. Samsun'un Çarşamba ve Terme ilçelerinde, Yeşilırmak'ın taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla oluşmuş ova; yaklaşık 700 km2 dir. İlin iki önemli ovasından biri (diğeri Bafra Ovası)dir. Ovanın doğusunda Terme Çayı, batısında Abdal Çayı vardır. Dumanlı göl, Akarcık Gölü, Akmazgöl, Kocagöl gibi küçük göllerin bulunduğu Çarşamba Ovası'nın en önemli iki çıkıntısı Civa ve Çaltı burunlarıdır. Çift ürün alınan ovada, tütün, fındık, sebze, mısır, ayçiçeği, soya ve meyve yetiştirilir. Alan Tekkeköy ve Terme ilçeleri arasındaki kıyı şeridi ile bu ilçelerin kuzeyindeki sulak alan sistemlerinden oluşuyor. Alanda irili ufaklı göller bulunuyor, bunların en büyükleri deltanın doğu kısmındaki Akgöl ve Simenit’tir. Alaelde ve 12

köyden oluşmaktadır. Doğusunda Erdemli, batısında Gülnar, Güneyinde Akdeniz, Kuzeyinde Konya ile çevrili il merkezine 85 km uzaklıktadır. Göksu Deltası Göksu ırmağının taşıdığı alüvyonların oluşturduğu bir kıyı ovasıdır. Oluşum günümüzde de devam etmektedir. Nehir suyu, delta boyunca asıl olarak nehir yatağından denize akmakla birlikte, aynı zamanda deltayı oluşturan tortuların arasından da akmaktadır. Deltaya tek deniz suyu girişi rüzgârlı zamanlarda kıyı şeridinin taşkına uğraması sonucu meydana gelmektedir. Göksu’nun denize döküldüğü yerin batısında iki göl yer almaktadır. Bunlardan biri denizle bağlantılı ve kum setiyle denizden ayrılan 400 hektarlık paredeniz Lagünü’dür. Diğeri daha çok tatlı su gölü özelliği taşıyan 1200 hektarlık Akgöl’dür. Diğer önemli sürekli göller ise bir dolgu lagünü olan ve Akgöl ile Paredeniz arasında yer alan Kuğu Gölü, Paradeniz’in doğusundaki çok tuzlu Arapalanı Gölü’dür. Delta irili ufaklı birçok göl, lagün ve bunların çevresinde yer alan geniş sazlık, çayırlık, step ve tarım alanları ile kumullardan oluşmaktadır. Doğu ve batı kesimlerinde kıyıya paralel uzanan kum tepeleri yer almaktadır. Bölgede yer alan sazlıklar, bataklıklar ve göllerin toplamı 2130 hektara ulaşabilmektedir. Doğal özelliklerini büyük ölçüde koruyan kumsalların ve tuzlu steplerin büyüklüğü de 5300 hektarı bulabilmektedir.

BÜYÜK MENDERES

Ege Bölgesi’nde ovadır. içinden doğu-batı doğrultusunda geçen Büyük Menderes Irmağı tarafından sulanan, Ege Bölgesi’ndeki ovaların en uzunu (deniz kıyısından, Denizli’nin kuzeyindeki Honaz Dağı’mn kuzeydoğusuna kadar 220 km) olan Büyük Menderes Ovası, 3 kesime ayrılır: Yukarı kesim; orta kesim; aşağı kesim. Denizli yöresinde yer alan yukarı kesimde, Pamukkale önlerinde ovanın en geniş bölümü uzanır; başlıca yerleşme merkezleri Denizli ve Sarayköy’dür. Orta kesim, ovanın en uzun (120 km) bölü¬münü oluşturur; Ortakça’da 2 km’ye düşen genişliği, Germencik önlerinde 15 km’yi bulur; kuzey kenarında Aydın, Nazilli, Kuyucak, Sultanhisar, Germencik, güney kenarında Yenipazar ve Koçarlı yerleşme merkez¬leri yer alır. Gümüş Dağı eteğindeki Eskiçağ’dan kalma Magnesia yıkıntıları önünde başlayan aşağı kesim, denize doğru uzanır; Büyük Menderes Irmağı’nm tarih boyunca sık sık yatak değiştirmiş ve eski Latmos Körfezi’ni denizden ayırarak Bafa Gölü’ne dönüştürmüş olduğu bu kesim, yakın döneme kadar aşağı yukarı ıssız¬ken, günümüzde hızla gelişmektedir; başlıca yerleşme merkezi Söke’dir.

KÜÇÜK MENDERES

Küçük Menderes, Ege yöresinde Bozdağlardan doğan bir nehirdir. Kendi ismi ile anılan bu ovayı sulayarak, Selçuk İlçesinin batısından denize dökülür. Küçük Menderes'in alüvyon getirip kıyı çizgisinden sürekli olarak ilerlemiş olması neticesinde, ilk çağların en önemli liman şehirlerinden biri olan Efes, bu gün denizden 5-6 km içeride kalmıştır. İsimleri Yunanca "Meandros", yani "suların dirsek yaptığı yer" anlamına gelen "Menderes" adlı üç akarsu vardır Batı Anadolu'da. Homeros'un İlyada'sındaki Skamandros ırmağıdır Biga yöresinde Kazdağları'ndan inen sularla beslenip Çanakkale Boğazı'na dökülen ve Troya'yı denizden uzaklaştıran "Eski Menderes" ırmağı. Yukarıda anlatılmak istenen ve eski adı Kaystros ya da Astarpa olan "Küçük Menderes Nehri", İzmir'in Ödemiş İlçesi arkasında yükselen ve eski adı Tmolos olan Bozdağlar'dan doğarak 175 km yol kat eder, Selçuk İlçesi'nin Pamucak sahilinde denizle buluşur. Nehir taşıdığı alüvyal topraklarla Efes liman kentini denizden uzaklaştırmıştır.

• SAÜ Coğrafya Bölümü, Kuvaterner Coğrafyası dersi kapsamında hazırlanmıştır.