Kullanıcı:Öykü Kaya BBY163/deneme tahtası

Tanım

Açık lisanslar, kısıtlayıcı bir telif hakkı koruması içeren "her haklı saklı" kısıtlaması yerine "bazı hakları saklı" yaklaşımını benimseyen lisanslardır. Telif hakları üretilen içeriğin yeniden paylaşılmasına ve kullanılmasına izin vermiyor. Üretilen içeriğe erişim kısıtlanınca da toplumsal yarar ortadan kalkmış oluyor. Açık lisansların kullanılması, telif haklarından tamamen kurtulmak anlamına gelmiyor. Bir konuyla ilgili tarama yaparken kullanım koşullarına bakmak, hak sahibine sormak ve hatta içerik üreticisiyle iletişime geçerek izin almak gerekir. Ancak Creative Commons ve diğer benzeri açık lisansların standart kullanım koşullarına uyarak insanların vakit kaybı yaşamadan ve kolaylıkla kullanımına izin verilir. Açık lisansların tarihi 1980 yılında ortaya çıkan GNU Genel Kamu Lisansıdır.

Telif hakları

Telif hakları soyut niteliğe sahiptir. Telif hakları ile koruma altına alınan, insan düşüncesinin yarattığı maddi olmayan mallardır. Telif hakları hukuki değere sahiptir ve eserin başkaları tarafından nasıl kullanılabileceğini öğreten anlaşmadır. Sıradan insanların yaratıcılıklarını arttırmak, bilgiyi ve veriyi daha farklı şekilde üretebilmek için erişimlerinin olması gerekmektedir. 1900'lerin başında çıkan telif hakkı kavramı bugün üreticiyi desteklemek yerine endüstride söz sahibi olan kişileri desteklemesi, kamu yardımıyla kişiler arası denge kuramamasını sağlıyor.

Açık lisanslar ve açık kültür

Özgür kültür harekatı olarak da bilinen açık kültür, yaşam boyu öğrenme topluluğu için yaratıcı ve sanatsal çalışmaların yasal olarak kullanma, paylaşma, yeniden düzenleme gibi ayrıcalıklar sunar ve halka tamamen ücretsiz olarak istenilen zamanda istenilen mekanda erişilmesini amaçlar. Creative commons, üreticilere çalışmalarını lisanslamak için seçenekler sunar ve içerik üreticilerinin daha geniş bir kitleye ulaşabilmeleri için ürünlerini açık bir şekilde lisanslamalarını sağlar. Çalışmaların daha keşfedilir ve yararlanılabilir olması için açıkça lisanslamayı tercih ederler.

Açık lisanslar ve Creative Commons

Creative Commons bilgilerin paylaşılmasına, tekrar kullanılmasına ve adaptasyonuna olanak sağlayan kâr amacı olmayan uluslararası bir organizasyondur. Creative Commons lisanslama araçlarına sahiptir, bu lisansların her biri dünya genelinde geçerlidir, herkesin kullanımına açıktır, ücretsizdir ve geçerli telif hakkı süresince uygulanabilir. CC lisansları dört ana koşul ile birlikte altı farklı lisans türüne sahiptir. Bunun yanı sıra kamu lisansları başlığı altında iki araç daha vardır. CC Lisanslar ile eserin kullanım koşulu belirtildiğinden, kullanıcının telif hakkı sahibi ile iletişime geçmesine gerek yoktur. Creative Commons lisans türleri makinece okunabilir yapıdadır.

Kamu lisanslar

Kamu malı araçları, telif hakkı sahiplerinin eserlerini veya çalışmalarını dünya çapında açık hale getirmesini sağlar. Telif hakkı sınırlaması yoktur. Public Domain Mark (PDM) bilinen telif hakkı ve ilgili hak sınırlamalarından bağımsız olarak tanımlanmıştır. Kamu Malı Atfetme (CC0) telif haklarından kanunların izin verdiği çerçevede dünya genelinde feragat eder.

Kamu haklarının üç katmanı

Kamu Telif Hakkı Lisansları kendine has üç katmanlı bir yapıya sahiptir.

Her lisans avukatların sevdiği dili kullanarak geleneksel lisanslama aracı ile başlar. Buna her lisansın Legal Kod katı denir.

Lisansların normal insanların anlayacağı dilde sunulması Commons Özet katıdır. Kullanıcılar için önemli terimleri, durumları belirten ve özetleyen yararlı bir rehberdir.

Eserlerin yaratılmasında, kopyalanmasında, keşfedilmesinde algılamayı sağlayan yazılıma Makinece Okunabilir kod adı verilir. Yazılım sistemlerinin, arama motorlarının ve derleyici servislerin anlayacağı şekilde temel özgürlükler ve yükümlülükler tanımlanmıştır.

Açık lisanslar ve özgür yazılım

Özgür yazılım, kullanıcıların özgürce bir yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma ve geliştirme haklarına sahip olması anlamına gelmektedir. Açık lisanslarda olduğu gibi özgür yazılım lisanslarında da telif hakları bulunmaktadır. Eğer telif hakları özgürlük kısıtlayıcı maddeler içeriyorsa lisansın özgür olarak kabul edilmemesine yol açar. Ancak özgürlüğe saygı gösteriyorsa bir sorun ile karşılaşılmaz. Özgür yazılımdan bahsederken "bedava" kelimesini kullanmaktan kaçınmalıyız. Çünkü bedava kelimesi özgürlükle alakalı değildir.