Kullanıcı:Basak/Röportajlar

Ceviz kabuğuna sığacak şekilde bu sayfa: Röportajlar genellikle birincil kaynak kabul edilirler ancak bazen ikincil-kaynak, bazen de kısmen birincil, kısmen ikincil kaynak olarak değerlendirilirler. Bir röportaj güvenilir bir yayında yer alabildiği gibi, kişinin kendisinin hazırladığı bir tanıtım materyali ya da reklam niteliğinde de olabilir.

Röportajlar Vikipedi politikasında ilginç bir gerilim yaratır. Bir taraftan röportajlar güvenilir yayın organlarında yer alabilir; örneğin The New York Times ve BBC News gibi saygın haber kaynaklarında düzenli olarak röportaj yayınlanır. Diğer taraftan, bir röportajın içeriğinin çoğu doğrudan görüşülen kişiden gelir ve bu kişiler istediklerini söyleyebilir. İlk bakışta röportajların Vikipedi'nin kaynak politikalarında nereye düştüğünü belirlemek güçtür. Birincil mi yoksa ikincil kaynak mıdır? Güvenilir kaynak sayılır mı sayılmaz mı? Bu yazı, bu konuları ele alır.

Genel anlamda, olgulara kaynak olarak röportajları kullanmakta sakınca yoktur. Röportajlar, özellikle biyografik veya kişisel bilgi söz konusu olduğunda, bazen en iyi veya en açık bilgi veren kaynaklardır. Çoğu zaman röportajlara birincil kaynak muamelesi yapmak gerekir ve bazen metin-içi atıf gereklidir. Ne var ki, bir kişi ile röportaj yapılmış olması otomatik olarak o kişi için başlı başına, ayrı bir maddesi oluşturulabileceği anlamına gelmez

Kim, ne, nerede?

Herkesle herhangi biri tarafından herhangi bir konuda röportaj yapılabilir. Şu dört şeyi anlamak, kaynağın Vikipedi için uygun olup olmadığını tespit etmenizde faydalı olur:

Görüşmeci: Bu kişi tanınmış bir gazeteci mi?
Görüşülen: Bu kiş bir uzman mı, bir ünlü mü, sokaktan geçen biri mi?
Konu: Röportajın konusu görüşülen kişinin kendi hayatı veya çalışmaları mı (örneğin bir film eleştirmeninin bir yönetmenle son filmi hakkında görüşmesi), yoksa başka bir şey mi (e.g., bir radyo istasyonunun bir doktorla aşının faydaları üstüne görüşmesi)?
Yayın: Bu, bir gazete, saygın bir dergi, Fresh Air with Terry Gross veya The Andrew Marr Show gibi röportaj konusunda uzmanlaşmış güvenilir bir yayıncı gibi güvenilir bir kaynak mıdır? Kişisel bir blog mudur? Gerçekten bu kaynak tarafından oluşturulmuş gerçek editoryal içerik mi, yoksa kişinin kendi basın bültenlerini yayınlamak için satın aldığı sponsorlu bir reklam bağlantısı mı?

Birincil mi, ikincil mi?

Bazı kaynak türlerini birincil veya ikincil olarak sınıflandırmak kolaydır. Bir olayın görgü tanığı tarafından yazılmış bir gazete haberi, o olay hakkında bir birincil haber kaynağıdır; gazete haberini ve o olay hakkında birçok başka kaynakla birleştiren birisi tarafından bu olay hakkında yazılmış bir kitap ise ikincil bir kaynaktır. Bazı röportajlar hem birincil hem ikincil kaynakları bir araya getirir, tıpkı hem otobiyografik malzeme hem iyi-araştırılmış içeriği kapsayan bir kitap gibi.

Genel kural, görüşme yapılanların kendileri, etkinlikleri veya ilişkili oldukları herhangi bir şey hakkında yaptıkları her açıklamanın birincil kaynaktan geldiğini ve bağımsız olmayan kaynak olduğunu kabul etmektir. Görüşme yapılanların kendileri ile ilgili olmayan konulardaki açıklamaları (örneğin radyoda yerel tarih hakkında röportaj yapılan bir tarihçi) bağımsızdır ve birincil de olabilir, ikincil de.

Ayşe Çokbilir geçen hafta Büyük Tarih Ödülü 'nü almaktan dolayı çok heyecanlı olduğunu söyledi: duygularına ilişkin birincil kaynak
Ayşe Çokbilir Yerelkent isminin, 1792'deki bir transkripsiyon hatasından kaynaklandığını söylüyor: tarihle ilgili ikincil kaynak (ve de bağımsız)
Ayşe Çokbilir röportaj sırasında belediye başkanının eşinden gelen 1793 tarihli bir mektuptan bir alıntı okudu: mektubun içeriği için birincil kaynak
Ayşe Çokbilir, Yerelekent'in tarihine ilişkin teorisini açıklayan bir araştırma yayınladı: Ayşe Çokbilir'in teorisi hakkında birincil kaynak.

Görüşme yapılan kişilerin kendileri hakkında yaptıkları, tartışma konusu olmayan iddialar için birincil kaynaklar genellikle kabul edilebilirdir ve güvenilir olabilirler (örneğin, görüşmecinin görüşme sırasında söyledikleri için )

Bazen, yayında görüşme yapılan hakkında bir kısa biyografi veya açıklama yer alabilir. Bu içerik ikincil olabilir de olmayabilir de. Yayınların görüşme yapılandan kısa bir biyografi talep etmesi yaygın bir uygulamadır. Kısa biyografinin kendi web sitesinden veya Vikipedi'den aynen alınması, sadece yayınlanacak yere göre düzenlenip yayınlanması yaygındır. İkincil olması için kaynağın "şu kişi şöyle dedi" şeklinde papağan gibi tekrarlamanın dışında, metni dönüştürücü düşünceler içermesi gerekir.

Bağımsızlık

Doğrudan atın ağzından gelen laf (İngilizce bir deyim), bağımsız değildir.

Görüşme yapılan kişi, konudan bağımsız olabilir de olmayabilir de. Bazı durumlarda görüşmeci de bağımsız değildir.

Bağımsız kaynaklar genellikle çıkar çatışması olan veya başka bir şekilde konu ile ilişkili bulunan kaynaklardan daha güvenilirdir. Ne var ki, bağımsız olmayan kaynaklar, desteklenecek malzeme için mümkün olan en güvenilir kaynak olabilir. Kendi motivasyonunu açıklayan bir sanatçının sözleri, onun motivasyonu hakkında spekülasyon yapan birinden daha güvenilirdir.

Güvenilirlik

Röportajlar genellikle kişinin bir şeyi söylemiş olup olmadığını konusunda güvenilirdir ama söylediği şeyin doğru olup olmadığı bakımından güvenilir olmayabilir. Yayında genellikle asgari bir düzenlemeyle kişinin yorumları tekrarlanır. Yayın ne kadar saygın olursa olsun, görüşme yapılanın yanıtlarının doğruluğu kontrol edilmiş değildir. Bu bakımdan, röportajlar kişisel-yayın materyali olarak ele alınmalıdır.

Bir röportajdaki materyalin doğrulanabilirliğini belirlemek için zorunlu iki adım vardır. Birincisi, yukarıda açıklandığı gibi materyalin birincil mi yoksa ikincil mi olduğu; sonra da yayının güvenilirliği belirlenmelidir.

Eğer materyal birincil ise o zaman görüşmeci kendi web sitesinde veya Twitter'da yazmış gibi değerlendirilmeli. Materyalin onlar tarafından yazıldığından makul olarak emin olabildiğimiz sürece Vikipedi'nin birincil kaynaklara ilişkin politikası işler. Böyle materyal kullanılabilir fakat dikkatli olunmalıdır ve sadece kaynağın kendisinden doğrulanabilir olgular için kullanılmalıdır.

Röportajlardaki birincil-kaynak materyali, diğer birincil-kaynak materyaller gibi değerlendirilirken, görüşülen kişiye atfedilen yorumların gerçekten onun tarafından yapıldığını doğrulamak şarttır. Güvenirliği konusunda itibarı olan yayınlara genellikle görüşme yaptıkları kişilerin sözlerini doğru olarak ve süslemeden aktarma konusunda genellikle güvenilebilirse de diğer yayınların böyle yapacağı garanti edilemez. Örneğin bir blogda yayımlanan bir röportajda görüşme yapılanın sözleri değiştirilmiş, hatta tamamen kurgulanmış olabilir. Söz konusu röportajın güvenilirliği ve kişinin söylediğinin tam aktarıp aktarmadığı konusunda belirsizlik varsa, bu durum çözümlene kadar kullanılmamalıdır.

Eğer materyal ikincil ise ve güvenilir bir yayında yer alıyorsa o zaman bazen üçüncül taraflar hakkında olguları desteklemek ve görüşlerini alıntılamak için kullanılabilir. Bununla birlikte, materyale normal editoryal standartların uygulanmasından emin olmaya özen gösterilmelidir ("kişinin kendi yayını materyalleri kullanmama" kuralının bu tür kaynakların başkaları hakkındaki iddialarda kullanılmasına genellikle izin vermez ). Yayına bağlı olarak, bu tür materyal diğer yazı türleri ile aynı düzeyde olgu-doğrulamadan geçmeyebilir. Örneğin röportajın girişi sadece röportaj yapılan kişinin verdiği olgusal bilgilere dayanıyor olabilir. Genellikle, materyal ne kadar uzun ve detaylı olursa ve yayın ne kadar güvenilirse, bir röportajdaki ikincil-kaynak materyalin uygun bir olgu-kontrolünden geçme olasılığı o kadar yüksektir.

Açıklama ve düzeltmelerinin kontrol edilmesi

Sözlü röportajların pek çoğunun doğaçlama olması nedeniyle görüşülen kişinin olgu kontrolü, aynı soruların yazılı olarak yanıtlanması durumundaki kadar titizlikle olmaz. Görüşülenlerin yanlış veya eksik şeyler söylediklerini sonradan fark etmesi sıklıkla görülür. O yüzden kişinin görüşmeden sonra kendi sözlerine dair bir açıklama veya düzeltme yapmış olup olmadığını kontrol etmek tavsiye edilir.

Kayda değerlik

Vikipedi'nin kayda değerlik yönergesindeki kayda değerliğin özü, ortak dilde olduğundan daha teknik bir tanımdır; ve konunun belli bir süre boyunca dış dünyadan önemli ölçüde ilgi görüp görmediğinin kanıtlanmasını ifade eder.

Geniş kayda değerlik kavramının içinde genel kayda değerlik yönergesi ve çeşitli konuya özgü kayda değerlik yönergeleri yer alır. Orada, konu ile bağlantısı olmayan başkalarının o konuyla ilgilenmiş olmasını ve bunu kendi ikincil görüşlerini güvenilir kaynaklarda paylaşarak yapmış olmalarını gerektiren bir tanımımız vardır. Görüşülenlerin kendileri veya kendi çalışmaları hakkında söyledikleri her şey hem birincildir, hem de bağımsız değildir; bu yüzden de kayda değerlik iddiasını desteklemez.

Bir konuda farklı birçok röportaj tarzında çok sayıda röportaj yapılmış olması, o konuya geniş bir ilgi olduğunu gösterir ve kayda değerlik kanıtı olarak görülebilir. Görüşülecek kişinin seçimi, kişi ile iletişim kurma, soruların hazırlanması ve biyografi gibi destekleyici materyalin yazılması, bir röportajın öğelerini oluşturur. Bir uçta, kişinin bir niş dergiye ulaşıp, hakkında bir röportajı yayımlatmaya başarması vardır ki marjinal ve tanıtım yazısı yayımlamaktan pek de farklı değildir; hatta VP:VPND altında yer alabilir. Bazıları, sadece görüşülenin ne isterse söylemesine izin verilen kolay soru-yanıtlardır. Bir hayran dergisinde bir ünlü ile yeni filmi veya çocuğu hakkında yapılan bir söyleşi buna örnek olabilir. filmin gerçekten iyi olup olmadığı veya anneliğin güzel bir deneyim olup olmadığı konusunda görüşülen kişiyi gerçekten de sorgulama eğiliminde değildir. Orada görüşmeci sadece konuşmayı sağlamak için oradadır, kendi görüşlerini öne sürmek için değil. Bu tür röportajlar kaya değerliği belirlemede fayda sağlamaz.

Diğer uçta ise derin bir hazırlık yapıldığını gösteren röportajlar vardır, kişinin biyografisini de içeren röportajlar gibi. 60 Minutes 'de olduğu gibi araştırmacı gazetecilik olarak sunulan bir röportajlar faydalıdır. Bu röportajlarda, röportaj materyali içine genellikle görüşmecinin kendi ikincil analiz ve düşünceleri serpiştirilir. Hatta görüşmeci, görüşülenin iddialarına karşılık kendi kanıtlarını sunabilir ve sonuca bağlarken kendi vardığı yargıları sunarak bir tür eylem çağrısında bulunabilir. Sadece görüşülenin sözlerini aktarmaktan ibaret olan her kaynağa birincil kaynak muamelesi yapılmalıdır. Fakat görüşmecinin ortaya koyduğu materyal ikincil ve bağımsız ise genel kayda değerlik yönergesindeki gerekliliklerin karşılandığı iddiasına katkı sağlar.

Eğer baktığınız saygın bir yayın değilse, röportajın aslında bir pazarlama kampanyası için yazılıp ücreti ödenmiş ve normal bir içerik görünümü verilmiş bir reklam olup olmadığını düşünmelisiniz. Vikipedi'de kendileri ile ilgili kişisel tanıtım amaçlı madde oluşturmaya çalışanlar, bizzat kendi PR ajansları tarafından oluşturulmuş sahte "röportajları", ya kullanıcı-tabanlı platformlarda veya bu işten gelir sağlayan web sitelerinin "sponsorlu reklam içeriği" bölümlerinde yayımlayarak, aslında tanıtım amaçlı bir basın bülteninden başka bir şey olmayan sözde "röportajları" gerçek bir medya organı onlarla röportaj yapmış gibi göstermeye çalışır.

Önemsiz içerik

Röportajları, sadece o röportajın yapılmış olduğu bilgisini doğrulamak üzere kullanmayın. Röportaj kaynak gösterildiğinde, söz konusu röportajda söylenen şeyler hakkındaki içeriği desteklenmelidir.

N 2015 yılında Ali Yılmaz ile Remi Radyo'da bir röportaj yapıldı.^[1]

Y Ali Yılmaz, 2015'te Remi Radyo'da yapılan bir söyleşide, İstanbul'a taşındığını açıkladı.^[1]