Karçhali Vadisi

Karçhali Vadisi veya Karçhala Vadisi (Gürcüce: კარჩხალას ხეობა), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinde Karçhali Deresi’nin oluşturduğu vadidir. Adını Karçhali Dağı’ndan alır. Karçhali (კარჩხალი) ise, Gürcüce bir yer adı olup “çıplak dağ” veya “kayalık dağ” anlamına gelir.^[1]^[2]

Tarihçe değiştir

Karçhali Vadisi, Tao-Klarceti bölgesinde, Gürcü din adamı Grigol Hantsteli’nin öncülüğünde manastırların inşa edildiği bölgenin önemli bir parçasıydı. Bu dönemde teolojik ve felsefi çalışmaların da merkezi haline gelen bu bölge, “Gürcistan’ın Sinası” olarak ünlenmişti. Nitekim Mere Manastırı, Midznadzori Manastırı ve Tzkarostavi Manastırı Karçhali Vadisi’nde inşa edilmiştir. Bunların yanı sıra bu vadide Nuka Kilisesi gibi ayakta kalmış veya yıkılmış pek çok Gürcü dinsel yapısı bulunmaktadır. Karçhali Vadisi, Tao-Klarceti bölgesinin bir parçası olarak, 8. yüzyılın ortalarından 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı hakimiyetine kadar Gürcü Hristiyanlığının önemli merkezlerinden biri olma özelliğini korumuştur.^[3]^[4]

Nitekim Karçhali Vadisi’nde yerleşim yerleri de Gürcüce adla taşımaktadır. Bugün Alabalık adı altında tek köye çevrilmiş olan yerleşim, Ahalta, Didvenahi, Goga, Karçhali gibi birkaç yerleşim yerini barındırmaktadır. Karçhali Vadisi’nin büyük bir kısmını Alabalık köyü kapsamakla birlikte, vadinin bir kısmı Porta köyü sınırları içindedir. Karçhali Deresi’nin başlangıcındaki yerleşim alanları ise, İmerhevi Vadisi’nin köylerinden olan Bazgireti köyüne aittir. Karçhali Vadisi’ndeki yerleşim yerlerinin bir kısmında günümüzde bir-iki hane kalmıştır. Bazı yerleşimler ise, bugün de büyükçe köy olma özelliğine sahiptir.^[3]

Karçhali Vadisi’nin başlangıcından itibaren, Karçhali Deresi kıyısı boyunca yer alan meskun ve meskun olmayan yerler Gürcüce adlara sahiptir. Şakuşeti (შაქუშეთი), Orihevi (ორიხევი), Maçuheti (მაჭუხეთი), Veranabaği (ვერანაბაღი), Kondalati (კონდალათი), Ahalta (ახალთა), Miznazori veya Midznadzori (მიზაზოლი / მიძნაძორი), Tzkarostavi (წყაროსთავი), Didvenahi (დიდვენახი), Goga (გოგა), Mere (მერე), Nakoravi (ნაყორავი), Kahaberi (კახაბერი / კხბერი), Şainaho (შაინახო), Kaklovani (კაკლოვანი), Karçhali (კარჩხალი), Lodihevi (ლოდიხევი), Çavlieti (ჩავლიეთი), Nakanvari (ნაყანვარი), Kvavinacvari (ყვავინაჯვარი), Kvamarilay (ქვამარილაჲ), Canciri (ჯანჯირი), Mosaktsevi (მოსაქცევი) ve Sazgireli (საზგირელი) bunların başında gelir. Ancak Canciri, Mosaktsevi ve Sazgireli Karçhali Vadisi’nın üst sınırında yer alıp İmerhevi Vadisi’nin başlangıcında, Bazgireti köyünün sınırları içindedir. Bu bölgenin deniz seviyesinden yüksekliği 2.350 metre olmasına karşın, halkın Gürcü kraliçesi Tamar’la ilişkilendirdiği bir kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Bu noktadan doğudan Maçaheli, kuzeyden Yukarı Acara ve güneyden Şavşat bölgelerine geçmek mümkündür. Karçhali Vadisi'nin burada adları geçen yerlerde çok sayıda, manastır, kilise ve kale kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca bu bölgede, Veranabaği (ვერანაბაღი), Nakanvari (ნაყანვარი), Natadzrevi (ნატაძრევი), Nasakdrevi (ნასაყდრევი), Nakilisvari (ნაქილისვარი), Nasahlevi (ნასახლევი), Napurnevi (ნაფურნევი) gibi yer adları, ortadan kalkmış köylere, kiliselere, artık ekilmeyen tarlalara atıfta bulunmaktadır.^[3]

Karçhali Vadisi'ndeki Gürcüce yer adları da buranın eskiden Gürcü yerleşimleri olduğunu göstermektedir. Ancak vadide Gürcü dili tamamen ortadan kalmıştır. Bu bölgede Gürcüce 19. yüzyılda da çok az kişi tarafından konuşuluyordu.^[5] Günümüzde Karçhali Vadisi'nde köy statüsünde, Alabalık ve Pırnallı olmak üzere, sadece iki yerleşim yeri bulunmaktadır.

Kaynakça değiştir

^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
^ Giorgi Şaraşidze, Guria Diyalekti Sözlüğü (გურული ლექსიკონი), Tiflis, 2014. 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-6675-7
^ ^a ^b ^c Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214-215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
^ Fahriye Bayram, Artvin'deki Gürcü Manastırlarının Mimarisi, 2005, İstanbul, s. 9, ISBN 9758071149.
^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5

[1] Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5

[2] Giorgi Şaraşidze, Guria Diyalekti Sözlüğü (გურული ლექსიკონი), Tiflis, 2014. 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-6675-7

[dspace.nplg.gov.ge-3] Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 214-215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5

[4] Fahriye Bayram, Artvin'deki Gürcü Manastırlarının Mimarisi, 2005, İstanbul, s. 9, ISBN 9758071149.

[5] Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 215. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]