Guba Ayaklanması (1920)
Guba Ayaklanması, Azerbaycanlıların 1920'de Sovyet işgaline karşı ayaklanması olayıdır.[1][2] Hamdulla Afandi Afandizadeh, Kaçak Mail ve ADR ordusu subayı Afandiyev, yaklaşık üç hafta süren ayaklanmanın liderleriydi. Alihaydar Karayev ve Levan Gogoberidze ayaklanmayı bastırmak için bölgeye görevlendirildi. Haftalarca süren eşitsiz çatışmalardan sonra isyancılar yenildi. Ayaklanma sırasında birçok köy yakıldı ve 400-500 köylü öldürüldü.[3]
| Guba Ayaklanması (1920) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Ordusu | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 ADR ordusunun subayları ve yerel halk |
 XI Kızıl Ordu | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Hamdulla Efendi Efendizade Kachak Mayıl |
Alihaydar Karayev Levan Gogoberidze | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 5,000-6,000 | bilinmiyor | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 400-500 köylü | bilinmiyor | ||||||||
Ayaklanma değiştir
İsyanın başlaması değiştir
23 Ağustos 1920'de Azerbaycan'ın Guba ilçesine bağlı Kuzun köyünün sakinleri silahlı ayaklanma çıkardı.[4] 2 polisi öldürerek yeni Sovyet hükûmetine itaatsizliklerini ilan ettiler. Bu ayaklanmayı önlemek için ilçe heyeti, 4. Süvari Alayı'ndan 45 silahlı kuvvet (30 süvari, 15 piyade) müfrezesini Kuzun köyüne gönderdi. Ancak müfreze isyanı bastıramadı ve ağır kayıplar verdi. Müfrezeden sadece altı kişi kurtuldu.[5] Guba askeri komiseri, Kuzun köyünde Sovyet iktidarını yeniden kurmak için bir makineli tüfek de dahil olmak üzere birlikler gönderdi. 26 Ağustos'ta Kuzun köyündeki isyancılar ile Sovyet güçleri arasında yeni bir savaş çıktı. Köylüler yine Sovyet güçlerine direndiler.
29 Ağustos'ta Sovyet güçleri ile isyancılar arasında Guba'nın 4 verstinde yeni bir çatışma yaşandı. 100 kişilik Sovyet kuvvetleri önemli kayıplar verdi.[6] Ağustos ayının sonunda ve Eylül ayının başında silahlı bir isyancı grubu kuruldu. Cumhuriyet Ordusu'ndan Yarbay Efendiyev'in komutasındaki müfrezede Türk subayları da bulunuyordu. İsyancılar çok sayıda makineli tüfek ve saldırı tüfeği almıştı. 3 Eylül sabahı saat 7'de isyancılar Devechi-Haçmaz'a saldırdı. 7. süvari birliği önlerine çıkarıldı. Gergin bir savaşın ardından Sovyet-Bolşevik savaşçıları konumlarını koruyabildiler. Ancak 4'ü öldürüldü ve 4 Lewis makineli tüfek ele geçirildi. Bolşeviklerin zırhlı bir treni de Haçmaz'ın yakınında durdu. Bu da onların imkanlarını artırdı. İsyancılar, zırhlı trendeki topların ateşi onlara ulaşmayacak şekilde konumlandı. Çarxi istasyonu çevresinde yeni rejime katılmayan silahlı bir yerel halk grubunun örgütlendiği istihbarat bilgilerinden biliniyordu.[7][8]
Guba bölgesindeki güçlü grublardan birinin başında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosunun eski milletvekili Hamdulla Efendi Efendizade[9] bulunuyordu.[10] Kendi kardeşi Şemseddin Efendi, Türk subayı İsmail Ali Efendi, millî ordunun subayı Settar Efendiyev Şükür Bey de ayaklanmaya önderlik etti.[11]
Ayaklanmanın bastırılması değiştir
Sovyet rejimi için tehlikeli olan bu ayaklanmalar, 9 Eylül 1920'de Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesinin genel kurulunda ciddi şekilde tartışıldı. Plenum, Alihaydar Karayev ve Levan Gogoberidze'yi Guba isyanını bastırmak için oraya göndermeye ve Gazanfer Musabeyov'u Guba bölgesinin olağanüstü komiserliğine atamaya karar verdi.
Bölgenin acil durum komiseri Gazanfer Musabeyov, 11 Eylül 1920'de isyanı bastırmak için Guba halkına çağrıda bulundu. Bu çağrıda Hamdulla Bey ve Mail önderliğinde ilçede çıkan ayaklanma ve bastırılması hakkında bilgi verildi. İsyanın daha da büyümesini önlemek için Musabayov, Sovyet yetkilileri adına isyana katılan halka af ilan etti ve silahlı adamları silahlarını teslim etmeye çağırdı. Ayrıca, Sovyet hükûmetine karşı yeni bir isyan çıkarmaya yönelik her türlü girişimin acımasızca bastırılacağını da belirtiyor.[7][8] Guba'daki Sovyet yetkilileri ve 11. Ordu temsilcileri de ellerinde bulunan silahları toplamaları ve yeni ayaklanmaları önlemeleri için Guba halkına çağrıda bulundular. Bu çağrıda halk, Bolşevik güçlere karşı yapılan propagandaya inanmamaya, Sovyet hükûmetine karşı tavır alan soylulara ve hanlara katılmamaya ve silahlarını yetkililerin temsilcilerine teslim etmeye çağrıldı.
5.000-6.000 kişinin katıldığı Guba isyanı Eylül ayında acımasızca bastırıldı.[12][13] İsyanı bastırmak için bölgeye gönderilen Alihaydar Karayev ve Levan Gogoberidze liderliğindeki operasyonlarda 400-500 köylü öldürüldü.[14] Bazı köyler top ateşi ile ateşe verildi.[3][15] Guba isyancılarının güçlükle bastırılan büyük silahlı gruplarından birinin lideri Hamdulla Efendi, Şamahı sınırındaki yüksek dağ köylerine çekildi. İsyancı köyler Bolşeviklerin kontrolüne girdi.[1]
Kaynakça değiştir
- ^ a b Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II. (PDF), Bakü: Lider, 2005, s. 134, 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
- ^ Sevda İsmayıllı (12 Nisan 2018). "Ordu bu səbəbdən cümhuriyyəti qoruya bilmədi (18-ci yazı)". azadliq.org. 22 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.
- ^ a b Aziza; Nazarli (2014), XI Красная Армия в Северном Азербайджане: оккупация, расправы, бесчинства. The XI Red Army in North Azerbaijan:occupation, massacre, violence (PDF), Bakü: Nurlan, s. 48, 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 13 Temmuz 2022
- ^ "Şimali Azərbaycan Sovet hakimiyyəti illərində (1920-1991)". a-r.az. 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.
- ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab / Azerbaijan Democratic Republic: 100 questions, 100 answers, Bakü: Mütərcim, 2018, s. 134
- ^ Azerbaycan Cumhuriyeti Ulusal Arşivleri dosya 2475, liste 1, vaka 39, sayfa.4
- ^ a b Azerbaycan Cumhuriyeti Ulusal Arşivleri dosya 2475, liste 1, vaka 39, sayfa.2
- ^ a b Mehman; Suleymanov (2018), Azərbaycan Ordusunun tarixi: III:1920-1922, Bakü: Maarif, ss. 156-158, ISBN 978-9952-37-140-6, 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Temmuz 2022
- ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I. (PDF), Bakü: Lider, 2005, s. 350, 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
- ^ C.A.Albantürk (13 Şubat 2020). "Həmdulla əfəndi Əfəndizadə - 150". hurriyyet.org. 14 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.
- ^ Komünist gazetesi 18 Mayıs 1920 baskısı
- ^ Arnold; Kadishev (1960), Интервенция и Гражданская война в Закавказье, Moskova: Военное издательство, s. 509, 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Temmuz 2022
- ^ Zeynalova, Sudaba (2005), "Установление советской власти и упрочение советского режима в немецких поселениях Азербайджана (1920-1922 гг.)", Tarix və onun problemləri, cilt №2, ss. 88-93
- ^ Azerbaycan Cumhuriyeti Ulusal Arşivleri dosya 2095, liste 1, vaka 16, sayfa 59
- ^ Azerbaycan Cumhuriyeti Ulusal Arşivleri dosya 2095, liste 1, vaka 19, sayfa 69